Loading AI tools
galaksi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Erboğa A veya Centaurus A (ayrıca NGC 5128 olarak da bilinir), Erboğa takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 35,87 MIy (11 Mpc)uzaklıkta bulunan bir merceksi veya dev eliptik gökadadır.[2] James Dunlop tarafından 29 Nisan 1826 tarihinde keşfedildi.[4] Halton Arp tarafından görüntülenmiş ve Arp 153 olarak "İç emilim ile bozulmuş gökadalar" kategorisi altında Tuhaf Gökadalar Atlası'na dahil edilmiştir.[5] NGC 5128, Dünya'ya en yakın radyo gökadalardan birisidir, bu nedenle etkin gökada çekirdeği, profesyonel gök bilimciler tarafından yoğun olarak incelenmiştir.[6] Ayrıca gökyüzündeki en parlak beşinci gökadadır[6] ve bu da onu sadece düşük kuzey enlemlerinden ve güney yarımküreden görülebilmesine rağmen ideal bir amatör gökbilim hedefi haline getirir.[7]
| Erboğa A | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Erboğa (Centaurus) A (NGC 5128) | |||||
| Gözlem verisi (Dönem J2000) | |||||
| Takımyıldız | Erboğa | ||||
| Sağ açıklık (α) | 13sa 25d 27,6s[1] | ||||
| Dik açıklık (δ) | -43° 01′ 09″[1] | ||||
| Galaksi sınıfı | S0 pec;Sy2 BLLAC[1] Ep[2] | ||||
| Görünür büyüklük (V) | 6,6[3] | ||||
| Görünür büyüklük (B) | 7,6[3] | ||||
| Yüzey parlaklığı (SB) | 13,3[3] | ||||
| Boyut | 25,7′ × 20,0′[1] | ||||
| Özellikler | |||||
| Grup veya küme | M83 Grubu | ||||
| Kırmızıya kayma (z) | 0,001825 ± 0,000017[1] | ||||
| Helyo dikey hız () | (547 ± 5) km/sn[1] | ||||
| Mesafe | 35,87 MIy (11 Mpc)[1] | ||||
| Kütle (m) | bir trilyon (1012) M☉ | ||||
| Yarı-ışık yarıçapı () | 70.000 Iy | ||||
Keşif | |||||
| |||||
| Katalog belirtmeleri | |||||
NGC 5128 • GC 3525 • IRAS 13225-4245 • Arp 153 • ESO 270-9 • h 3501 • MCG -07-28-001 • PGC 46957 • AM 1322-424 • PRC C-45 • Dun 482 | |||||
 Wikimedia Commons'ta ilgili ortam | |||||
Gökadanın merkezi, X-ışını ve radyo dalga boylarındaki salımlardan sorumlu olan bir göreceli jeti dışarı doğru fırlatan, 55 milyon güneş kütlesine[8] eşdeğer kütleye sahip bir süper kütleli kara delik içerir. On yıl önce ayrılan jetin radyo gözlemlerini değerlendiren gök bilimciler, jetin iç kısımlarının ışık hızının yaklaşık yarısında hareket ettiğini belirlediler.
Diğer yıldız patlaması gökadalarında olduğu gibi, yoğun yıldız oluşumu patlamasının bir çarpışma sonucu oluştuğundan şüpheleniliyor. Modeller, Erboğa A'nın daha küçük bir sarmal gökadayla çarpışan ve birleşen büyük bir eliptik gökada olduğunu göstermektedir.[9]
Güneş'in 1 milyar katı yoğunluğundaki bu kara deliğin güçlü plazma püskürtüşleri X-ışınları ve radyo dalgalarıyla izlenmiş ve Hubble Uzay Teleskobu ile Erboğa A'nın ayrıntıları elde edilmiştir. Kızılaltı dalgaboyu civarlarında gözlem yapan NICMOS dedektörü, bu galaksiyi sarmalayan kalın yıldızlararası toz bulutu kuşağını geçerek en küçük ayrıntıları göstermiş ve dev bir toplanma diski (kara delik etrafında bir disk oluşturan madde) ortaya koymuştur. Toplanma diskleri, sadece kara delikler etrafında bulunurlar ve genellikle plazma püskürtmeleri bu diske dik doğrultudadır. Erboğa A kara deliğinde, plazma püskürtmelerinin diskle yaptığı açı 90° değildir; bunun nedeninin disk ekseninin görülemeyecek kadar küçük konik bir devinim yapması olduğu düşünülür.
Erboğa A, tuhaf görünümlü bir galaksi olarak tarif edilebilir. Dünya'dan bakıldığında üzerine bindirilmiş bir toz şeridiyle, merceksi veya eliptik bir galaksi gibi görünür.[10] Galaksinin tuhaflığı ilk kez 1847 yılında John Herschel tarafından tanımlanmıştır.[11] Galaksinin tuhaf görünümünün genellikle iki küçük galaksinin birleşmesi sonucu olduğu düşünülür.[12]
Galaksinin şişkin bölgesi genellikle gelişmiş kırmızı yıldızlardan oluşur.[10] Tozlu disk çoğunlukla yeni yıldızların oluştuğu bir bölge olmuştur[6] ve disk içinde 100'den fazla yıldız oluşum bölgesi tanımlanmıştır.[13]
Erboğa A içinde bir tane süpernova tespit edilmiştir.[14] SN 1986G adlı süpernova, Robert Evans tarafından karanlık toz şeridinin içinde 1986 yılında keşfedilmiştir.[15] Daha sonra tip Ia süpernova olarak tanımlanmıştır.[16]
Erboğa A, iki altgruptan oluşan M83 Grubu'nun Cen A altgrubunun merkezindedir.[17] Diğer altgrubun merkezinde ise Messier 83 bulunur. Bu iki altgrup bazen tek bir grup olarak[18][19] bazen de iki altgrup olarak tanımlanmaktadır.[20] Erboğa A/M83 Grubu, Başak Süperkümesi içinde yer alır.
Erboğa A, Omega Centauri'nin (çıplak gözle gözlenebilen küresel yıldız kümesi) yaklaşık olarak 4° kuzeyinde yer alır.[7] Galaksi, yüksek yüzey parlaklığı ve nispeten büyük açısal boyutu nedeniyle amatör gözlemler için ideal bir hedeftir. Parlak merkezi şişlik ve toz şeridi büyük bir dürbünle bile gözlemlenebilir[7] ama diğer ayrıntılar için büyük bir teleskop gerekebilir.[7] Erboğa A, Stephen James O'Meara tarafından çıplak gözle fark edilmiştir.[21]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
