En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Carl Djerassi
Amerikalı kimyager, mucit ve yazar (1923-2015) Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Carl Djerassi (29 Ekim 1923, Viyana, Avusturya - 30 Ocak 2015, San Francisco, Kalifornia, ABD), Avusturya doğumlu Bulgar-Amerikalı kimyager, yazar, senarist ve Diane Wood Middlebrook ile Djerassi Resident Artists programının eş kurucusu. Oral doğum kontrol hapının icadına katkısıyla tanınır[1][1][2] ve kendisine hapın babası lakabı takılmıştır.[3]
Remove ads
Gençliği
Özetle
Bakış açısı
Carl Djerassi Viyana, Avusturya'da doğdu ama bebekliğinin ilk yıllarını Sofya, Bulgaristan'da zührevi hastalıklar uzmanı dermatolog babası Samuel Djerassi'nin evinde geçirdi.[4][5] Annesi Alice Friedman Viyanalı bir dişçi ve doktordu. Ebeveynlerinin ikisi de Yahudi'ydi.[1]
Ebeveynlerinin boşanmasının ardından Djerassi ve annesi Viyana'ya taşındı. 14 yaşına kadar Sigmund Freud'un da yıllar önce gittiği realgymnasium'a gitti.[6] Yazları Bulgaristan'da babasıyla geçirdi.[7]
Avusturya'nın ilhakından sonra Avusturya ona vatandaşlık vermeyi reddetti. Babası, Carl ve annesi Nazi rejiminden kaçıp Sofya, Bulgaristan'a gelebilmeleri için annesiyle 1938'de boşanmak üzere yeniden evlendi. Djerassi Sofya'da babasıyla bir yıl yaşadı.[1] Bulgaristan antisemitizmden bağışık olmasa da Yahudiler için güvenli bir yerdi ve ülkedeki 48.000 Yahudi'nin tamamı Nazi toplama kamplarına gitmekten kurtuldu. Djerassi Sofya'da kaldığı süre boyunca İngilizcesi'ni ilerlettiği Sofya Amerikan Koleji'ne gitti.[7]
Aralık 1939'da Djerassi ve annesi neredeyse beş parasız bir şekilde Amerika'ya ulaştı. Djerassi'nin annesi New York eyaletinde bir klinikte çalışmaya başladı.[1] 1949'da babası Amerika'ya göçtü.[1] Pensilvanya ve Batı Virginia'da doktorluk yaptıktan sonra San Francisco'da oğlunun yanında emekli oldu.
Remove ads
Eğitimi
Djerassi üniversite hayatına Newark Junior College'da başladı, kısa bir süre Tarkio College'a gitti ve sonrasında Kenyon College'da kimya okudu. Buradan okul birincisi olarak mezun oldu.[7][8] CIBA'da bir yıl çalıştıktan sonra 1945'te organik kimya alanında doktorasını yaptığı Wisconsin-Madison Üniversitesi'ne geçti.[5] Tezinde erkek cinsiyet hormonu testosteronun bir dizi kimyasal reaksiyonla dişi cinsiyet hormonu östradiole dönüşümü üstüne çalıştı.[9]
Remove ads
Kariyeri
Özetle
Bakış açısı
1942-43 yılları arasında Djerassi New Jersey'de CIBA için Pyribenzamine[7] (tripelenamine) geliştirilmesi üstüne çalıştı. Böylece ilk patentini aldı ve ilk ticari antihistaminiklerden biri bulunmuş oldu.[1][1]
1949'da Meksiko'daki Syntex'de araştırma direktörü oldu ve burada 1951 yılına kadar kaldı.[7] Syntex'i seçmesindeki önemli etmenlerden birinin Syntex'in DU spektrofotometresi olması olduğunu söyledi.[10] Meksika yabani tatlı patatesinden elde edilen bir steroid sapogenin olan diosgeninden kortizon sentezlenmesinin yeni bir yolu üstüne çalıştı.[11] Ekibi ağızdan alındığında etkili olan ilk çok aktif progestojen yerine geçen norethisteron (noretindrone) sentezledi.[12] Bu ilk başarılı kombine oral gebelik önleyici hapın, halk arasında doğum kontrol hapı olarak bilinir, bir parçası oldu. 1952-1959 yılları arasında Detroit'teki Wayne Devlet Üniversitesi'nde kimya profesörü olarak çalıştı.[7]
Djerassi progestin norethisterone'un 1951'deki keşfinde Meksikalı Luis E. Miramontes ve Macar-Meksikalı George Rosenkranz ile birlikte çalıştı. Geliştirdikleri progestin, progestronun aksine oral yoldan alındığında aktif kalıyordu ve doğal olarak salgılanan hormondan çok daha güçlüydü. Hazırladığı preparat ilk defa hayvanlara oral yolla Gregory Goodwin Pincus ve Min Chueh Chang tarafından, kadınlara ise John Rock tarafından verildi.[13]
1957'de Wayne Üniversitesi'nde izinli çalışırken Meksiko'daki Syntex'in araştırma bölümü başkan yardımcısı oldu. 1960'ta Djerassi Stanford Üniversitesi'nde kimya profesörü oldu[7] ve profesörlüğü 2002'ye kadar sürdü[14] ama sanayiyi hiç bırakmadığı için yarı-zamanlı profesör olarak çalışıyordu.[2] 1968'den 1972'ye kadar Palo Alto'daki Syntex Research yöneticiliğini yaptı.
