En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Etkileşen galaksi
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Etkileşen gökadalar (çarpışan gökadalar), kütleçekim alanları nedeniyle birbirlerinde bozulmaya yol açan gökadalardır. Büyük birleşmeler benzer kütlelere sahip gökadalar arasında meydana gelirken, küçük birleşmeler ise kütleleri önemli ölçüde farklı olan gökadalar arasında gerçekleşir. Bir gökada kümesinde bulunan gökadalar arasındaki etkileşimler nispeten sıklık göstermekte olup, evrimlerinde önemli bir rol oynarlar. Etkileşime geçmiş iki gökada çarpışmasa da “gelgit etkileşimleri”nden[not 1] dolayı hem birtakım eğrilip bükülme deformasyonlarına uğrar, hem de aralarında bir miktar gaz ve toz alışverişi olur.[1]
.jpg)
Remove ads
Uydu etkileşimi
Dev bir gökadanın uydularıyla etkileşimi yaygın bir durumdur. Bir uydu [gökadanın] kütleçekimi, ana [gökadanın] sarmal kollarından birini kendine doğru çekebilir. Alternatif olarak tıpkı Yay Eliptik Cüce Gökadası'nın Samanyolu'nun içine dalması örneğinde olduğu gibi ikincil uydu, ana gökadanın içine dalabilir. Bu durum az miktarda yıldız oluşumunu tetikleyebilir. Bu tür öksüz kalmış yıldız kümeleri, yıldız oldukları anlaşılmadan önce bazen "mavi damlacıklar" (İng. blue blobs) olarak adlandırılırdı.[2]
Remove ads
Gökada çarpışması
Özetle
Bakış açısı
Çarpışan gökadalar, gökada evrimi sırasında yaygın olarak görülür.[4] Gökadalardaki maddenin son derece seyrek olan dağılımı bu olayların kelimenin geleneksel anlamıyla bir çarpışma olmadığı, aksine kütleçekimsel etkileşimler olduğu anlamına gelir. Sonuç olarak; yıldız oluşumu, şekil ve boyut gibi bazı gökada özellikleri diğer gökadalarla olan etkileşimlerden etkilenir.[3]
İki gökada çarpışırsa ve çarpışmadan sonra yollarına devam etmek için yeterli momentuma (devinim niceliğine) sahip değillerse, çarpışma birleşmeyle sonuçlanabilir. Diğer gökada çarpışmalarında olduğu gibi iki gökadanın birleşmesi yeni yıldızlardan oluşan bir yıldız patlama bölgesi (İng. starburst region) yaratabilir.[5] Bu yıldız patlaması, birleşmiş gökadalar içindeki artan yıldız oluşum oranının bir örneğidir. 2024 yılında yapılan bir çalışmada bu yıldız oluşum oranındaki değişimi belirlemede kilit bir bileşenin, etkileşime giren iki gökadanın kütleleri olduğu gösterilmiştir. Bu çalışma, eğer iki gökada başlangıçta benzer kütledeyse yıldız oluşum oranındaki bu artışın daha büyük olacağını öne sürmektedir.[6] Bir yıldız patlama bölgesi oluştuğunda, gökadalar tekrar birbirlerine doğru geri düşer ve birbirlerinin içinden defalarca geçtikten sonra sonunda tek bir gökada halinde birleşirler. Çarpışan gökadalardan biri diğerinden çok daha büyükse birleşmeden sonra büyük ölçüde bozulmadan kalacaktır. Daha büyük olan gökada büyük ölçüde aynı görünürken, daha küçük olan gökada parçalanacak ve daha büyük gökadanın bir parçası haline gelecektir. Gökadalar, birleşmelerin aksine birbirlerinin içinden geçtiklerinde, geçişten sonra maddelerini ve şekillerini büyük ölçüde korurlar.
Gökada çarpışmaları günümüzde sıklıkla bilgisayarlarda simüle edilmektedir. Bu simülasyonlarda kütleçekim kuvvetlerinin, gaz dağılımı (dissipasyon) olgularının, yıldız oluşumunun ve geri tepkimelerin simülasyonu dahil olmak üzere gerçekçi fizik prensipleri kullanılır. Dinamik sürtünme, gökada çiftlerinin göreli hareketini yavaşlatır ve bu çiftler, yörüngelerinin başlangıçtaki göreli enerjisine bağlı olarak bir noktada muhtemelen birleşebilir. Simüle edilmiş gökada çarpışmaları kütüphanesine Paris Gözlemevi'nin GALMER web sitesinden ulaşılabilir.[7]
Remove ads
Gökada tacizi
Gökada tacizi (İng. Galaxy harassment), düşük ışıma gücüne sahip bir gökada ile daha parlak olanı arasında, özellikle Başak ve Saç gibi zengin gökada kümelerinde meydana gelen bir etkileşim türüdür. Bu tür kümelerde gökadalar yüksek göreli hızlarda hareket eder ve yüksek gökada yoğunluğu nedeniyle kümenin diğer sistemleriyle sık sık karşılaşmalara maruz kalırlar.
Bilgisayar simülasyonlarına göre bu etkileşimler, etkilenen gökadanın disklerini bozulmuş çubuklu sarmal gökadalara dönüştürür ve yıldız patlamalarına (starbursts) neden olur. Daha fazla karşılaşma olması durumunda ise bunu açısal momentum kaybı ve gazlarının ısınması takip eder. Bunun sonucu (geç tip) düşük ışıma gücüne sahip sarmal gökadaların, cüce küremsilere ve cüce eliptiklere dönüşmesi olacaktır.[8]
Bu hipotez için kanıt, Başak Kümesi'ndeki erken tip cüce gökadaların incelenmesi ve bu gökadalarda, yukarıda bahsedilen etkileşimlerle dönüştürülmüş eski disk sistemleri olduklarını düşündüren diskler ve sarmal kollar gibi yapıların bulunmasıyla iddia edilmişti.[9] Ancak, LEDA 2108986 gibi izole erken tip cüce gökadalarda da benzer yapıların var olması bu hipotezi zayıflatmıştır.[10][11]
Dikkate değer etkileşen gökadalar
Remove ads
Samanyolu ile Andromeda'nın gelecekteki çarpışması
Gökbilimciler, Samanyolu Gökadası'nın yaklaşık 4,5 milyar yıl içinde Andromeda Gökadası ile çarpışacağını tahmin etmektedirler. Hubble Uzay Teleskobu sayesinde Andromeda'nın hareketi daha kesin bir şekilde izlenebilmiştir ve bu da iki gökadanın nihayetinde tam bir birleşme yaşamadan önce geçici olarak birbirine değeceği sonucuna ulaşılmasını sağlamıştır.[12] Bazılarına göre bu iki sarmal gökada sonunda birleşerek bir eliptik gökada veya belki de büyük bir disk gökadası oluşturacaktır.[13] Bu birleşmeyle oluşacak yeni gökadanın kütleçekimsel etkileşimlerinin, çeşitli gök cisimlerini dışarı doğru fırlatarak onları bu gökadadan uzaklaştıracağı düşünülmektedir.[14][15]
Remove ads
Ayrıca bakınız
Notlar
- Kütleçekimsel her alanda gözlemlenebilen, kütleçekim kuvvetinin tali etkisi olan gelgit gücü, bir cismin yarıçapı üzerinde uygulanan kütleçekimsel gradyanın bir sonucudur. Galaktik gelgit ise Samanyolu gibi yeterince büyük gökadaların etkileşime geçtiği diğer kozmik cisimler üzerinde uyguladığı gelgit gücüdür.Galactic tide 27 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads