En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Ahmed Sencer
Büyük Selçuklu Devleti ve Horasan Selçukluları'nın 9. ve son sultanı Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Ahmed Sencer veya Sultan Sencer ya da Muizzeddin Ahmed Sencer (5 Kasım 1086 - 8 Mayıs 1157), 1097-1118 tarihleri arası Horasan Selçuklu Sultanı, 1118-1157 döneminde Büyük Selçuklu Sultanı.
Remove ads
Hayatı
Özetle
Bakış açısı
Babası Melikşah,[1] annesi cariye kökenli Taceddin Seferiyye Hatun'dur. Babasının bir seferi sırasında, 1086 yılında Sincar'da doğdu. Babası 1092'de öldüğünde henüz küçüktü. Melikşah'ın ölmesi ile Büyük Selçuklular bir anarşi içine girdi. Melikşah'ın eşi Terken Hatun, Melikşah'ın küçük yaştaki oğlu ve Sencer'in kardeşi I. Mahmud'un sultanlığını ilan etti. Melikşah'ın büyük oğlu olan Berkyaruk ise taraftarları tarafından Rey şehrine kaçırılıp sultan ilan edildi. Bunun üzerine Berkyaruk ve I. Mahmud güçleri arasında 17 Ocak 1093 Burûçird'de yapılan savaşta Berkyaruk galip geldi. Ahmet Sencer ve Berkyaruk'un amcası olan Tutuş, Suriye'ye ilerleyerek Şam ve Halep şehirlerini eline geçirip Suriye Selçuklu Devleti'nin kurucusu oldu. Tutuş, Berkyaruk'un elinde bulunan İran arazilerini de ele geçirmek üzere Berkyaruk'a hücum ettiyse de 26 Şubat 1095'te Rey'de Berkyaruk ile yapılan savaşta yenildi ve öldü. Böylece Berkyaruk tek sultan oldu ancak zaman zaman ya kardeşleri ya da onların varislerinin ayaklanmaları ve tehditleriyle karşılaştı. Bundan sonra Büyük Selçuklu Devleti üçe bölünmüş olarak görülmeye başlandı:
- İran, Irak ve Orta Asya'nın bir kısmı Berkyaruk'un sultanlığı altında
- Suriye'de Tutuş'un iki oğlu idaresi altında Şam Melikliği ve Halep Melikliği;
- Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın kurduğu ve oğlu I. Kılıç Arslan hükümdarlığı altında Anadolu Selçuklu Devleti
1097'de Sultan Berkyaruk, 12 yaşında olan kardeşi Ahmed Sencer'e Merv şehrinde merkezi olan Horasan valiliğini verdi.
Remove ads
Seferleri ve Savaşları
Özetle
Bakış açısı
Emir Muhammed ile Savaşı
1097 yılında Berkyaruk, Sencer'i Horasan valisi olarak atadı.[2] Selçuklu Meliki Emir Muhammed, Sencer'in Horasan valisi olduğu dönemde isyan etti ve Horasan'ı ele geçirmek için destek aradı. Emir Muhammed bu desteği Gaznelilerden buldu ve Sencer'e karşı yürüdü. Emir Muhammed'in ordusuyla geldiği haberini alan Sencer, ordusuyla onun üzerine yürüdü. İki taraf arasındaki savaşta Emir Muhammed'in ordusu yenildi ve Emir Muhammed esir alındı.[3] Sencer Horasan'ın Gaznelilerin eline geçmesini de engelledi. Çünkü Emir Muhammed galip gelseydi Horasan valisi olarak Gazneliler'in hizmetine girecekti.[4][5]
Nuşecan Muharebesi (1100)