Syntex bağlantısı Djerassi'ye zenginlik kazandırdı. Woodside, Kaliforniya'da büyük bir arazi satın aldı ve SMIP adında bir inek çiftliği kurdu. (Başlangıçta çiftliğinin adının "Syntex Made It Possible" [Syntex Bunu Mümkün Kıldı] sözünün bir kısaltması olduğu iddia edilse de sonra başka kısaltmalar da geliştirildi.) Ayrıca büyük bir sanat koleksiyonu oluşturdu. Paul Klee'nin eserlerinden oluşan koleksiyonu sanatçının eserlerinden oluşan koleksiyonlar arasında önemli bir özel koleksiyon olarak kabul edilir.[6][15] Ölümünden sonra Klee koleksiyonunun Viyana'daki Albertina Müzesi ve San Francisco Modern Sanat Müzesi'ne bağışlanmasını vasiyet etti.[16]
1960'lar ve 1970'ler boyunca Djerassi'nin Stanford Üniversitesi Kimya Bölümü profesörü ve bir girişimci olarak önemli bilimsel katkıları oldu. Kütle spektrometrisi ve optik döner dağılım üstüne öncü fiziksel araştırma teknikleri geliştirdi ve bunları organik kimya ve doğa bilimleri alanlarında uyguladı.[17] Steroid hormonları ve alkaloidler üstüne çalıştı ve streoidlerin yapısını açıkladı. Bu alanda 1.200'den fazla makale yayımladı.[1] Çok farklı alanlarda bilimsel çalışmalar yaptı ve enstrümantasyon, ilaç, haşere ile mücadele, biyomedikal araştırma yapay zekanın kullanılması ve deniz canlılarının biyoloji ve kimyası üstüne teknoloji geliştirme çalışmaları yaptı.[17]
1968'de Zoecon adında yeni bir şirket kurdu.[7] Şirket tarımsal mücadelede böceklerin larvadan pupa ve yetişkin seviyesine dönüşmesini önleyecek büyüme hormonlarının kullanıldığı çevresel etkisi düşük yöntemler üstüne çalıştı.[18] Zoecon, Occidental Petroleum tarafından satın alındı ve sonra Sandoz'a satıldı (günümüzde Novartis). Zoecon'un bir kısmı Dallas, Teksas'ta pire ve benzeri haşeratın kontrolü üstüne ilaç üretmeye devam etmektedir.
