En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Fosgen
zehirli gaz Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Fosgen ya da IUPAC tarafından verilen adıyla karbonil diklorür COCl2 formülüne sahip organik bir bileşiktir. Renksiz bir gazdır, kokusu düşük konsantrasyonlarda yeni kesilmiş ot kokusunu andırır. Fosgen, sıvılaştırılmış hâlde saklanır. Sıkıştırıldığında açık sarı bir sıvıya dönüşür. Suda çözünmez ve suyla tepkimeye girer. Benzen, toluen, karbon tetraklorür, asetik asit ve kloroformda çözünür. Alkoller ve çeşitler asitlerin içinde bozunur. Çok zehirli bir gaz olduğu için I. Dünya Savaşı'nda kimyasal silah olarak kullanılmıştır ve 85.000 kadar kişinin ölümüne sebebiyet vermiştir. Fosgenin biraz solunması 36 saat içerisinde ölüme sebep olur. Maruz kalma sınırı 0,5 ppm'dir.
Kloroform gibi bazı organoklorür bileşiklerinin oksijen, ısı ve ışık varlığında bozunması ile oluşabilir. Buna, vinil klorür gibi yanıcı organoklorür bileşiklerinin yanması da dâhildir.
Remove ads
Tarihi
Fosgen, 1812 yılında Cornwall'lu kimyager John Davy (1790-1868) tarafından karbon monoksit ve klor karışımının güneş ışığına maruz bırakılmasıyla sentezlendi. Davy, reaksiyonu desteklemek için ışığın kullanılmasına atıfta bulunarak, bu maddeye Yunanca φῶς (phos, ışık) ve γεννάω (gennaō, doğurmak) kelimelerinden türetilmiş "fosgen" adını verdi.[1] 19. yüzyıl ilerledikçe, özellikle boya üretiminde kimya endüstrisinde giderek önem kazandı.
Remove ads
Üretimi
Özetle
Bakış açısı
Endüstriyel olarak fosgen, katalizör görevi gören gözenekli aktif karbon yatağından saflaştırılmış karbon monoksit ve klor gazı geçirilerek üretilir:
- CO + Cl
2 → COCl
2 (ΔHrxn = −107.6 kJ/mol)
Bu reaksiyon ekzotermiktir ve genellikle 50 ila 150 °C arasında gerçekleşir. 200 °C'nin üzerinde fosgen, karbon monoksit ve klora dönüşür, Keq(300 K) = 0,05. Bu bileşiğin dünya üretiminin 1989 yılında 2,74 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.
Fosgen üretimi oldukça kolaydır, ancak Kimyasal Silahlar Sözleşmesi kapsamında Çizelge 3 maddesi olarak listelenmiştir. Bu nedenle, genellikle toplu miktarlarda taşınması çok tehlikeli kabul edilir. Bunun yerine, fosgen genellikle aynı tesis içinde, "talep üzerine" bir sürecin parçası olarak üretilir ve tüketilir. Bu, eşdeğer üretim ve tüketim oranlarının korunmasını gerektirir ve bu da sistemdeki fosgen miktarını herhangi bir anda oldukça düşük tutarak bir kaza durumunda riskleri azaltır. Bazı seri üretimler hâlâ gerçekleşmektedir, ancak depolanan fosgen miktarını azaltmak için çaba sarf edilmektedir.[2]
Kasıtsız oluşum
Basit organoklorürler, oksijen varlığında ultraviyole (UV) ışınımına maruz kaldıklarında yavaşça fosgene dönüşür.[3] 1970'lerin sonlarında ozon deliğinin keşfedilmesinden önce, endüstri tarafından rutin olarak büyük miktarlarda organoklorürler kullanılıyordu ve bu da kaçınılmaz olarak atmosfere karışmalarına yol açıyordu. 1970-80'lerde troposferdeki fosgen seviyeleri yaklaşık 20-30 pptv (en yüksek 60 pptv) idi.[3]
Troposferdeki fosgen yaklaşık 70 güne kadar dayanabilir ve öncelikle ortam nemi veya bulut suyuyla hidroliz yoluyla uzaklaştırılır.[4] %1'den azı stratosfere ulaşır ve burada birkaç yıllık bir ömre sahip olması beklenir, çünkü bu katman çok daha kurudur ve fosgen UV fotoliz yoluyla yavaşça ayrışır. Ozon tabakasının incelmesinde küçük bir rol oynar.
Karbon tetraklorür (CCl4), havadaki ısıya maruz kaldığında fosgen'e dönüşebilir. Bu bir sorundu çünkü karbon tetraklorür etkili bir yangın söndürücüdür ve eskiden yangın söndürücülerde yaygın olarak kullanılıyordu.[5] Kapalı alanlarda yangın söndürmek için kullanılmasının neden olduğu ölüm vakaları bildirilmiştir.[6]
Remove ads
Toksisite
Her şekilde alımı toksiktir; soluma, yutma ve deri yolu ile emilme. 3 ppm'den fazlası burnu ve gözleri tahriş eder. Solunduğunda ciğerlerde aşındırıcı olan hidrojen klorüre parçalanarak ciğerlere zarar verir. 50 ppm fosgen kısa sürede ölüme sebebiyet verebilir. Toksisitesinin çok yüksek olması nedeniyle I. Dünya Savaşı'nda kimyasal silah olarak kullanılmıştır.
Kaynakça
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads