Dalida

Iolanda Cristina Gigliotti (İtalyanca telaffuz: [joˈlanda kriˈstiːna dʒiʎˈʎɔtti]; 17 Ocak 1933 - 3 Mayıs 1987), sahne adıyla Dalida (Fransızca telaffuz: [dalida]; İtalyanca telaffuz: [daliˈda]; Arapça: داليدا), İtalyan asıllı Fransız^[a] şarkıcı ve oyuncuydu.^[1][2] Uluslararası bir kariyere sahip olan Dalida, dünya çapında 140 milyondan fazla albüm sattı.^[3] En bilinen şarkıları arasında “Bambino”, “Gondolier”, “Les Enfants du Pirée”, “Le Temps des fleurs”, “Darla dirladada”, “J'attendrai”, “La Danse de Zorba”, “Bang Bang”, “Il venait d'avoir 18 ans”, “Bésame mucho”, “Gigi l'amoroso”, “Laissez-moi danser”, “Salma ya salama”, “Helwa ya baladi”, “Mourir sur scène” ve Alain Delon tarafından seslendirilen “Paroles, paroles” yer almaktadır.

Dalida
1967'de Dalida
Doğum	Iolanda Cristina Gigliotti 17 Ocak 1933(1933-01-17) Kahire, Mısır
Ölüm	3 Mayıs 1987 (54 yaşında) Paris, Fransa
Ölüm sebebi	Aşırı dozla intihar
Defin yeri	Montmartre Mezarlığı, Paris 48°53′16″K 2°19′49″D
İkamet	Rue d'Orchampt 11 bis Montmartre, Paris, Fransa
Etnik köken	İtalyan
Vatandaşlık	İtalya ve  Fransa
Meslek	Şarkıcı, oyuncu, manken
Etkin yıllar	1954-1987
Evlilik	Lucien Morisse (e. 1961; b. 1962)
Partner(ler)	Luigi Tenco (1966-1967) Richard Chanfray (1972-1981)
Ödüller	Mısır Güzellik Kraliçesi (1945)
Resmî site	Resmî sitesi
İmza

Başlangıçta oyuncu olan Dalida, ilk çıkışını 1955 yılında Niazi Mustapha'nın A Glass and a Cigarette filminde yaptı. Bir yıl sonra Barclay plak şirketiyle anlaşan Dalida, şarkıcı olarak ilk başarısını “Bambino” ile elde etti. Bunu takiben, 1957 ve 1961 yılları arasında Fransa'da en çok satan kayıt sanatçısı oldu. Müziği, Avrupa ve Latin Amerika'da birçok ülkede liste başı oldu. Julio Iglesias, Charles Aznavour, Johnny Mathis ve Petula Clark gibi şarkıcılarla işbirliği yaptı. Şarkıcılık kariyeri boyunca birkaç film çekse de, 1986'da gösterime giren Yusuf Şahin filmi The Sixth Day ile sinemayla yeniden etkili bir şekilde bağ kurdu. Film Fransa'da eleştirmenler tarafından beğenilse de ticari açıdan başarısız oldu.

Dalida, 1967'de partneri Luigi Tenco'nun intiharıyla derinden sarsıldı. Buna rağmen kariyerine devam etti, kardeşi Orlando ile International Show plak şirketini kurdu, daha fazla müzik kaydetti ve konserlerde ve müzik yarışmalarında sahne aldı. Uzun yıllar depresyon nöbetleriyle mücadele eden Dalida, 3 Mayıs 1987'de aşırı dozda uyuşturucu alarak intihar etti.^[4]

İlk yılları

Kahire'de çocukluğu

Dalida 1937'de, 4 yaşındayken

Dalida, Iolanda Cristina Gigliotti olarak 17 Ocak 1933'te Mısır Krallığı'nın başkenti Kahire'de doğdu. Babası Pietro Gigliotti (1904-1945) ve annesi Filomena Giuseppina (1904-1971), Serrastretta, Calabria, İtalya'da doğdular.^[5] Pietro okulda müzik eğitimi aldı ve tavernalarda keman çaldı; Giuseppina ise terzilik yapıyordu.^[6] Dalida doğumla birlikte, her iki İtalyan ebeveynin jus sanguinis yoluyla otomatik olarak İtalyan vatandaşlığını kazandı.