Horasan'a hakim olma mücadelesi veren Sencer ile Habeşi bin Altuntak arasında yaşanan mücadele sonucunda Habeşi bin Altuntak yenildi.[6] Bu durum üzerine Habeşi bin Altuntak, Sencer'i Berkyaruk'a şikâyet ederek Berkyaruk'tan yardım istedi. Berkyaruk ordusuyla Horasan'a geldi. Taraflar Nuşecan yakınlarında karşılaştılar.[7] İki taraf arasındaki savaşta Sencer'in ordusu Berkyaruk'un ordusunu yendi. Habeşi bin Altuntak esir alındı.[8]
Horasan'ın Savunması (1102)
Sencer Horasan'da bulunmadığı sırada Karahanlı hükümdarı Kadir Han (Arslan Han) bundan yararlanarak 100.000 kişilik bir orduyla Horasan'a sefere çıktı.[9] Kadir Han'ın bu seferini duyan Sencer, süvari birliğiyle geri döndü.[7] Kadir Han (Arslan Han) avlanırken Selçuklular tarafından ani bir baskınla esir alındı. Sencer, Kadir Han'ın öldürülmesini emretti.[10]
Nizari İsmaililer Seferi
Sencer, İran'da ki Nizari İsmailileri ortadan kaldırmak için sefere çıktı ve onları Kuhistan ve Tebes dahil olmak üzere birçok kalesinden başarıyla kovdu.[11] Ancak bir anekdot, Sencer'in Alamut'taki başlıca kalelerine giderken bir gün uyandığında yanında bir hançer bulduğunu ve Hasan Sabbah'dan barış istediğini belirten bir notu iğnelediğini gösteriyor. Bu olaydan dolayı şaşkınlık içinde olan Sencer, Hasan Sabbah'a elçiler gönderdi ve ikisi de birbirlerinin yolundan çekilmeyi kabul ettiler.[12]
Gazne Muharebesi (1117)
Gazneli III. Mesud'un 1115'te ölümünün ardından Gazneli şehzadeleri Şirzad, Arslan Şah ve Behram arasında taht savaşı başladı. 1115'te Şirzad tahta geçti fakat ertesi yıl küçük kardeşi Arslan Şah tarafından öldürüldü ve Arslan Şah Gazneliler'in Sultanı oldu. Daha sonra Arslan Şah, Selçuklu Sultanı Ahmed Sencer'den destek alan diğer kardeşi Behram Şah'ın isyanıyla uğraşmak zorunda kaldı. Horasan'dan Behram Şah'a desteğe gelen Ahmed Sencer ordusu ile Afganistan'a girdi ve Gazne yakınlarında Şehrebad mevkiinde yapılan muharebede Arslan Şah'a ve onun ordusuna ezici bir yenilgi yaşattı. Arslan Şah mağlubiyetin ardından kaçmayı başardı. Bu muharebeden sonra Behram Şah, Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun vasalı olarak Gazneli İmparatorluğu'nun tahtına geçti.
Sâve Muharebesi (1119)
Muhammed Tapar'ın ölümünden sonra, önce Muhammed Tapar'ın oğlu Mahmud daha sonra da Sencer kendilerini sultan ilan ettiler. İki taraf arasında yaşanan taht mücadelesi Sencer'in, Mahmud üzerine sefere çıkması ile sonuçlandı. İki ordu Sâve yakınlarında karşılaştı ve yapılan muharebede Mahmud yenildi. Daha sonra Sultan Sencer yeğenini affeti ve ülkesinin batı taraflarında bulunan bazı şehirleri onun hakimiyetie verdi. Böylece Mahmud'un hakimiyeti altında bulunan topraklarda Irak Selçuklu Devleti kuruldu ve Mahmud ilk Irak Selçuklu Sultanı oldu.
Batı Karahanlı Seferi (1130)
1130 yılında Batı Karahanlı ülkesinde çıkan iç karışıklıklar sonucunda Batı Karahanlı hükümdarı Arslan Han, Sencer'den yardım istedi. Bir süre sonra Arslan Han ülkesinde yaşanan iç karışıklıkların sona erdiğini haber verdi ve Sencer'in geri dönmesini istedi.[13] Daha sonra Arslan Han tarafından Sencer'e karşı yapılan suikast girişimi ortaya çıktı.[14] Bu olayların ardından Sencer ordusuyla Semerkant'a yürüdü ve şehri kuşattı. Sencer komutasındaki Selçuklu ordusu Semerkant'ı ele geçirdi.[15]
Kaşgar Muharebesi (1130)
Batıya göç eden Karahitaylar, Karahanlı topraklarına vardıklarında, Doğu Karahanlı hükümdarı Ahmed Han, 1122 yılında Karahitaylar'ı yenerek onları hizmetine aldı. Ahmed Han'ın ölümünden sonra, Doğu Karahanlı tahtına çıkan hükümdarın saltanatı sırasında, Doğu Karahanlı topraklarında başta Oğuzlar ve Karluklar olmak üzere birçok boyun katıldığı bir isyan çıktı. Bu isyandan yararlanan Karahitaylar, Balasagun'u ele geçirdiler. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun vasalı olan Doğu Karahanlılar, Büyük Selçuklu Sultanı Sencer'den yardım istediler. Sencer de 1130 yılında ordusuyla Doğu Karahanlı topraklarına bir sefer düzenledi. İsyancıların elebaşı, Sencer'in gelişini duyunca kaçtı. Sencer, Doğu İslam topraklarına doğru ilerleyen Karahitay ordusunu Kaşgar yakınlarında yendi ve ardından Oğuzlar, Karluklar ve diğer boyları yendi.[16]
Dinever Muharebesi (1132)
Mahmud'un ölümünden sonra diğer kardeşleri Mesud, Tuğrul ve Selçukşah arasında iktidar mücadelesi başladı.[17] Bu mücadeleyi sona erdirmek isteyen Sencer, Mahmud'dan sonra Irak Selçuklu tahtına Tuğrul'u tayin etti. Tuğrul'un diğer kardeşleri Sencer'in kararına karşı çıktılar ve halife Müsterşid ile ittifak kurdular.[15] Bu yaşananlar üzerine Sencer, ordusunu hazırladı ve onlara karşı sefere çıktı. İki ordu Dinever yakınlarında karşılaştı. Muharebenin sonunda müttefikler yenildi. Sencer daha sonra Mahmud'dan sonra Irak Selçuklu tahtına Tuğrul'u getirdi.[18]
Harezm Seferi ve Hazarasp Muharebesi (1138)
Sencer'in valilerinden Atsız, Cend ve Mangışlak'ı ele geçirdi ve bu bölgede düşman unsurlara karşı savaşan Müslümanları öldürdü.[19] Bu olaylardan sonra Sencer, Atsız'a karşı Harzem üzerine sefer düzenlemeye karar verdi. 1138'de Sencer, ordusuyla Harezm'e yürüdü ve Hazarasp Muharebesi'nde Atsız ve ordusunu yendi ve Harezm'i ele geçirdi.[20] Daha sonra Harezm valiliğine yeğeni Süleyman Şah'ı getirdi ve başkenti Merv'e geri döndü.[21]
Katvan Muharebesi (1141)
Sultan Sencer komutasındaki Selçuklu ordusu ile Karahitaylar ve Karluklar üzerine sefere çıktı. Sultan Sencer komutasındaki Selçuklu ordusu ve Gürhan komutasındaki Karahitay-Karluk ordusu Semerkand'ın kuzeyindeki Katvan bozkırlarında karşılaştı iki taraf arasında yaşanan muharebede Selçuklu ordusu yenildi. Sultan Sencer başarılı bir yarma hareketı yaparak esir düşmekten kurtuldu.
Harezm Seferi (1143)
Atsız, 1141 yılında Süleyman Şah ile mücadeleye girdi ve Harezm'i ele geçirdi. Atsız, Karahıtaylar'a karşı sefere çıkmaya hazırlanan Sencer'e tâbbiyetini bildirdi. Sencer de Karahıtaylar'a karşı sefere çıktığı için Harzem üzerine ordu göndermedi ve Atsız'ı Harezm valisi olarak bıraktı. Katvan Muharebesi'nden sonraki yenilgiden faydalanan Atsız, Horasan'a saldırdı, başkent Merv de dahil olmak üzere birçok şehri işgal edip yağmaladı ve şehirlerde bulunan alimleri esir aldı.[22] Katvan Muharebesi'nde esir olmaktan kurtulan Sencer, kurduğu yeni orduyla Atsız'ın üzerine sefere çıktı. Sencer'in yeni ordusu ile sefere çıkması üzerine Atsız Harezm'e kaçtı. Sencer daha sonra 1143 yılında ordusuyla Harezm'e yürüdü.[18] Atsız'ın bulunduğu Harezm'in başkenti Ürgenç'e kadar ilerledi ve şehri kuşattı. Sencer ile baş edemeyeceğini anlayan Atsız, Sencer'den aff diledi ve yağmaladığı malları ve ele geçirdiği âlimleri geri teslim etti.[23]
