Amasya (il)

Amasya, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde bulunan bir ildir. Merkez ilçesi Amasya'dır. Bölümü Orta Karadeniz'dir.

Bu madde Amasya il sınırları içindeki tüm bölgeyi kapsamaktadır. Başlığın diğer anlamları için Amasya (anlam ayrımı) sayfasına gidiniz.

Amasya
il
İlin Türkiye'deki konumu
Koordinatlar: 40°39′1.1″K 35°49′58.4″D
Ülke	Türkiye
Bölge	Karadeniz Bölgesi
Alt idari birimler	7 ilçe Amasya Göynücek Gümüşhacıköy Hamamözü Merzifon Suluova Taşova
İdare
• Belediye Başkanı	Turgay Sevindi (CHP)
• Vali	Yılmaz Doruk
Yüzölçümü
• Toplam	5.628 km²
Rakım	1.150 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	337.508
• Yoğunluk	60/km²
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TRS)
Alan kodu	(+90) 0358
ISO 3166 kodu	TR-05
Plaka kodu	05
Resmî site T.C. Amasya Valiliği Amasya Belediyesi

Amasya il nüfusu 2020 yılında %0,68 azalarak 423.011'e düşmüştür. Bu nüfusun %74,2'si şehirlerde yaşamaktadır. İlin yüzölçümü 5628  km²'dir. İlde  km²'ye 60 kişi düşmektedir. (Bu sayı Suluova'da 104'tür.) İl merkezinin denizden yüksekliği: 400 m.'dir.

2018 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 7 İlçe, 8 belediye, bu belediyelerde 107 mahalle ve ayrıca 372 köyü vardır.

Amasya'nın bilinen ilk adı "Amaseia"'dır. Bu isim dünyanın ilk coğrafyacısı olarak bilenen Strabon tarafından verilmiştir. "Amaseia" amozonlardaki yaşayan halkın kraliçelerine verdikleri isimdir.

Tarihçe

Yapılan arkeolojik araştırma ve bulgulara göre Amasya'da ilk yerleşme MÖ 4000 yıllarında başlayıp Hitit, Frig, Kimmer, İskit, Lidya, Pers, Hellen, Pontus, Roma, Bizans, Danişmend, Selçuklu, İlhanlı ve Osmanlı dönemlerinde de kesintisiz olarak devam etmiştir.

Pontuslar (MÖ 333 - MÖ 26) tarafından yapılan Kral Kaya Mezarları, günümüze kadar ulaşarak kentin anıt eserleri arasına girmiştir.

700 yıl Bizans egemenliğinde kalan Amasya, Melik Ahmet Danişmend Gazi tarafından 1075 yılında fethedilerek bu kentte ilk Türk - İslam Egemenliği kurulmuştur.

Osmanlı Anadoluda Türklerin ilk şehir hayatına geçiş yaptıkları yerlerden birisi de Amasya olup özbeöz Türk oymaklarının Amasya ve civarında yerleşmiş olması, korunaklı bir yapıya sahip olması nedenleri ile Osmanlı Şehzadelerinin Amasyada yetiştirilmesi uygun bulunmuştur. Bu sebeplerle Şehzade Çelebi Mehmet Timur nedeni ile dağılan Anadolu birliğini Amasya ve civarındaki Türkmenlerden sağladığı güçle tekrar sağlamıştır. .

Şehzade Yıldırım Bayezid, Çelebi Mehmet, Şehzade Murat (II), Şehzade Ahmet Çelebi, Şehzade Mehmet (II), Şehzade Alâeddin, Şehzade Bayezid (II), Şehzade Ahmet, Şehzade Murat, Şehzade Mustafa, Şehzade Bayezid ve Şehzade Murad (III) çeşitli tarihlerde Amasya'da Valilik yapmışlardır.

Bu dönemde kentte birçok ilim adamı yetişip saray, çeşme, medrese, cami, türbe vb. kalıcı eserlerle, şehir bir kültür merkezi olarak tarihteki yerini almıştır.