Memleketlerinde geçimlerini sağlayamayan genç çift, evlendikleri yıl Kahire'nin Şubra bölgesine taşındı ve burada Iolanda'nın ağabeyi Orlando (1930-1992) ve küçük kardeşi Bruno'nun (1936) doğumları arasında Gigliotti ailesi toplumda iyi bir yer edindi. Giuseppina'nın işinden elde ettikleri kazanca ek olarak, Pietro'nun Kahire'deki Khedivial Opera Binası'nda baş kemancı olması ve ailenin iki katlı bir ev satın almasıyla sosyal statüleri de yükseldi.^[7]

Gigliotti, 10 aylıkken bir göz enfeksiyonuna yakalandı ve 40 gün boyunca bandaj takmak zorunda kaldı. Babası onu sakinleştirmek için kemanla ninniler çalıyordu. Üç ve beş yaşları arasında göz ameliyatları geçirdi. İlkokul boyunca gözlük takmak zorunda kaldı ve bu yüzden zorbalığa uğradı. O dönemleri hakkında “Bıkmıştım, gözlük takmaktansa dünyayı bulanık görmeyi tercih ederdim, bu yüzden onları pencereden attım.” dedi. Gigliotti, Shubra'nın kuzeyinde bulunan bir İtalyan Katolik okulu olan Scuola Tecnica Commerciale Maria Ausiliatrice'de okudu.

1940 yılında Müttefik kuvvetleri, Gigliotti'nin babasını ve mahalledeki diğer İtalyan erkekleri alarak Kahire yakınlarındaki Fayed çöl hapishane kampına götürdü. Dört yıl sonra, 1944'te serbest bırakılan Pietro, eve tamamen değişmiş biri olarak döndü. Eskisinden çok daha agresif ve şiddet yanlısıydı; öyle ki Gigliotti ve mahalledeki diğer çocuklar ondan korkuyordu. Yıllar sonra Gigliotti, o dönemi şu sözlerle hatırladı: "Beni dövdüğünde ondan nefret ederdim, ama en çok da annemi ve kardeşlerimi dövdüğünde nefret ederdim. Ölmesini istedim ve öldü." Pietro, 1945 yılında beyin apsesi nedeniyle hayatını kaybettiğinde, Gigliotti henüz on iki yaşındaydı.

Modellik ve oyunculuk

Gençlik yıllarında Gigliotti, amcasının yerel bir sinemada makinist olarak çalışması nedeniyle oyunculuğa ilgi duydu ve sık sık dönem sonlarında okul gösterilerine katıldı. 1951'de mezun oldu ve aynı yıl bir ilaç şirketinde daktilograf olarak çalışmaya başladı. Ailesine maddi yardımda bulunmak için çalışmak zorunda olsa da Gigliotti'nin oyunculuk hevesi hâlâ vardı.

Kısa bir süre sonra en yakın arkadaşı Miranda, onu Kahire'de düzenlenen küçük bir güzellik yarışması olan Miss Ondine'e katılmaya teşvik etti. Gigliotti, bunun sadece eğlence amaçlı olduğunu ve annesinin asla öğrenmeyeceğini garanti edince yarışmaya katılmaya karar verdi. Ancak beklenmedik bir şekilde ikinci olurken, Miranda üçüncülüğü kazandı. İkilinin fotoğrafları çekildi ve Le Journal d'Égypte ile Le Progrès Égyptien gazetelerinde yayımlandı. Ertesi gün annesi durumu öğrenince öfkelendi ve Gigliotti'nin saçlarını zorla kısacık kesti. Ancak zamanla yumuşadı ve sonunda Gigliotti işinden ayrılarak Kahire merkezli moda evi Donna için modellik yapmaya başladı.^[8]

Üç Mısırlı film yönetmeni Gigliotti'yi yapımlarında rol almaya davet etti: Marco de Gastyne, onu Tutankhamun'un Maskesi (1954) filminde oynatırken, Niazi Mostafa ise A Glass and a Cigarette (1954) filminde yardımcı bir rol verdi.^[9] Bu filmin afişlerinde, o dönemde yeni benimsediği sahne adı "Dalila" ile yer aldı. 1968 yılında bu ismi seçme sebebini şöyle açıkladı: "Mısır'da çok yaygın bir isimdi ve onu gerçekten çok seviyordum."^[10]

Kariyeri

Güzelliğine rağmen, ilk filmlerinde pek başarılı olamadı ama varyete şovlar ve kabarelerde Fransızca, İtalyanca, Arapça ve diğer dillerde şarkılar söyledi. Dalida sahne adıydı. Şarkıcı olarak Dalida ismini kullandı. İkinci teklisi olan Bambino'yla erken şöhrete kavuştu. 1957'de Paris Olympia'nın açılışında Charles Aznavour ile birlikte bulundu ve aynı yıl Gilbert Bécaud'ya vokalistlik yaptı. Daha sonra Türkçe dahil olmak üzere bir sürü dilde şarkılar söyleyen Dalida, dünya turnelerine çıktı. 70'lerde Léo Ferré'nin 'Avec le temps' ı, SergeLama'nın 'Je suis malade' ı gibi büyük klasikleri yorumlamaya başladı. 1974 yılında 'il venait d'avoir 18 ans' ve 'Gigi l'amoroso' isimli şarkıları ile dünya çapında ödüller aldı. 1973 yılında ise Alain Delon ile birlikte, herkesin bildiği efsanevi düet: 'Paroles paroles' u gerçekleştirdi.

Dalida şarkılarını, Fransızca, İtalyanca, Arapça, Almanca, İspanyolca, İbranice, İngilizce, Danca, Japonca ve Yunanca olarak 10 dilde icra etmiştir. Kariyerinde 500 Fransızca şarkı bulunmaktadır. Bunların 200'ü İtalyancaya, 300'ü ise diğer dillere çevrildi. Dünya çapında 150 milyon albüm satmıştır. Aynı zamanda pek çok ödül kazanan Dalida 55 kez Altın Plak almıştır.

Özel hayatı ve ölümü

Dalida, Luigi Tenco ile birlikte, Ocak 1967.

Dalida'nın rue d'Orchampt, Montmartre, Paris'teki evi

Dalida'nın özel hayatı, bir dizi başarısız ilişki, kişisel sorunlar ve kendisine yakın birkaç kişinin intiharıyla gölgelendi.

1961'de akıl hocası Lucien Morisse ile evlendi, ancak evlilikleri birkaç ay sürdü. Daha sonra Amerikalı oyuncu Leelee Sobieski'nin babası olan Jean Sobieski ile ilişki yaşadı. Ocak 1967'de Dalida, yeni sevgilisi olan İtalyan şarkıcı, söz yazarı ve aktör Luigi Tenco ile birlikte Sanremo Festivali'ne katıldı. Tenco, Ciao amore, ciao ("Elveda Aşkım, Elveda") adlı şarkıyı Dalida ile birlikte seslendirdi, ancak Dalida'nın performansına rağmen başarısız oldu. 27 Ocak 1967'de, şarkısının finale kalamadığını öğrenen Tenco intihar etti. Dalida, onu otel odasında sol şakağından vurulmuş halde buldu. Yanında, bu eyleminin yarışma jürisinin ve halkın seçimlerine bir tepki olduğunu belirten bir not vardı.^[11] Tenco'nun intiharından kısa bir süre önce, Dalida ile nişanlanmışlardı. Bir ay sonra Dalida, Paris'teki Prince de Galles otelinde aşırı doz ilaç alarak intihara teşebbüs etti. Beş gün komada kaldı ve aylarca iyileşme süreci geçirdi.^[12] Ekim ayında sahnelere geri döndü.^[13]

Aralık 1967'de 22 yaşındaki İtalyan öğrenci Lucio'dan hamile kaldı. Kürtaj yaptırdı ve bu onu kısır bıraktı.^[14] Eylül 1970'te, 1956'dan 1961'e kadar evli kaldığı eski kocası Lucien Morisse, kafasına ateş ederek intihar etti.^[15] Nisan 1975'te, yakın arkadaşı olan şarkıcı Mike Brant, Paris'teki bir apartmandan atlayarak intihar etti. Henüz 28 yaşındaydı.^[16] Dalida, 1971 yılında Olympia'daki konserlerinde ona sahne açma fırsatı vererek Fransa'daki başarısına katkıda bulunmuştu.^[17] Temmuz 1983'te, 1972'den 1981'e kadar birlikte olduğu sevgilisi Richard Chanfray, Renault 5 model arabasının egzoz gazını soluyarak intihar etti.^[18]

Ölümü

Dalida'nın intihar notunda şöyle yazıyor: " Fransızca: La vie m'est insupportable. Pardonnez-moi. " ("Hayat benim için çekilmez bir hal aldı. Beni affet.")

Dalida'nın Montmartre Mezarlığı'ndaki mezarı

3 Mayıs 1987'de Montmartre'daki evinde aşırı dozda uyku ilacı alarak intihar etmiştir.

Şöyle bir not bırakmıştır: Hayat artık çekilmez hale geldi. Beni affedin.

Günümüz kültürüne etkisi

Mezarı Paris'te Montmartre Mezarlığı'ndadır. Mezarında normal haliyle birebir yapılmış bir heykeli bulunmaktadır.

1997'de Montmartre semtinde Girardon ve Abreuvoir caddelerinin köşesindeki meydana büstü konulmuş ve meydanın ismi Dalida Meydanı olmuştur. Evi ise Rue d'Orchampt'da olup bugün bir yayınevi olarak kullanılmaktadır. Evin girişinde 1962 - 1987 yılları arasından burada yaşadığını belirtir bir yazıt vardır. 2001'de ise Fransız Posta İdaresi adına posta pulu çıkarmıştır.

2003 yılında Fransa'da “Yüzyılın En İyi Şarkıcısı” ödülü için (üç kritere göre: albüm ve single satış sayıları, radyo yayın sayısı ve liste pozisyonları) Dalida, Madonna ve Céline Dion'un ardından üçüncü sırada yer aldı.

Diskografisi

Stüdyo albümleri

• Son Nom est Dalida (1957)
• Miguel (1957)
• Gondolier (1958),
• Les Gitans (1958)
• Les Enfants du Pirée (1960)
• Loin de Moi (1961)
• Garde-Moi la Dernière Danse (1961)
• Le Petit Gonzales (1962)
• Eux (1963)
• Il Silenzio (1965)
• Le Temps des Fleurs (1968)
• Dalida Canta in Italiano (1969)
• Ils ont Changé Ma Chanson (1970)
• Dalida 1973 (1973)
• Manuel (1974)
• J'attendrai (1975)
• Salma Ya Salama (1977),
• Amoureuse de la Vie, Femme est la Nuit (1977)
• Dédié à Toi (1979)
• Eté 1980 - Rio do Brasil (1981)
• Confidences sur la Fréquence (1982)
• Spécial Dalida (1982)
• Les P'tits Mots (1983)
• Dali (1984),
• Le Visage de l'Amour (1986)
• Quelque Part Au Soleil (1988)

Konser albümleri

• Dalida - Olympia 67 (1967)
• Olympia 71 (1972)
• Dalida - Olympia 74 (1974),
• Dalida - Olympia 77 (1977)
• Dalida au Palais des Sports 1980 (1980)
• Gigi in Paradisco (1980)
• Dalida - Olympia 81 (1981)

Derleme albümleri

• Dalida - Une Vie (1971)
• Escales Autour Du Monde (1998)
• Révolution (2001),
• Ses Grands Succès (2002)
• Talents Du Siècle Volume 1 (2002)
• Chante Les Grands Auteurs (2002)
• Master Serie (2003)
• Talents (2006)
• Bambino (2007)
• Des Gens qu'on Aimerait Connaitre (2007)
• Les Annes Barclay (2007)
• Dalida The Queen (2007)
• Le Rêve Oriental (2007)
• Chante Le 7ème Art (2007)
• L'An 2005 (2007)
• La Légende (2007)
• Les Années Disco (2007),
• Les Années Orlando (2007)
• 40 Succès En Or (2008)
• Les 50 Plus Belles Chansons (2009)
• Confidences sur la Fréquence (2009)
• The Glamorous Dalida (2009)
• Dans Le Bleu Du Ciel Bleu (2009)
• Chanson Du Soleil (2009)
• La Plus Belle Du Monde (2009)
• Arabian Songs (2009)
• Come Prima (2010)
• 100 Classics - 1956-1960 (2010)
• Les 101 Plus Belles Chansons (2010)
• Chanson Française (2010)
• Per Sempre - Best of Italien (2010),
• Histoire D'un Amour (2010)
• Collection Extreme (2010)
• Dalida - Hava Naguila (2010)
• Classics (2010)
• Dalida (2010)
• Dalida: Calypso Italiano (2010)
• Dalida: Bambino (2010)
• Dalida: Grands Succès (2010)
• My Best Songs - Dalida (2011)
• Premiers Succès De Dalida (2011)
• Dalida - Vol.2 : Itsi Bitsi, Petit Bikini (2011)

Şarkıları

• (Manuel Benitez) El Cordobes (1966)
• À ma manière (1980)
• À qui? (1967)
• Aghani Aghani (1982)
• Am Tag als der Regen kam (1959/1982),
• Americana (1981)
• Amore Scusami (1964)
• Amoureuse de la vie (1977)
• Anima Mia (1974)
• Aranjuez la tua voce (1967)
• Avant de te connaître (1970)
• Avec le temps (1971),Léo Ferré
• Bambino (1956)
• Bang Bang (1966)
• Besame Mucho (Embrasse-moi) (1976)
• Bonbons Caramels et chocolats (1973)
• Buenas Noches mi Amor (1957)
• C'est mieux comme ça (Le Parrain 2) (1975)
• C'était mon ami (1984)
• Captain Sky (1977)
• Chanteur des années 80 (1980)
• Chaque instant de chaque jour (1964)
• Ciao Amore, Ciao (1967)
• Ciao, Ciao Bambina (1959)
• Come Prima (Tu me donnes) (1958)
• Comme disait Mistinguett (1979)
• Concerto pour une voix (1970)
• Confidences sur la fréquence (1982)
• Ça me fait rêver (1978) - Bruno Guillain ile
• Dan Dan Dan (1968)
• Dans le bleu du ciel bleu (1958)
• Danza (1982)
• Darla Dirladada (1970)
• Ensemble (1982)
• Et de l'amour... de l'amour (1975) - Richard Chanfrey ile
• Eux (1963)
• Femme (1983)
• Femme est la nuit (1977)
• Fini, la comédie (1981)
• Gamil El Soura (1983)
• Garde-moi la dernière danse (1961)
• Génération 78 (1978) - Bruno Guillain ile
• Gigi l'Amoroso (1974)
• Gigi in Paradisco (1980)
• Gondolier (1958)
• Guitare et tambourin (1958)
• Hava Naguila (1958)
• Helwa Ya Baladi (1979)
• Hene Ma Tov (1965)
• Histoire d'un amour (1957)
• Il faut danser reggae (1979)
• Il pleut sur Bruxelles (1981)
• Il Silenzio (Bonsoir mon amour) (1965)
• Il venait d'avoir 18 ans / 18 Anni / He must have been eighteen (1973), Pascal Sevran
• Ils ont changé ma chanson (1970)
• Itsi bitsi petit bikini (1960) : Brian Hyland: Itsy bitsy teenie weenie yellow polka dot bikini
• J'ai rêvé (1959)
• J'attendrai / Tornerai (1975) : Rina Ketty
• Je l'attends (1962)
• Je m'endors dans tes bras (1968)
• Je pars (1958)
• Je reviens te chercher (1967)
• Je suis malade (1973), Serge Lama
• Je suis toutes les femmes (1980)
• Jouez Bouzouki (1982)
• Kalimba de Luna (1984), Boney M
• L'amour et moi (1981)
• L'An 2005 (1969)
• L'Arlequin de Tolède / Arlecchino (1960)
• L'Innamorata (1984)
• L'ultimo valzer (1967)
• La chanson du Mundial '82 (1982)
• La colpa e tua (1971)
• La Danse de Zorba / La Danza di Zorba (1965/1986)
• La leçon de Twist (1962)
• La Mamma (1975, inédit 1996)
• La Sainte Totoche (1965)
• La vie en rose (1965/1976)
• Lady d'Arbanville (1970), Cat Stevens
• Le Flamenco (1965)
• Le jour du retour (1963)
• Le jour le plus long (1962)
• Le jour où la pluie viendra (1958/1982)
• Le Lambeth Walk / The Lambeth Walk (1978)
• Le petit bonheur (1976)
• Le petit Gonzalès (1962), Speedy GonzalezTrini Lopez
• Le promesse d'amore (1969)
• Le restaurant italien (1983)
• Le Sixième Jour (1986)
• Le temps d'aimer (1985)
• Le temps des fleurs (1968), Mary Hopkin: Those where the days
• Le Vénitien de Levallois (1985)
• Le Visage de l'Amour (1986) Dalida bu şarkıyı topluma adamıştır.
• Les anges noirs (1968)
• Les choses de l'amour (1971)
• Les enfants du Pirée (1960)
• Les Gitans (1958)
• Les hommes de ma vie (1986)
• Les grilles de ma maison (1967)
• Les p'tits mots (1983)
• Love in Portofino (1959)
• Lucas (1983) (Michaële sözleri)
• Ma vie je la chante (1974)
• Mama (1967)
• Maman, la plus belle du monde (1957)
• Mamina (1970)
• Marjolaine (1981)
• Mein Lieber Herr (1975)
• Milord (1960)
• Monday, Tuesday... Laissez-moi danser / Let me dance tonight (1979)
• Mourir sur scène (1983)
• Ne lui dis pas (1975) (Michaële sözleri)
• Nuits d'Espagne (1961)
• Nostlagie (1981)
• Oh! Lady Mary (1969)
• Ô Sole Mio (1960)
• Parce que je ne t'aime plus (1986)
• Parle plus bas (Le Parrain) (1972)
• Parlez-moi de lui (1966)
• Paroles... Paroles... (1973) - Alain Delon ile
• Petit homme (1966)
• Pour en arriver là (1985)
• Pour ne pas vivre seul (1972)
• Pour te dire je t'aime (1984)
• Problemorama (L'argent... l'argent...) (1979)
• Quand je n'aime plus je m'en vais (1981)
• Quand on n'a que l'amour (1957/1979)
• Quand s'arrêtent les violons (1977)
• Que sont devenues les fleurs? (1962)
• Remember... c'était loin (1977) - Richard Chanfrey ile
• Rendez-vous au Lavandou (1958) Söz: André Pascal, Müzik:Paul Mauriat.
• Reviens-moi (1985)
• Rio do Brasil (1980)
• Romantica (1960)
• Salma Ya Salama (1977)
• Si j'avais des millions (1968)
• Soleil / Mediterraneo (1984)
• T'aimer follement (1960)
• Ta femme (1974)
• Ti Amo (Je t'aime) (1977)
• Ton Ame (1972)
• Tony (1982)
• Tu croiras (1963)
• Tu n'as pas très bon caractère (1957)
• Un po d'amore (1968)
• Une femme à quarante ans (1981)
• Vado Via (1973)
• Vedrai Vedrai (1979)
• Viva la pappa (1965)
• Voilà pourquoi je chante (1978)