Harezm Seferi (1147)
Sencer, Atsız'ın itaatsizliğini sürdürdüğünü haber alınca ona bir elçi gönderdi. Elçi Atsız'ın yanındayken Sencer'e, Atsız'ın Sencer karşı suikast düzenlenmek için plan kurduğu ve bu amaçla Horasan'a iki suikastçi gönderdiğini haber verdi. Elçinin Sencer'e suikast olayını haber verdiğini öğrenen Atsız, elçiyi öldürdü. Bu olayların ardından Sencer, 1147 yılında ordusuyla Harezm'e yürüdü.[18] Sencer, önce Hazarasp kalesini kuşattı ve ele geçirdi.[24] Sencer, daha sonra Harezm'in başkenti Ürgenç'e doğru ilerledi. Sencer tarafından yenileceğini anlayan Atsız, elçiler gönderdi, aff diledi ve itaat edeceğini bildirdi. Bunun üzerine Sencer, onu affetti ve Harezm valisi olarak bıraktı.[23]
Nab Muharebesi (1152)
Katvan Muharebesi'nden sonra Gaznelilere bağlı Alaeddin Hüseyin komutasındaki Gurlular Herat'ı ele geçirerek Belh'e doğru ilerlediler.[15][18] Bu gelişmelerin ardından Gurluları durdurmak için harekete geçen Selçuklu komutanı Emir Kumaç yenildi. Daha sonra Alaeddin Hüseyin Selçuklulara bağlı Gaznelilere saldırdı. Gaznelilerin başkenti Gazne'yi işgal etti ve şehri yaktı.[25] Daha sonra Alaeddin Hüseyin bağımsızlığını ilan etti. Bu olayların ardından Sencer, Alaeddin Hüseyin'e karşı bir sefer düzenledi. İki ordu 24 Haziran 1152'de Herat yakınlarındaki Nab adlı yerde karşılaştı. Ardından gelen savaşta Alaeddin Hüseyin kesin bir yenilgiye uğradı ve Sencer tarafından esir alındı.[17]
Sultan Sencer ve Oğuzlar
1153'te Selçuklu Sultanı Ahmed Sencer, aralarında ittifak etmiş bir müttefik Oğuz boyları grubuna karşı, daha önceki anlaşmalara uymayarak yıllık 20 bin koyun tazminatı vermedikleri için bir sefere çıktı. Fakat Sultan Ahmed Sencer, Oğuz müttefikler ordusu ile yaptığı muharebeyi kaybedip bu Oğuz ittifakına esir düştü. Oğuz ittifakı Horasan'ı ele geçirdi. Sultan Sencer ise Oğuz ittifakı tarafından hükümdar olarak tanınmakla birlikte esir tutulmaya devam edildi.[1]
Horasan bir keşmekeş içine büründü ve keşmekeş döneminde büyük bir nüfus kaybına sahne oldu. Nüfusunun eski seviyesine gelmesinin 40 yıl aldığı belirtilir. Sultan Sencer esaret altındayken eşi olan Terken Hatun onun yerine hükûmeti yürütmeye çalıştı. Oğuzlar, sultan olarak eski Karahanlılar hükümdarı ve Ahmed Sencer'in yakın akrabası olan Mahmud Han'ı sultan olarak ilan ettiler. Fakat Selçuklu ordusunun önemli bir kısmı Mahmud Han'ı sultan kabul etmedi. Bu sefer Mahmud Han Oğuzlara karşı çıktı. Atsız, Oğuzların ittifakına katılmamış ve Selçuklulara sadık kalmıştı. Mahmud Han, Atsız ile bir ittifak kurarak Atsız aracılığı ile Selçuklu ordusundan Horasan'a dönmeyenlerin geri gönderilmesi için müzakereler başladı.
Fakat diğer Harezmşahlar bu keşmekeşten faydalanmayı fırsat bildiler. 1154'te Atsız'ın kardeşi İnal Tekin komutasında bir Harezm ordusu Horasan'a talan hücumu gerçekleştirdi. Önemli bir tarım alanı olan Bayhak'a (günümüzde Sebzevar'a) kadar ilerleyip bu arazileri talan etti. 1156'da Terken Hatun öldü.