Tarihin akışı içerisinde önemli roller üstlenen Amasya, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında yine ön plana çıkmış, Kurtuluş mücadelesinin planları bu kentte hazırlanmıştır.^[1]

Yönetim

Ayrıca bakınız: Amasya'nın ilçeleri

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.^[2][3]

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Amasya Valisi, 1971-Şarköy doğumlu Önder BAKAN 'dır. Eylül 2024/321 sayılı kararla, Göç İdaresi Başkan Yardımcısı iken atanmıştır.^[4]

Amasya Belediye Başkanı, 1983 Ladik doğumlu Turgay SEVİNDİ (CHP), 31 Mart 2024 seçimlerinde %42,92 oy oranıyla seçilmiştir.^[5]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Amasya İl Genel Meclisi üye sayısı, 11 AK Parti, 5 MHP, 5 CHP olmak üzere 21’dir. Amasya Belediye meclisi ise 10 AK Parti, 17 MHP ve 4 CHP olmak üzere 31 üyeden oluşur.^[6]

2023 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Amasya'nın Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki üyelerinin siyasi partilere dağılımı: 2 AK Parti ve 1 CHP'dir.^[7]

Nüfus

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri^[8])

Amasya ilinin nüfusu 339.529'dur. Bu nüfusun %74,34'ü şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 5.628 km²'dir. İlde km²'ye 60 kişi düşmektedir. (Yoğunluk en çok Suluova'da 103'tür.) İlde yıllık nüfus artış oranı %0,37'dir. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Hamamözü (% 13,57), Gümüşhacıköy (-% 2,79)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 7 ilçe, 8 belediye, bu belediyelerde 107 mahalle ve ayrıca 372 köy vardır.

2023 yılı sonunda Amasya ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri[9]
İlçe	Nüfus 2022	Nüfus 2023	Nüfus Artışı %	Fark	Belediye Sayısı	Mahalle Sayısı	Köy Sayısı	Köy Nüfusu	Şehir nüfusu	Şehirde oturan %	Alanı  km2[10]	km2'ye düşen kişi
Göynücek	9.906	10.363	457	4,51	1	3	38	7.449	2.914	28,12	591	18
Gümüşhacıköy	22.746	22.121	-625	-2,79	1	12	44	7.649	14.472	65,42	629	35
Hamamözü	3.495	4.003	508	13,57	1	4	17	2.111	1.892	47,26	204	20
Merkez	149.592	148.908	-684	-0,46	2	40	100	28.627	120.281	80,78	1889	79
Merzifon	75.346	76.266	920	1,21	1	20	70	13.549	62.717	82,23	888	86
Suluova	47.038	46.986	-52	-0,11	1	21	40	7.845	39.141	83,30	456	103
Taşova	30.144	30.882	738	2,42	1	7	63	19.903	10.979	35,55	971	32
Amasya	338.267	339.529	1.262	0,37	8	107	372	87.133	252.396	74,34	5628	60

İlin yıllara göre nüfusları

Amasya il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927[11]	114.884	51		%26     30.297 84.587     %74
1935[12]	128.113	53	%12	%25     32.023 96.090     %75
1940[13]	136.029	54	%6	%25     33.935 102.094     %75
1945[14]	147.870	53	%9	%25     36.764 111.106     %75
1950[15]	163.669	53	%11	%23     37.868 125.801     %77
1955[16]	227.044	48	%39	%22     49.321 177.723     %78
1960[17]	257.281	45	%13	%27     70.646 186.635     %73
1965[18]	285.729	45	%11	%29     83.016 202.713     %71
1970[19]	307.025	47	%7	%32     97.088 209.937     %68
1975[20]	322.806	49	%5	%36     115.480 207.326     %64
1980[21]	341.287	51	%6	%38     128.077 213.210     %62
1985[22]	358.289	51	%5	%41     148.614 209.675     %59
1990[23]	357.191	49	%0	%46     162.544 194.647     %54
2000[24]	365.231	53	%2	%54     196.621 168.610     %46
2007[25]	328.674	54	%10	%61     201.331 127.343     %39
2008[26]	323.675	56	%2	%62     201.575 122.100     %38
2009[27]	324.268	56	%0	%63     205.310 118.958     %37
2010[28]	334.786	54	%3	%66     219.541 115.245     %34
2011[29]	323.079	56	%3	%65     210.947 112.132     %35
2012[30]	322.283	57	%0	%66     211.474 110.809     %34
2013[31]	321.977	57	%0	%67     215.997 105.980     %33
2014[32]	321.913	57	%0	%69     221.404 100.509     %31
2015[33]	322.167	57	%0	%70     226.432 95.735     %30
2016[33]	326.351	57	%1	%71     232.041 94.310     %29
2017[33]	329.888	57	%1	%72     237.142 92.746     %28
2018[33]	337.508	57	%2	%71     239.660 97.848     %29
2019[33]	337.800	57	%0	%73     245.778 92.022     %27
2020[33]	335.494	57	%1	%73     245.236 90.258     %27
2021[33]	335.331	57	%0	%74     247.980 87.351     %26
2022[33]	338.267	57	%1