1965'te Stanford Üniversitesi'nden Nobel Ödüllü Joshua Lederberg, bilgisayar bilimci Edward Feigenbaum ve Djerassi, alkoloid ve streoid gibi bilinen organik gruplardan alınan veri ile bilinmeyen organik bileşiklerin moleküler yapısını çıkaran DENDRAL (dendritic algorithm) bilgisayar programını geliştirdi.[19] Bu bir uzman sistemler prototipiydi ve yapay zekanın biyomedikal araştırmada ilk kullanımlarından biriydi.[19]
Djerassi, Bulletin of the Atomic Scientists grubunun Sponsorlar Kurulu[20] ve Pharmanex Bilim Danışma Kurulu üyesidir.[21]
Remove ads
Eserleri
Özetle
Bakış açısı
Djerassi yazar, senarist ve bilim insanı olarak çeşitli yayınlar yaptı.[22][23][24][25] 1985'te Djerassi "Bir yaşam daha sürmek istediğimi hissediyorum. Toplum üstünde teknolojik izlerden ziyade kültürel izler bırakmak istiyorum" dedi.[7][17] "Kurgusal bilim" alanında pek çok roman yazdı. Cantor's Dilemma romanında[26] modern bilimsel araştırma etiğini Dr. Cantor karakteri üstünden inceledi. Dört tane otobiyografi yazdı ve en sonuncusu In Retrospect 2014'te yayımlandı.[17] Sahnelenen ve başka dillere çevrilen bir dizi oyun yazdı.[27][28] Chemistry in Theatre: Insufficiency, Phallacy or Both kitabında diyalog tarzının kullanılmasının potansiyel pedagojik değeri ve kimya odaklı tiyatro oyunlarının senaryo yapısını inceledi.[29]
Kurguda-bilim
Djerassi beş roman yazdı ve bunların dördünü "kurguda-bilim" olarak tanımlıyor.[30][31] Bu tanımına göre kurguda gerçek bilim insanlarının hayatları tüm başarıları, çatışmaları ve hayalleri ile işleniyor. Bu alan Lab lit olarak da bilinir.[32]
İlk iki kitabı Cantor's Dilemma ve Bourbaki Gambit'te bilim insanlarının nasıl çalışıp düşündüğünü gösterdi. Cantor's Dilemma'da bilimsel sahtekarlık şüphesi vardı; Bourbaki Gambit'te kişisel başarı merkezdeydi.[33] Üçüncü kitabı Menachem's Seed'de ICSI ve Pugwash organizasyonu ana temalardı.[34] Son kitabı NO'da genç bilim insanlarının nasıl bir ürün pazarlamak için bir şirket kurma fikri edindiklerini anlatıyor[35]- Djerassi'nin insektisit alanında yaptığı bir şey.
Beşinci romanı Marx Deceased'in konusu bir yazarın eski çok satanlarının yeni işleri üstüne etkisi- anonim bir çalışma veya daha önce tanınmamış bir yazarla kıyaslama.[36] Bu konuyu Bourbaki Gambit'te de işliyor.
Tiyatroda bilim
Düzyazı edebiyattaki Bilimde-Kurgu tarzındaki başarısından sonra Carl Djerassi tiyatro oyunları yazmaya başladı.[28] Tiyatro ile, düzyazıya göre, bilimin monolog tarzı yazımının aksine "diyaloğa" dayalı bir yapıda çalışmasını sağladı.[27] Bütün oyunlarının İngiltere'de yazan İngiliz yönetmen Andy Jordan'a göre Djerassi'nin dramatik eserleri "ne tamamen dosdoğru doğal ne de gerçekçi [... ama] açıkça metin odaklı. Burada fikirlerin, temaların, sözcüklerin ve dilin büyük bir önemi var. Bir yönetmen olarak her zaman dikkat ettiğim bir nokta."[37]
Djerassi'nin in vitro fertilizasyon yöntemi ICSI üstüne olan ilk oyunu An Immaculate Misconception (1998)[38] ardından bilim tarihinden önceliklerin belirlenmesinin zorluğu üstüne Oxygen (1999, Roald Hoffmann ile birlikte yazdı)[39] ve Calculus (2002)[40] oyunları gelir. Bunlardan sonra kimya ve sanat tarihinin kesişimini incelediği Phallacy (2004) oyunu gelir.[41] Ego (2003, Three on a Couch başlığıyla da çıktı),[42] yarı belgesel tarzda Four Jews on Parnassus (2006, 2008'de yayımlandı)[43] ve Foreplay (2010)[27] oyunları kurguda-bilim tarzında olmayan ama bunun yerine edebiyat, felsefe ve sosyal bilimler alanlarına entelektüel rekabet kavramını getiren üç dramasıdır. Taboos (2006) oyunu üreme, cinsiyet ve siyasi sorunlar üstüne karmaşık bir oyundur ve Djerassi bu oyunla bir bilim insanı olarak ilgilendiği ana konulara döndü;[27] 2012 yapımı Insufficiency oyunu bilimsel topluluk ve akademik çevre üstüne acı hiciv içeren bir oyundur.[28]
Kitapları gibi Djerassi'nin oyunlarında (bazen ünlü) bilim insanlarının hayatları ve başarılarının yanı sıra yeni bilimsel teknolojiler de işlenir. Oyunlarındaki bilim her zaman bilimsel olarak mümkün olsa da dramatik karakterler ve yerler kurgusaldır.[44] Bilim insanları ve araştırmayı dramatik dünyaya taşıyarak bilimin kültürel sistem olması hakkında eleştirel sorular sorup bilimdeki ve bilim insanları arasındaki iç çatışmaları ve çelişkileri gösteriyor.[45] Aralarındaki bitmeyen çekişme, gereken hız risklere ve etik dışı yollara neden olsa da yeni bilimsel keşiflerde ilk olmanın önemine ve yeni keşiflerin olası sorunlu etkileri oyunlarının önemli temalarıdır.