Sultan Sencer'de yaklaşık 3 yıllık esaretin ardından Nisan 1156'da esaretten kurtulmayı başardı.[1] Sultan Sencer Büyük Selçuklu Devleti idare dizginlerini tekrar eline aldı. Tekrar Horasan'da idareyi eline geçirdi.[26] Bu arada Sultan Sencer, Harezmşahların tekrar tabi devlet olarak yine Selçuklulara bağlanmasını sağladı. Sultan Sencer ayrıca yeniden bir Oğuz ittifakı hücumuna uğramamak için Gurlular ve Bâvendîler ile antlaşmalar da yaptı.
1156 başlarında, Sultan Sencer kendisini esir almış olan Oğuzlara karşı askerî sefer düzenledi. Atsız, Sultan Sencer'in bu seferine tabi bir devlet sultanı olarak katıldı. Daha sonra oğlu II. Arslan'ı varisi olarak seçtikten sonra 1156'da öldü.[kaynak belirtilmeli]
Saltanatının sona ermesi
Sultan Ahmed Sencer, 8 Mayıs 1157'de öldü. Merv'de bulunan türbesine gömüldü.
Sultan Sencer'in ölümünün hemen ardından Horasan ve Maveraünnehir arazileri Harezmşahlar'ın kontrolü altına girdi.
Remove ads
Ailesi
Özetle
Bakış açısı
Sultan Sencer'in karısı Türkan/Terken Hatun. Karahanlı hanedanındandır ve bu evlilik Karahanlı-Selçuklu arasında yapılan siyasi evliliklerden biridir. Ancak ikisinin birbirini çok sevdiği dönem kaynaklarında geçmektedir. Türkan Hatun, Sultan Sencer'in Oğuzlar'ın esaretinden kurtulmasından hemen önce 1156'da ölmüştür.[27][28][29]
Sultan Sencer ile Türkan Hatun'un iki oğlu ve dört kızı toplamda altı çocuğu bulunmaktaydı. Oğulları Melikşah ve Tuğrulşah çocuk yaşlarda ölmüştü. Kızları Gevher Neseb Hatun'u Sultan Sencer, yeğeni Sultan Mahmud'a vererek yeğenini damadı yaptı ve veliahdı ilan etti. Gevher Neseb Hatun ölünce de, yeğeni Sultan Mahmud'a diğer kızı Mahmelek Hatun'u verdi. Kızlarından Emire Hatun, Halife (1118 -1135) Müsterşid Billah ile evlendi. Bu suretle Halife de Sultan Sencer'in damadı oldu. Kızı Melike Hatun'u ise Karahanlı Büyük Kağanı (1102– 1130) Arslan Muhammed Han'a verdi (bundan doğan II. Mahmud Han, sonradan altı yıl büyük babası Sultan Sencer'e saltanat naibi olacaktır).[27]
Sultan Sencer çok sevdiği eşi Türkan Hatun'un ölümünden sonra Sultan Mesud Demirek'in dul karısı olan ve Gürcistan Kralı I. Demetre'nin kızı Rusudan ile evlilik yaptı ama bu evlilik Sultan Sencer'in ölümü sebebiyle çok kısa sürdü. Bu evlilikten çocuğu olmadı.[28][29]
Türbesi
Sultan Sencer'in türbesi (günümüzde Türkmenistan'da olan) eski Merv şehrinde bulunmaktadır.[30]
Bu türbe 1221 yılında Cengiz Han'ın emrindeki Moğollar tarafından Merv'in yağma edilmesi ve halkının tamamının neredeyse öldürülmesi sırasına Moğollar tarafından yıkılmıştır.[31]
Sultan Sencer'in türbesi; 20. yüzyılda Türkmenistan SSCB'ye bağlıyken birkaç defa restore edilmiş, Sovyetler'in dağılmasından sonra Türkiye Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in ziyaretinde bakımsız ve dökük durumda görülmesi nedeniyle Türkiye tarafından restore edilmiştir. Türbe son olarak UNESCO idaresi altında ve UNESCO fonları ile restore edilmiştir.[32]
Remove ads
Popüler kültürdeki yeri
- TRT 1'de yayınlanan Uyanış: Büyük Selçuklu dizisinde kendisini Ekin Koç canlandırmıştır.
- TRT 1'de yayınlanan Mavera dizisinde kendisini Alkan Kızılırmak canlandırmıştır.
Kaynakça
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads