Arzava

Arzava, Geç Tunç Çağı'nda Batı Anadolu'da Göller Bölgesi'nden Ege Denizi'ne uzanan kuşakta kurulmuş olan bir devlettir.^[1] Adının Ormanlar Yurdu anlamına geldiği ileri sürülmüştür^[2] Doğusunda Hitit Krallığı, kuzeyinde hakkında çok az bilgi bulunan Assuva federasyonu yer almaktaydı.

İzmir Nif Dağı Karabel kaya kabartmasındaki yazıtta anıtın Arzava bölgesindeki Hitit vasal krallıklarından Mira'nın kralı Tarkasnawa'ya atfen oyulduğu okunmuştur.^[3]

Yeri ve kuruluş tarihi

MÖ İkinci Bin yılı içerisinde (Hitit hakimiyeti dönemi) Anadolu’daki çeşitli yerleşim bölgeleri ve siyasi güçleri gösteren harita.

Devletin adı ve o dönem siyasi olayları içinde oynadığı rol bilinmekteyse de, ülkenin sınırları tam olarak bilinmemektedir. Arzava Batı Anadolu'da kurulmuştu. Başkenti Apasa veya Zippasla kentiydi. Bu kentlerden ilkinin Efes'in eski adı olduğu, ikincisinin de Manisa'nın hemen doğusundaki Selendi İlçesinde bulunan Ters Tepe Höyüğü olduğu düşünülmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]} Son araştırmalar^[hangileri?] Ters Tepe Höyüğü'nün Arzava krallıkları içindeki Seha Nehri Ülkesi'nin merkezi olduğunu ortaya çıkarmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]} Devletin kuruluş tarihi belirsizdir. Anadolu'da yazılı belge döneminden önce çeşitli küçük şehir devletleri vardı. Arzava'nın da bu küçük devletlerden biri olduğu, fakat Hitit döneminde de varlığını sürdürdüğü düşünülebilir.

Halkı

Arzava halkı Luvi kökenliydi ve Luvi dili Arzava bölgesinin belirleyici özelliğiydi. Arzava bölgesi Hitit kaynaklarında, güney Anadolu'da bir başka bölge ve küçük devlet olan Kizuvatna (sonradan Kilikya ve Çukurova) ile birlikte Luviya olarak adlandırılmaktadır.

Tarihçe

Arzawa'nın son dönem krallarından Tarkasnawa

Arzava Hitit krallığı kurulduktan kısa süre sonra Labarna (MÖ 17. yüzyıl) tarafından Hitit krallığına bağlanmıştı. Ama devletin tamamen ortadan kaldırılmadığı ve Hitit krallığına bağlı bir vasal devlet olarak yaşamağa devam ettiği anlaşılmaktadır.

Arzava Krallığı gücünün doruğuna MÖ 15. ve 14. yüzyıllarda ulaştı. Eski krallık döneminin sonuna doğru (MÖ 14. yüzyıl) Hititler’in Anadolu’daki egemenlik sahaları iyice daralmıştı. Bu dönemde Arzava’nın bağımsızlık kazandığı anlaşılmaktadır. Hititler çeşitli iç sorunlar içerisindeyken, Arzava 14. yüzyıl içinde Anadolu’nun en önemli güçlerinden biri hâline geldi. Bu dönemde Tarhuntaradu adındaki Arzava kralı ile Mısır Firavunu III. Amenhotep (MÖ 1386-1349) arasındaki yazışmalardan, Mısırlılar’ın da o dönemde Arzava’yı Anadolu’nun egemen gücü olarak gördükleri anlaşılmaktadır. Nitekim Mısır’da bulunan ve Mısır’ın diplomatik ilişkilerinin anlatıldığı Amarna mektuplarının 31 ve 32'cileri Arzava’ya ilişkindir.

Bu dönemde Hititler’in vasalı olan Güney Batı Ege sahilleri Attarisiyas yönetimindeki Akalar’ın saldırılarına uğruyordu. Hitit kralı I. Tuthaliya (MÖ 14. yüzyıl başları) bir ordu göndererek Aka saldırılarını püskürtüp Siyanti nehri dolaylarını Madduwatta adlı bir vasalına bıraktı. (Bu nehir büyük ihtimalle Büyük Menderes nehridir.) Tuthaliya verdiği bu desteğe karşılık, Madduwatta’nın Arzava’yı denetlemesini istiyordu. Ancak Madduwatta kendisine yardım için gönderilmiş Hitit ordusunu arkadan vurup, Arzava ile anlaştı. Arzava kralının kızı ile evlenip Arzava’nın kralı oldu. Zayıflama dönemine girmiş olan Hititler de uzun süre bu bölge ile ilgilenemediler. Madduwatta bir süre için Batı Anadolu’nun büyük bölümüne hâkim oldu.^[4]

Fakat Hititler toparlandılar ve imparatorluk çağında I. Şuppiluliuma (MÖ 1344-1322) Arzava’nın gücünü kırdı. Şuppiluliuma’nın ölümü ve Hitit ülkesindeki veba salgını sayesinde Arzava bir süre daha bağımsızlığını koruyabildiyse de, yeni Hitit imparatoru II. Murşili (MÖ 1321-1295) 1320 yılında Arzava’yı yeniden Hititler’e bağladı.^[5] Hitit belgelerinde savaş sonunda Hititlerin 62 000 esir aldıkları kayda geçmiştir.^[6]

II. Murşili Arzava ülkesini, Mira, Hapalla, Seha Nehri ülkesi ve Wilusa gibi yarı özerk yerel krallıklara böldü. Bu krallıkların Arzava Krallığı'nın varlığı süresi boyunca da Arzava çatısı altında mevcudiyet göstermiş olmaları mümkündür.^[7]

Arzava'nın yıkılışı

Deniz Kavimlerinin saldırıları Hitit ve Truva gibi Arzava'nın da sonu oldu. Kentler harabeye döndü. İnsanlar iç bölgelere kaçtılar. Kimi tarihçiler Hitit imparatorluğunun yıkılışından beş yüz yıl kadar sonra ortaya çıkan Lidya’nın da Arzava’nın devamı olduğu görüşündedirler.^{[kaynak belirtilmeli]}

Ayrıca bakınız

• Luvi dili
• Hititler
• Mira Krallığı