Hakkâri (il)
Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde bir il Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Hakkâri, Türkiye'nin güneydoğusunda yer alan il ve en kalabalık altmış ikinci şehri. TÜİK verilerine göre 2021 sonu itibarıyla 278.218 kişilik nüfusa sahiptir.[2] Tamamı Doğu Anadolu Bölgesi'nin doğusunda yer alır. Yüzölçümü bakımından Türkiye'nin kırk sekizinci büyük ilidir. Güneyinde Irak, batısında Şırnak, kuzeyinde Van, doğusunda ise İran vardır.
| Hakkâri | |
|---|---|
 | |
 İlin Türkiye'deki konumu | |
 İl sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Vali | Ali Çelik |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 7095 km² |
| Nüfus | |
| • Toplam | 276.287 |
| • Kır | 125.508 |
| • Şehir | 150779 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 438 |
| İl plaka kodu | 30 |
Hakkâri ili nüfusu: 278.218'tür. (2021 sonu). İlin yüzölçümü 7.095 km2dir. İlde km2ye 40 kişi düşmektedir. 5 ilçe, 8 belediye, bu belediyelerde 56 mahalle, ayrıca 125 köy bulunmaktadır.[2]
Tarihçe
Sırasıyla Hurri ve Urartu krallıklarının parçası olan Hakkâri, Pers İmparatorluğu'nun egemenliğinden sonra Arap egemenliğine geçmiştir. Abbâsîlerden sonra, 9. yüzyıldan itibaren bölgeyi yerel Kürt beyleri kontrol etmeye başlamış,10. yüzyıldan itibaren bölge, Mervaniler'in eline geçmiştir. Kısa bir dönem Selçuklu hanedanına bağlı kalmıştır 16. yüzyılın başlarına kadar Van ve Amadiye bölgeleri Hakkâri'den yönetilmiştir. 12. yüzyıldan 19. yüzyılın ortalarına kadar Hakkâri emirleri tarafından yönetilmiştir. 1548 yılında ise Hakkâri Emirliği Osmanlı'ya tabi olmuştur.[3]
Coğrafi konumu sayesinde pek çok millete ev sahipliği yapan Hakkâri, 1662 tarihinde Katolik mezhebini benimsemeyen Asuriler Diyarbakır metropoliti XIII. Mar Şimun Denha önderliğinde yeniden örgütlenerek Hakkâri'nin Kodşanis/Koçanis (hâlen Konak) köyünü patriklik merkezi olarak benimsemişlerdir. Nasturi patrikleri 1918 yılına kadar bu köyde ikamet etmişlerdir. 19. yüzyıl ortalarına dek Hakkâri nüfusunun yaklaşık yarısını oluşturan Nasturiler, 1843 ve 1846'da Cizre Emiri Bedirhan Bey ile Hakkâri Emiri Nurullah Bey'in düzenlediği iki saldırıda önemli ölçüde zayiat vermişlerdir. 1915-18 döneminde aşiretlerle çatışan Hakkâri Nasturileri önce İran'da Urmiye yöresine ve daha sonra İngiliz yönetimine giren Irak'a iltica etmişler, 1924'te topluca geri dönmeye teşebbüs etmişlerse de 12-28 Eylül 1924 tarihleri arasında yürütülen Şemdinli Harekâtı ile tenkil edilerek geri püskürtülmüşlerdir.
Coğrafya
Doğusunda İran ve güneyinde Irak ile komşu olan Hakkâri'nin batısında Şırnak, kuzeyinde ise Van ili vardır. En yüksek noktası 4.150 metreye ulaşan Cilo Dağı, Hakkâri sınırları içerisindedir.
Yeryüzü Şekilleri
Hakkâri il sınırları çok çetin ve zorlu coğrafi koşullara sahiptir. Yüz ölçümünün çok büyük bir kısmı dağlık alandır. Bölgede Yüksekova ilçe merkezi dışında düzlük alan bulunmamaktadır. Dağların yükseltisi birçok yerde 3.000 metreyi geçebilmektedir. Ülkenin en yüksek ikinci noktası olan Cilo Dağı, Hakkâri il sınırları içerisindedir. Şehrin Irak ile sınır oluşturan Çukurca ve Şemdinli yöreleri kuzey kesime göre daha az yükseltiye sahiptir.