Kadının bilimdeki yeri (araştırmacıların eşleri ve kadın arkadaşları da dahil) bu sorulara bağlıdır. Djerassi'nin oyunları kadınların bilime katkıları ve bilim insanı olarak katkılarını hem doğrudan hem de dolaylı olarak takdir eder. Kadın karakterleri genellikle güçlü ve bağımsızdır, bu da çalışmalarındaki feminist düşünceyi yansıtır.[42]
Djerassi'nin oyunları dünya çapında sahnelendi ve pek çok Avrupa ve Asya diline çevrildi.[28] Djerassi düzenli olarak oyunlarını revize etti ve bazılarının birden çok versiyonu ve farklı sonları vardır[46] (özellikle "An Immaculate Misconception": ana karakterlerin milliyetleri değişir ve birden çok son vardır). Djerassi mümkün olduğunda prodüktörlerle dramatik performanslar üstüne iş birliği yaptı.[47] Bütün oyunları kitap olarak da basıldı, pek çok farklı dillerde de yayımlandı. Bazıları kendi internet sitesinden indirilebilir.
Şiir
Djerassi gazeteler ve antolojilerde yayımlanmış pek çok şiir yazdı. Bazı şiirleri bir kimyager olarak hayatını yansıtırken (örneğin Why are chemists not poets veya The clock runs backwards) diğerleri kişisel hayatından izler taşır (örneğin A Diary of Pique).[48][49][50]
Kurgusal olmayan romanlar
- Optical Rotatory Dispersion, McGraw-Hill & Company, 1960.
- The Politics of Contraception[51]
- Steroids Made it Possible
- The Pill, Pygmy Chimps, and Degas' Horse[52]
- From the Lab into The World: A Pill for People, Pets, and Bugs[53]
- Paul Klee: Masterpieces of the Djerassi Collection[54]
- Dalla pillola alla penna[55]
- This Man's Pill: Reflections on the 50th Birthday of the Pill[56]
- In Retrospect : From the Pill to the Pen[57]
Kurgusal romanlar
Drama
- Chemistry in Theatre: Insufficiency, Phallacy or Both[69]
- Foreplay: Hannah Arendt, the Two Adornos, and Walter Benjamin[70]
- Four Jews on Parnassus
- An Immaculate Misconception: Sex in an Age of Mechanical Reproduction[71]
- L.A. Theatre Works[72]
- <i id="mwAaE">Oxygen</i> (with Roald Hoffmann, coauthor)[73]
- Newton's Darkness: Two Dramatic Views[74]
- Sex in an Age of Technological Reproduction: ICSI and TABOOS[75]
Remove ads
Ödüller
Özetle
Bakış açısı
Djerassi kariyeri boyunca aralarında aşağıdakilerin de bulunduğu çeşitli ödüller kazandı:
- Amerikan Kimya Derneği'nin Kimya ve Doğal Ürünler alanında Ernest Guenther Ödülü (1960)[76]
- Scheele Ödülü (1972)
- Ulusal Bilim Madalyası (Amerika Birleşik Devletleri Başkanı, 1973) doğum kontrol hapı üzerindeki çalışması için verildi.[77] (Ödül, o zamanlar adının Charles Colson ve Richard Nixon tarafından derlenmiş meşhur "Nixon'un düşmanları listesi"nde olması nedeniyle biraz ironikti. Bunu birkaç ay sonra San Francisco Examiner gazetesindeki bir makaleden öğrendi.)
- Perkin Madalyası (1975)[78]
- Ulusal Mucitler Onur Listesi (1978)[79]
- Wolf Ödülü'nü alan ilk kişi, 1978[80]
- Ulusal Teknoloji Madalyası (Amerika Birleşik Devletleri Başkanı, 1991) "çevre sorunlarının çözümüne yaptığı geniş teknolojik katkıları ve biyolojik olarak parçalanabilen ve zararsız olan böcek kontrol ürünlerine yönelik yeni, pratik yaklaşımlar geliştirme girişimleri" için verildi.