Konum

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[34]	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²[34]	Rakım mt.	Merkeze Uzaklık km[35]	Ulaşan Yollar[35]
Amasya Merkez			1.889	400		/D.100-18
Göynücek	1954	Merkez	591	522	46	D.180-04=>05.51=>05.52
Gümüşhacıköy	Cumh.önce		629	822	68	/D.100-17=>05.79
Hamamözü	1990	Gümüşhaıköy	204	691	90	Gümüşhacıköy=>05.79
Merzifon	Cumh.önce		888	746	46	/D.100-17, /D.795-03
Suluova	1957	Merkez	456	542	26	/D.100-18=>05.80
Taşova	1944	Erbaa	971	240	48	/D.100-19
AMASYA	Cumh.önce		5.628

Spor

Ana madde: Amasya'da spor

2021-2022 sezonunda Amasyaspor FK BAL(bölgesel amatör lig) 5. Gruptan çıkmış ve play off turundan galip çıkarak 3. Lige yükselmiştir. Yıllar sonra gelen bu yükseliş şehirde günlerce kutlanmıştır. Voleybol Bayanlar 2. Ligi'nde Şehzadeler Voleybol, play-off maçlarına katılmıştır. Hentbol Erkekler 1.Ligi'nde 1957 Suluova Spor, 8.olmuştur. Basket EBBL, hentbol kadın 2.liglerinde birer takımı vardır.

Yeni Amasyaspor, Ziraat Türkiye Kupası 3. turunda Konyaspor’a elenmiştir.

En önemli spor tesisleri, 7.810 kişilik 12 Haziran Stadı ve 2.500 kişilik Yeni Amasya Spor Salonu'dur.

Turistik Yerler

• Amasya Yalıboyu Evleri
• Amasya Kalesi
• Kral Kaya Mezarları
• Amasya Arkeoloji ve Mumya Müzesi
• Sofular Cami ve Dar-ül Hadis'i

Ayrıca bakınız

• Amasya ilindeki yerleşim yerleri listesi

Kaynakça

1. "Amasya Belediyesi". 10 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2008.
2. "Arşivlenmiş kopya". 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
3. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
4. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/09/20240919-1.pdf
5. "Arşivlenmiş kopya". 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
6. "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
7. https://www.ysk.gov.tr/doc/karar/dosya/45639002/2023-1255.pdf ^{[yalın URL]}
8. "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
9. "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2020.
10. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Şubat 2020.
11. "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
12. "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
13.  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
14.  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
15.  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
16.  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
17.  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
18. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
19. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
20. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
21. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
22. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
23. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
24. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
25. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
26. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
27. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
28. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
29. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
30. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
31. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
32. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
33. • "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
    • "Amasya Nüfusu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
    • "Amasya Nüfusu". nufusune.com.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
    • "Amasya Nüfusu". nufusubu.com.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
34. İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
35. Karayolları Genel Müdürlüğü

Dış bağlantılar

• Amasya Valiliği 12 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Amasya Belediyesi 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.