İklim
Yüksek rakım ve zorlu coğrafi koşullar, Hakkâri iklimini elverişsiz bir konuma getirmiş bulunmaktadır. Yazları sıcak ve kurak, kışları çok soğuk ve yağışlıdır. Doğu Anadolu Bölgesi'nin en çok yağış alan yerlerinden biridir. En çok yağış ilkbaharda düşmekle beraber kışın kar örtüsü uzun süre yerde kalabilmektedir. İlkbaharda düşen yağışlar aylık olarak 100 mm'yi geçmektedir. Yıllık yağış yaklaşık 800 mm'dir. Yıllık sıcaklık ortalaması 10 °C'dir. Kış ve yaz ayları arasındaki sıcaklık farkı bir hayli fazladır.[4]
Ekonomi
Geçim kaynaklarının başında sınır ticareti ve hayvancılık gelir. Son yıllarda gerek özel sektör ve devletin istihdam teşvikleriyle Hakkâri ve ilçelerinde istihdamda canlanma sağlansa da yeterli düzeyde değildir. Sınır ticareti Irak ve İran'a açılan sınır kapıları ile yapılmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Yönetim
Türkiye'de cumhuriyetin ilanından sonra Hakkâri ili mecliste 1927 yılına kadar 1, 1927-1934 arası 2, 1939-1983 yılları arası 1, 1983-1999 yılları arasında 2 milletvekili ile temsil edildi. 1999 yılında yapılan kanun değişikliğiyle Hakkâri ilini temsil edecek milletvekili sayısı üçe çıkartıldı.
Hakkâri ili, 1933 yılında ilçeye dönüştürüldü ve Van iline bağlandı. 1936'da yeniden il olmasına karşın, 1939 seçimlerine kadar Van iline bağlı olarak temsil edildi.
İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezî yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen ilçe belediye meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak il genel meclisinin oluşumunu sağlarlar.
İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır. İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)
İl genel meclisi, il özel idaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, il genel meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik il encümenini seçer.[5][6]
Merkezî yönetim, vali ve il müdürlerinden oluşur. İl özel idaresi (il genel meclisi ve il encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.
Hakkâri Valisi, 1976-Uşak doğumlu Ali ÇELİK’tir. Ağustos 2023 tarihinde Kütahya Valisi iken atanmıştır.
2019 Türkiye yerel seçimleri sonunda Hakkâri Belediye Başkanlığını kazanan Cihan Karaman (HDP), 18 Ekim 2019 tarihinde görevden alınmış, yerine Hakkâri Valisi İdris AKBIYIK kayyum olarak atanmıştır.[7] Ayrıca Yüksekova'nın HDP'li belediye başkanı da seçildikten sonra İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınmış, yerine ilçe kaymakamı kayyum atanmıştır.
2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Hakkâri İl Genel Meclisi üye sayısı, 7 AK PARTİ, 9 HDP ve 1 Bağımsız olmak üzere 17’dir.[8]
2018 genel seçimleri sonucu, Hakkâri'yi temsilen TBMM'de AKP'den 1 milletvekili (Husret Dinç) ve HDP'den 2 milletvekili (Leyla Güven, Sait Dede) seçilmiştir.[9]
Nüfus
Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri[10])
Hakkâri ili nüfusu: 287.625'dir. Bu nüfusun % 68,53'ü şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 7.095 km2'dir. İlde km2'ye 41 kişi düşmektedir. (Bu sayı Derecik'te 59'dur.) İlde yıllık nüfus % 1,04 oranında azalmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Çukurca(% 21,29)- Merkez ilçe (% -0,07)
06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 5 İlçe, 8 belediye, bu belediyelerde 56 mahalle ve ayrıca 125 köy vardır.
| 2023 yılı sonunda Hakkâri ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri[11] | ||||||||||||
| İlçe | Nüfus
2022 |
Nüfus
2023 |
Fark | Nüfus
Artışı % |
Belediye
Sayısı |
Mahalle
Sayısı |
Köy
Sayısı |
Köy
Nüfusu |
Şehir
nüfusu |
Şehirde
oturan % |
Alanı
km2[12] |
km2'ye
düşen kişi |
| Çukurca | 14.333 | 17.734 | 3.401 | 21,29 | 1 | 3 | 8 | 7.482 | 10.252 | 57,81 | 725 | 24 |
| Derecik | 23.461 | 25.907 | 2.446 | 9,92 | 1 | 9 | 4 | 12.687 | 13.220 | 51,03 | 437 | 59 |
| Merkez | 77.329 | 77.273 | -56 | -0,07 | 2 | 22 | 36 | 15.017 | 62.256 | 80,57 | 2179 | 35 |
| Şemdinli | 42.471 | 44.742 | 2.271 | 5,21 | 1 | 5 | 18 | 26.522 | 18.220 | 40,72 | 1207 | 37 |
| Yüksekova | 117.739 | 121.969 | 4.230 | 3,53 | 3 | 17 | 59 | 28.810 | 93.159 | 76,38 | 2547 | 48 |
| Hakkari | 275.333 | 287.625 | 12.292 | 4,27 | 8 | 56 | 125 | 90.518 | 197.107 | 68,53 | 7095 | 41 |
İlin yıllara göre nüfusları
| Hakkâri il nüfus bilgileri | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir - Kır |
| 1927[13] | 24.980 | 63 | %8 1.884 23.096 %92 | |
| 1935 | Van iline bağlı ilçe statüsünde | |||
| 1940[14] | 36.446 | 63 | %10 3.699 32.747 %90 | |
| 1945[15] | 35.124 | 63 | %4  | %13 4.657 30.467 %87 |
| 1950[16] | 44.207 | 63 | %26  | %14 6.191 38.016 %86 |
| 1955[17] | 54.824 | 66 | %24 | %13 7.216 47.608 %87 |
| 1960[18] | 67.766 | 67 | %24 | %15 9.956 57.810 %85 |
| 1965[19] | 83.937 | 67 | %24 | %17 14.132 69.805 %83 |
| 1970[20] | 102.312 | 67 | %22 | %20 20.794 81.518 %80 |
| 1975[21] | 126.036 | 67 | %23 | %24 30.332 95.704 %76 |
| 1980[22] | 155.463 | 66 | %23 | %28 44.118 111.345 %72 |
| 1985[23] | 182.645 | 65 | %17 | %30 55.563 127.082 %70 |
| 1990[24] | 172.479 | 70 | %6 | %41 71.099 101.380 %59 |
| 2000[25] | 236.581 | 69 | %37 | %59 139.455 97.126 %41 |
| 2007[26] | 246.469 | 65 | %4 | %55 136.124 110.345 %45 |
| 2008[27] | 258.590 | 63 | %5 | %55 143.225 115.365 %45 |
| 2009[28] | 256.761 | 63 | %1 | %55 141.632 115.129 %45 |
| 2010[29] | 251.302 | 65 | %2 | %54 136.050 115.252 %46 |
| 2011[30] | 272.165 | 63 | %8 | %57 153.860 118.305 %43 |
| 2012[31] | 279.982 | 62 | %3 | %56 156.109 123.873 %44 |
| 2013[32] | 273.041 | 63 | %2 | %55 149.217 123.824 %45 |
| 2014[33] | 276.287 | 62 | %1 | %55 150.779 125.508 %45 |
| 2015[34] | 278.775 | 62 | %1 | %55 152.790 125.985 %45 |
| 2016[34] | 267.813 | 64 | %4 | %55 146.538 121.275 %45 |
| 2017[34] | 275.761 | 63 | %3 | %54 150.058 125.703 %46 |
| 2018[34] | 286.470 | 63 | %4 | %59 167.905 118.565 %41 |
| 2019[34] | 280.991 | 63 | %2 | %59 165.140 115.851 %41 |
| 2020[34] | 280.514 | 63 | %0 | %59 166.101 114.413 %41 |
| 2021[34] | 278.218 | 64 | %1 | %60 166.604 111.614 %40 |
Konum
| Konum Bilgileri | ||||||
| İlçe | Kuruluş Yılı[35] | Önceden bağlı olduğu ilçe | Alanı (km2)[36] | Rakım (m) | Merkeze (km)[37] | Ulaşan Yollar[37] |
| Hakkâri Merkez | 2.179 | 1.756 | D.400-36 | |||
| Çukurca | 1953 | Merkez | 725 | 1.312 | 79 | D.400-34=>30.53 |
| Derecik | 2018 | Şemdinli | 437 | 835 | 195 | Şemdinli=> 30.27 |
| Şemdinli | 1936 | Yüksekova | 1.207 | 1.391 | 130 | Yüksekova=>30.26 |
| Yüksekova | Cumh.önce | 2.547 | 1.876 | 77 | D.400-36, 30.25, 30.26 | |
| HAKKÂRİ | 1935 | VAN | 7.095 | |||
Spor
2018-2019 Sezonu sonunda, Hakkâri’nin futbol liglerindeki tek takımı Yüksekova Belediyespor, BAL grubunda 9. olmuştur. Kadınlar futbol 1. ligindeki Hakkârigücü, lig 6. sı olmuştur. Ayrıca Voleybol erkekler 2. liginde 2, bayanlar 2. liginde 1 takımı bulunmaktadır.
Hakkâri merkeze 5 km uzaklıkta bulunan ve şehir içi servislerle Hakkâri merkezden ulaşım kolaylıkla sağlanır. Özellikle yılın altı ayı açık kalabilme özelliği olan Mergabütan kayak merkezi son derece güvenilir ve kendini kanıtlamıştır. Yaklaşık olarak 3.000 metre rakımında olmasından dolayı oldukça dik ve uzun bir piste sahiptir. Kayak spor dalında macera ve aksiyon için Mergabütan kayak merkezi buna fazlasıyla elverişlidir.
Ziraat Türkiye Kupası'nda Yüksekova Belediyespor, 2. turda Batman Petrolspor'a elenmiştir.
Önemli spor tesisleri: Yüksekova İlçe Stadyumu (5.000), Hakkâri Kapalı Yüzme Havuzu (100) ve Mergabütan Kayak Merkezi.
Altyapı
Ulaşım
Hakkâri iline kara yolu ve hava yolu ile ulaşmak mümkündür. Sert coğrafi koşullar şehre olan ulaşımı büyük ölçüde zorlaştırmaktadır. Bu yollarda çığ ve heyelan riski yüksektir. D 400 ve D 975 devlet yolları şehre bağlantı kuran yollardır. D 400 kara yolu Şırnak üzerinden gelerek Yüksekova üzerinden Esendere Sınır Kapısı'na ulaşır. Bir diğer yol olan D 975 kara yolu Hakkâri ve Yüksekova yol ayrımında D 400 kara yolu ile birleşmektedir. Yüksekova ve Şemdinli arası ulaşım ise rakımı 2.000 metreyi aşan Haruna Geçidi'nden geçen yol ile sağlanmaktadır. Çukurca ilçesine ulaşım ise D 400 kara yolundan ayrılan bir yol ile sağlanır.
2015 yılında açılan Hakkâri Yüksekova Selahaddin Eyyubi Havalimanı, Hakkâri ile ülkenin büyük şehirleri arasında hava ulaşımını sağlamaktadır. Günde yapılan iki uçak seferi ile Ankara ve İstanbul'a düzenli uçuşlar yapılmaktadır.
Resimler
Zap Nehri'nin yaz aylarında görünümü
Yöresel dokuma ürünleri
Merzan Mahallesi
Tarihî Hakkâri
Al Hakkari (Kudüs)
Meydan Medresesi
Görkemli Sümbül Dağı (M.İ)
Depin
Zap Suyu
Ters Lale
Gıwark (doğal mantar)
Bercelan Festivali
Marünus
Zap Suyu rafting
.jpg)
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