- Amerikan Başarı Akademisi Altın Tabak Ödülü (1980)[81]
- Priestley Madalyası (Amerikan Kimya Derneği, 1992)[7]
- Willard Gibbs Madalyası (Amerikan Kimya Derneği Chicago Bölümü, 1997)
- Avusturya Bilim ve Sanat Onur Ödülü, 1. sınıf (1999)[82]
- Othmer Altın Madalyası (2000)[83][84]
- Alman Kimya Topluluğu'nun Yazarlar Ödülü (2001)
- Aşağı Avusturya eyaletine hizmetleri için Büyük Altın Madalya (2002)
- Başkent Viyana Altın Madalyası (2002)
- Federal Almanya Cumhuriyeti Liyakat Nişanı Büyük Haçı (2003)
- Academia Europaea'nın Erasmus Madalyası (2003)
- Amerikan Kimyacılar Enstitüsü Altın Madalyası (2004)[80]
- Göttingen Bilimler Akademisi Lichtenberg Madalyası (2005)
- Roma'daki Premio letterario Serono (2005)
- 80. doğum gününü kutlamak için Djerassi'nin portresini içeren bir Avusturya posta pulu (2005).[5] Avusturya hükûmeti ayrıca ona yeni bir Avusturya pasaportu gönderdi.
- Avusturya Cumhuriyeti Hizmetlerinde Gümüş Onur Büyük Dekorasyonu (2008)[85]
- Dortmund Teknik Üniversitesi Beşeri Bilimler Fakültesi'nden edebi çalışmaları için onursal doktora (21 fahri doktora olarak) (2009)
- Alecrin Ödülü (2009, Vigo, İspanya)[kaynak belirtilmeli]
- Antarktika'daki Brabant Adası'ndaki Djerassi Buzulu'nun adını Carl Djerassi'den (2009) almıştır.[86]
- Kraliyet Cemiyeti Yabancı Üyesi (2010)[87]
- Edinburgh Madalyası (2011)[88]
- Heidelberg Üniversitesi Kimya ve Yerbilimleri Fakültesi'nden fahri doktora (2011)
- Porto Üniversitesi'nden fahri doktora (2011)
- Viyana Üniversitesi'nden fahri doktora (2012)
- Viyana Tıp Üniversitesi'nden fahri doktora (2012)
- Viyana Uygulamalı Sanatlar Üniversitesi'nden fahri doktora (2013)
- Viyana Sigmund Freud Üniversitesi'nden fahri doktora (2013)[kaynak belirtilmeli]
- Bulgaristan Amerikan Üniversitesi'nden fahri doktora (2013)[89]
- Innsbruck Üniversitesi'nden fahri doktora (2014)[90]
Djerassi'nin kaçırdığı ödüller arasında Nobel Ödülü bulunur. Nobel Komitesi tarafından "hakkı yenmiş" olarak görülen önemli kişiler arasındadır.[91]
Remove ads
Kişisel hayatı
Özetle
Bakış açısı
Djerassi kendini "Yahudi ateist" olarak tanımlıyor.[92]
Djerassi üç defa evlendi ve iki çocuğu oldu. Virginia Jeremiah ile 1943'te evlendi ve 1950'de boşandılar.[93] Aynı yıl yazar Norma Lundholm (1917-2006) ile evlendi.[94] Çiftin iki çocuğu oldu ve 1976'da boşandılar.[95] İkinci boşanmasından bir yıl sonra Djerassi'nin Stanford Üniversitesi'nde İngilizce profesörü ve biyografici olan Diane Middlebrook ile ilişkisi başladı.[96] 1985'te evlendiler ve birlikte San Francisco ve Londra'da yaşadılar. Middlebrook 15 Aralık 2007'de kanserden öldü.[96][97]
5 Temmuz 1978'de Djerassi'nin sanatçı kızı Pamela (1950 doğumlu; Norma Lundholm'la ikinci evliliğinden) intihar etti.[98][99] Bu olayı otobiyografisinde yazdı. Middlebrook'un yardımıyla Djerassi ölen sanatçıların resimlerini toplamaktansa yaşayan sanatçılara destek olmaya karar verdi. Yaddo ve MacDowell gibi sanatçı kolonilerini ziyaret etti ve kendi kolonisini, Djerassi Resident Artist Program, kurmaya karar verdi.[6][15] İnek çiftliğini kapattı ve ağıl ile evleri sanatçılar için yaşam ve çalışma alanlarına döndürdü.[100][101] Kendisi ve eşi San Francisco'da yeniledikleri bir gökdelen dairesine taşındı.
Djerassi'nin oğlu Dale Djerassi (1953 doğumlu; Norma Lundholm'la ikinci evliliğinden) belgesel yapımcısı ve yatırımcı.[102]
Djerassi 30 Ocak 2015'te, 91 yaşında karaciğer ve kemik kanserinden kaynaklanan komplikasyonlardan dolayı öldü.[1][103] Carl Djerassi oğlu Dale ve Dale'in (Isabel Maxwell'le sekiz yıllık evliliğinden) oğlu Alexander'den daha sonra öldü.
Remove ads
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads