Loading AI tools
Türk mutfağından bir tatlı Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Un helvası, kavrulmuş una, şeker ve suyla hazırlanan şerbet dökülerek hazırlanan bir Türk tatlısıdır.
Türk toplumunda bayram, yas, düğün ritüelleri gibi çeşitli ritüellerin doğrudan ya da dolaylı olarak bir parçası haline gelmiş bir besindir.[1] Günümüzde Türkiye'de yaygın olan üç helva çeşidinden birisidir (diğerleri tahin helvası ile irmik helvası).[2]
Lezzet vermesi için un helvasının içine fıstık, badem, gül suyu gibi malzemeler konulabilir ve konulan malzemeye göre farklı adlar alabilir.
Bazı yörelerde un helvasına "höşmerim" denilir (örneğin "Beypazarı höşmerim tatlısı", Çankırı höşmerim tatlısı", "Mengen höşmerimi" adlı yöresel tatlılar birer un helvası çeşididir.)
Un helvası, Türk, Arap ve Yahudi toplumlarının yaşadığı yerlerde rastlanan ve "helva" olarak adlandırılan tatlının bir çeşididir. Malzemelerinin temin, yapımı ve muhafaza edilmesinin kolay olması nedeniyle göçebe kültürde de tüketilen bir üründür ve İslamiyet öncesinde göçebe Türklerin Tengricilik inancı gereği, ölülerin ruhuna huzur vermek için koku çıkaran yemekler yaptıkları ve bu adete uygun olarak helva kavurdukları düşünülür.[3]
Türkler'in tatlı tüketimi ve çeşitleri İslamiyet’e geçişlerinden sonra arttı. Selçuklu ve Osmanlı döneminde helva, manevi açıdan da önem kazanarak kültürel bir değer haline geldi.
Helva, Selçuklu döneminde fetih, düğün gibi özel günlerde tüketilir ve hemen hemen her kesimden bireyin sofrasında yer alırdı. Bu dönemde helva yapmak ve satmak bir meslek haline geldi.[3]
Osmanlı döneminde helva, "efruşe" ya da "afruşe" olarak bilinmekte idi.[4] Helva, köylerde türküler, maniler, sohbetler eşliğinde üretildi; yufkanın arasına koyarak tüketildi. Tekkelerde özellikle kandil gecesi ve Muharrem ayının yedinci gününde helva yapılırdı. Ahiler "helva-yı cefne” olarak bahsedilen “tencere helvası”nı özel bir gün gerektirmeksizin istendiğinde tüketmekteydi.[3] Helva, Osmanlı sarayında da çok tüketilirdi. Saray mutfağının "helvahane" olarak adlandırılan tatlı bölümünde 15. ve 19. yüzyıl arasında 36 çeşit helva sunulduğu tespit edilmiştir. En çok tüketilen helva "zülbiye helvası"idi.[3]
Helvalar, Türk kültüründe sadece tatlı ihtiyacını gidermek için tüketilen bir yiyecek değil, özel günlerde anma ve kutlama amacıyla tüketilen bir üründür.
Ölümler ve ölümlerin 40. günü, asker uğurlamaları, gurbetten dönüş, doğumlar, sevinçli bir haber alınması, yeni doğan bebeğin 40'ının çıkması, ilk çiğdemin görüldüğü gün olan çiğdem düğünü, helva yapıp dağıtılan özel günlerdendir.
Kısık ateşte hazır bulunan şekerli suya, önceden kavrulmuş un-yağ karışımı yavaşça dökülür. Hemen ardından karıştırılmaya başlanır. Karıştırma işlemi, karışımın miktarına göre yarım saat ile bir saat boyunca sürebilir. Bu esnada karışıma süt eklenir. Karıştırma işlemi, karışımın sertleşip siyah bir renk almasıyla sona erer.
Karıştırma işleminin ardından ocaktan alınan helva, 20 dakika boyunca oda sıcaklığında soğumaya bırakılır. Un helvası sıcak yenmez, oda sıcaklığına ulaşmış veya buzdolabında soğutulmuş helva idealdir. Soğuyan helva tabaklara konularak servis edilir. Servis sırasında hazmı kolaylaştırması için soğuk şerbet de ikram edilir.
Pakuk (veya bakuk) Dağıstan'da yapılan bir un helvasıdır.[5] Şekli kurabiyeyi andıran, şerbetsiz bir helva çeşididir. Dağıstan’da ölümlerde taziyeye gelen kişilere ikram edilmek üzere yapılır. "Ölü helvası" da denilir.[6]
Geçmişi 13. yüzyıla uzanır. Edirne'de Osmanlı saray geleneği olarak askerleri sefere uğurlarken ve seferden dönen askerleri karşılarken yapılan bir tatlı idi.[4] Balkan ülkelerinde de tüketilir.[7] Şeker ya da bal kullanılarak ve badem eklenerek hazırlanır. Daha bol malzeme ile yapılan "hükümdarlara layık" olan çeşidine “Mülüki Gaziler Helvası” denilir.[4]
Kars'ta yapılan bir çeşit un helvasıdır.[8][9] Dinî bayramlarda, kandillerde, mevlit okutulduğu zamanlar yapılıp ikram edilir. Cenaze evinde taziye için gelenlere ikram etmek için komşular tarafından yapılıp cenaze sahibinin evine gönderilir.[10]
Malatya'da şerbet dökülmeden sadece toz şekerle yapılan bir çeşit un helvasıdır.[11]
Tuzsuz peynir, beyaz şeker, buğday unu ile yumurta sarısı veya renklendirici (E160a (karoten)) kullanılarak üretien peynirli un helvasıdır. Tekirdağ Peynir Helvası Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından 2020'de tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[12][13]
Mudurnu Basma Helvası; önce ay çiçek yağı ile özel amaçlı buğday (böreklik) ununun kavrulur. Üzerine beyaz şeker, su ve yumurta ile hazırlanmış şerbet ilave edilir. Ceviz içi ile birlikte servisi yapılır. Mudurnu Basma Helva 23.12.2020 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[14]
Antalya'da yapılan tahinli un helvasıdır. Malzemeleri un, tahin, çitlembik, pekmez, şeker, sudur.[15]
Osmanlı mutfağında yapılan bir çeşit helvadır.
Balıkesir’in İvrindi ilçesi Yağlılar mahallesinde yapılan helvadır.[16] Yağlılar Basma Helvası 27.02.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[17]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.