Dalida'nın söylediği şarkıların Türkçe aranjmanları

Türk sanatçı	Türkçe aranjmanı	Yabancı orijinali
Alpay	Ayrılık Rüzgârı	Concerto Pour Une Voix
Alpay	Sensizliğimin Şarkısı	Aranjuez La Tua Voce
Ay-feri	Elveda Şarkılara	Et Cetait L'amour
Ayla Algan	Gönlümdeki Saraya	Salma Ya Salama
Ayten Alpman	Ayrıldık Yalnızım	Ciao Amore Ciao
Berkant	Gönül Ferman Dinlemez	Tzigane
Hümeyra	Sus Duymasın	Ne Lui Dis Pas
Özdemir Erdoğan	Matador	Les Gitans
Romalı Perihan	Görünce Seni	Besame Mucho
Selçuk Ural	Ay Dede	Flamenco
Ajda Pekkan	Palavra	Parole
Ajda Pekkan	Mutlu Bütün Şarkılar	Quand S'Arrétent Les Violons
Ajda Pekkan	Bir Gece Sahnesi	Mourir sur scène
Semiramis Pekkan	Köy Düğünü	Tire L'aiguille
Tanju Okan	Aşkı Bulacaksın	Gigi L'Amoroso
Zeki Müren	Bekleyiş	Tire L'Aiguille
Petek Dinçöz	Kısmetsizim	Flamenco oriental
Atilla Taş	Sallana Sallana	Salma Ya Salama

Notlar

1. Mısır'da doğup büyüyen Dalida, jus sanguinis yasalarına göre Mısır vatandaşlığını hiç edinmedi.