Gerede

Gerede, Bolu ilinin bir ilçesi ve bu ilçenin idarî merkezi kenttir.

Gerede
İlçe
Türkiye'de yeri
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Bolu
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Fatih Kaya
• Belediye başkanı	Mustafa Allar (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	1059 km²
Rakım	1470 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	34.277
• Kır	10,517
• Şehir	23.044
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	14900
İl alan kodu	0374
İl plaka kodu	14
Resmî site Gerede Kaymakamlığı Gerede Belediyesi

Tarihçe

Gerede kasabası, Roma döneminde Krateia (Κρατεία) olarak adlandırılan yerleşimin devamı kabul edilmektedir. Krateia, Roma eyaleti olan Honorias'ın bir parçasıydı ve bu eyaletin idari merkezi Claudiopolis idi. Krateia, Flaviopolis veya Flavianopolis olarak da bilinen bir başpiskoposluk bölgesi idi ve bu bölgenin bazı piskoposları ekümenik konsillere katılmışlardır. Bunlarda Epiphanius 431 yılında Birinci Efes Konsili'nde, Diogenes 553 yılında İkinci Konstantinopolis Konsili'nde bu piskoposluğu temsil etmişlerdir.

Gerede, Osmanlı döneminde önemli bir kasabaydı. 16. yüzyıl gezgini Evliya Çelebi burada 1.000 ev, 10 cami ve bir karakol bulunduğunu yazmıştır. 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında ise Gerede, Kastamonu Vilayeti'nin bir parçasıydı. Kurtuluş Savaşı'nın önemli adlarından biri olan Hüsrev Gerede'nin soyadı bu kasabadan gelir.

Gerede kasabası, 1831 Osmanlı nüfus defterine göre Orta, Demirciler, Seviller, Kitirler ve Kabiller olmak üzere beş mahalleden oluşuyordu. Orta mahallede 109 hane, Demirciler mahallesinde 98 hane, Seviller mahallesinde 97 hane, Kitirler mahallesinde 70 hane ve Kabiller mahallesinde 42 hane bulunuyordu. Kasabada 2 hane de Rum yaşıyordu. Gerede kasabasında bu tarihte toplam 418 hanede 999 erkek tespit edilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, kasabanın toplam nüfusunun yaklaşık 1.998 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.^[1]

Gerede kazası, 1840 tarihli nüfus defterine göre Bolu sancağına bağlıydı. Kazanın merkezi olan Gerede kasabası beş mahalleden oluşuyordu. Ayrıca merkeze bağlı beş köy bulunuyordu. Gerede kazasında 22 divan ve bu divanlara bağlı 69 köy vardı. Vergi toplama ve askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunun kaydedildiği bu sayımda Gerede kazasında 1.890 hanede 6.455 erkek tespit edilmişti. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Gerede kazasının toplam nüfusunun yaklaşık 12.910 kişiden oluştuğu söylenebilir.^[2]

Gerede kasabası, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine göre, Bolu vilayetine bağlı Gerede kazasının idarî merkeziydi. Gerede kazası, Merkez ve Mengen nahiyelerinden oluşuyordu. Merkez nahiyesine 106 köy, Mengen nahiyesine 32 köy bağlıydı.^[3] 1940 genel nüfus sayımında Gerede kasabası, 1.758'i kadın ve 2.202'si erkek olmak üzere, 3.960 nüfuslu bir yerleşimdi. Gerede kazası bu tarihte Merkez, Mengen ve Yeniçağ nahiyelerinden oluşuyordu. Merkez nahiyesine 121 köy, Mengen nahiyesinde 81 köy, Yeniçağa nahiyesinde 17 köy bulunuyordu. Gerede kazasının toplam nüfusu, 24.094'ü erkek ve 32.067'si kadın olmak üzere, 56.161 kişiden oluşuyordu.^[4] 1965 genel nüfus sayımında Gerede kasabasında 6.677 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 3.584 kişi okuma yazma biliyordu. Gerede ilçesinin nüfusu ise, 56.569 kişi olarak belirlenmişti ve bu nüfus içinde 17.638 kişi okuryazar olarak kaydedilmişti. Bu sırada Gerede ilçesi Merkez, Dörtdivan ve Yeniçağa bucaklarından oluşuyordu. Mengen ise bu ilçeden ayrılmış ve ayrı bir ilçe haline getirilmişti.^[5]

Bölgeyle ilgili yaptığı tezde Dr. Halil Aydınalp kentin antik zamanlara kadar giden bir geçmişi olduğunu yazıyor: "Gerede, antik çağlara uzanan oldukça eski bir geçmişe sahiptir. İlçe, antik Bitinya (Bithynia) ile Paflagonya (Pahplagonia) bölgeleri arasında bir sınır kentidir. Bölgede, Selçuklu ve Osmanlı hakimiyetlerinden önce sırasıyla Paflagon MÖ 300, Bitinya MÖ 260-228, Pontus MÖ 89, Roma MÖ 70-71 ve Roma’nın MS 395'te ikiye ayrılmasıyla da Doğu Roma, yani Bizans hakimiyetleri görülmüştür. Kesin kuruluş tarihi bilinmemekle birlikte, Bitinyalılar tarafından diğer kentlerle aynı zamanda kolonize edilmiş eski bir Paflagonya kasabası olduğu anlaşılan Gerede’nin MÖ 3. yüzyıla kadar uzanan çok eski bir tarihe sahip olduğu düşünülmektedir. Gerede ilçesinin ismi de bu antik dönemlerden kalmadır. Bölgenin ilk ismi Paflagonyalılara ait eski bir yerleşim alanı olan Cressa’dır. Bitinyalılar tarafından işgal edilip bölgenin bir Bitinya kolonisi haline gelmesinden sonra ismi Kratia olmuştur. Kratia ismi zamanla -özellikle bölgenin Müslüman Türkler tarafından kontrol edilmesiyle kuvvetle muhtemel söylenişi daha kolay olduğu için- Gerede’ye dönüşmüş olmalıdır." (Bkz: Halil Aydınalp, Din Kurumu Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma: Gerede'de Dini Hayat, Gerede Belediyesi Yayınları, s.25)

Coğrafya

Karadeniz Bölgesi'nde, Bolu'nun doğusunda 1255 km² yüzölçümü ile yer alır. Güney doğuda Kızılcahamam ve Çamlıdere ile, kuzey doğuda Çerkeş ve Eskipazar, Güney batıda Dörtdivan, Kuzeyde Mengen, batıda Yeniçağa ilçeleriyle çevrilmiştir. İç Anadolu Bölgesi'nin Batı Karadeniz'e geçit verdiği bir konumda bulunan Gerede1340 metre yükseklikte olup, dalgalı bir arazi şeklinde etrafı ormanlarla kaplı dağlarla çevrili iklimi çok sert bol yağışlı bir plato şeklindedir. İlçe oldukça soğuk olup kışlar 5-6 ay sürer. Kışın en soğuk bölge olmasa da (ortalama -25 derece) yazın en serin bölgelerdendir. Sıcaklık 25 dereceyi çok nadir olarak geçer. Gece sıcaklıkları yazın bile anormal derecede düşer. Bölge yaşlıları gençliklerinde temmuz ayında kar yağdığına tanık olduklarını, kışın evlerden tünel kazarak çıktıklarını anlatmaktadırlar.

Kuzeydeki dağlık alanın 1600-1900 metre yüksekliklerinde, Güneydeki dağlık alanın 1700-2200 metre yüksekliklerinde düz şeritler halinde Gerede yaylaları yer almaktadır.

Gerede, uluslararası kayak koşu, bisiklet ve kros yarışmaları için çok uygun orman içi spor alanlarına sahiptir.

Dünyanın uluslararası bir karayoluna en yakın kayak merkezi Gerede'dedir. Arkut Dağı'nda 5 km uzunluğunda ve 1 km uzunluğunda FIS (Uluslararası Kayak Federasyonu) tarafından homogolasyonu yapılmış 2 adet kayaklı koşu pisti mevcuttur.

Her yıl mart ayı içerisinde Türkiye Kayak Federasyonu tarafından düzenlenen birçok ülkenin katıldığı yarışmalar düzenlenmektedir. Ayrıca, 10, 15, 20, 25, 30, 35 ve 40 km uzunluklarında kayaklı koşu pistleri kış aylarında açık tutulmakta ve kayaklı koşu tutkunlarının hizmetine sunulmaktadır.

Kayaklı koşu millî takımın değişmez kamp merkezidir. Gerede'de bulunan Arkut Dağı Türkiye'nin kalbi ve Dünya'ya açılan penceresi konumundadır. Arkut Dağı'nda Esentepe Hotel tarafından işletilen ve 2008 tarihinde inşa edilen teleski bulunmaktadır.

Alp kayağına yeni başlayacaklar için en uygun pistlere sahip olan Arkut Dağı'nda birçok kış aktiviteleri de yapılmaktadır. Bunların yanı sıra Arkut Dağı birçok spor dalının çalışma ve müsabaka alanı olabilecek bir coğrafi yapıya sahiptir.

Kültür ve turizm

Asar Kalesi, Keçi Kalesi kalıntıları, Kiliseli Han diye bilinen tarihi Tüccar Hanı, Yukarı Tekke Camii, Aşağı Tekke Camii ve Türbesi, Yıldırım Beyazıt Camii, Hacı Emin Efendi Camii, II. Abdülhamit tarafından yaptırılan Aşağıovacık Köyü Camii, Esentepe'deki Ramazan Dede Türbesi gezilip görülebilecek tarihî eserler ve yerlerdir.

Her yıl temmuz ayı içinde Esentepe'de geleneksel "Esentepe Yağlı Güreşleri" yapılır. Şehrin kuzeyinde Esentepe, Arkut Dağları'nda yaylalar başlıca mesirelik alanlardır. Özellikle Gerede yaylaları, yayla turizmine çok uygundur. Gerede'nin kuzeyinde ise 1600-1900 metre yüksekliklerde bulunan yaylalardan en önemlileri Orumşah (Rumşah), Hacı Veli, Seviller yaylalarıdır, güneyinde ise 1700-2200 metre yüksekliklerde bulunan Haşat ve Zorpan gibi yaylalarıdır.

Gerede'de Gerede Gölü, Kuru Göl ve Kapaklı Gölleri olmak üzere 3 adet krater göl bulunmaktadır. Gerede havzasındaki önemli akarsular, Ulusu Deresi, Markuşa Çayı, Yenecik Çayı, Kösreli Deresi'dir. Ulusu, güneybatıdaki Köroğlu Dağları'ndan inip yan kollarla ve şehrin içinden geçen Dayıoğlu Deresi'yle birleşerek Gerede'de Gerede Çayı adını alır. Gerede'deki deri sanayisinin kimyasal ve zehirli atıkları ile korkunç bir şekilde acımasızca kirletilen bu değerli kaynak, Bolu sınırları dışında Karabük'te Filyos Nehri'yle birleşir.

Ayrıca her yıl düzenlenen ve geçmişi asırlar öncesine dayanan geleneksel Gerede Panayırı'na (Gerede Geleneksel Hayvan ve Emtia Panayırı) ülkenin çeşitli bölgelerinden alıcı ve satıcılar gelmektedir. Gerede Panayırı her yıl Eylül ayının üçüncü cuma günü başlamaktadır.^[6]

Gerede Yaylasında Temmuz Ayı.

Gerede halkı, geçimini dericilikle sağlar. Son yıllarda kemercilik de önemli bir iş kolu ve geçim kaynağı olmuştur.

İç ve dış piyasaya deri ürünleri üreten birçok tabakhanesi ve kemer imalathanesi mevcuttur.

Gerede'nin bazı merkezlere uzaklığı şu şekildedir:

• Ankara'ya 130 km.
• İstanbul'a 300 km.
• Abant'a 80 km.
• Safranbolu'ya 90 km.
• Yedigöller'e 75 km.
• Kartalkaya'ya 65 km.
• Bolu Gölcük'e 70 km.
• Bolu kaplıcalarına 65 km.
• Kızılcahamam kaplıcalarına 60 km.

Mahalleleri

• Bahçelievler Mahallesi
• Dayıoğlu Mahallesi
• Demirciler Mahallesi
• Kabiller Mahallesi
• Kitirler Mahallesi
• Orta Mahallesi
• Seviller Mahallesi
• Yeni Mahallesi

Edebiyat

Geredeli Aşık Figani, Dertli ve Köroğlu yörenin aşıklarıdır. Yöre müziğinde kaval, davul, zurna ve bağlama kullanılır.

Türküler;

Ben Gidiyorum Baylere,

Beni Taştan Taşa Çaldın,

Bezm-i Muhabbette Lezzet Arayan,

Bir Dileğim Var (Kardaş)

Bir Güzel Geliyor Karşının Çaydan,

Bu Alemde Uymaz Gönül Gönüle,

Dilber Atma Gamzen Okun,

Elma Attım Yuvarlandı,

Ey Gönül Aklını Başına Cem Et,

Gel Sevdiceğim Ahd ile İkrarda,

Giyersin Eğnine Çul Yavaş Yavaş,

Nazlı Dilber Düştüm Hakipayine,

Nazlı Yare Halim İfade Eyledim,

Ne Bilsin (Evvel Özün Sözün),

Olur mu (Kamil Olan Kelamından),

Şeb-i Zulmette Gittim),

Senden Bana Cefa Olmaz,

Şükür (Ömrüm Ahir Oldu),

Şunda Üç Dilbere,

Tahrir Mektebinde Bir Güzel Gördüm,

Üç Elli Dört Elli Geçiyor,

Vardır (Neyleyip Ağlarsın).

Beyaz Giyme Toz Olur,

Yeşil Ördek,

Tombalacık Halimem,

Yöresel ürünler

Bölgede tarım yaygın olmamakla birlikte çok miktarda hayvan mevcuttur. Büyük ve küçükbaş, hindi(yöresel adı "curuk"), kaz, ördek, tavuk bolca bulunur. Yöresel gıda maddeleri olarak yöreyle özdeşleşmiş kaz eti, hindi eti ve keş sayılabilir. Ayrıca şakşak helvası, köfter, çam balı daha başka birçok helva, turşu ve reçel çeşidi mevcuttur. Yöre köylerinin bazılarında şeker pancarı (yöresel adı "çükün") yetiştiriciliği vardır. Bölgede çok çeşitli bir mantar zenginliği vardır. Kanlıca, ak kayışkan, kara kayışkan, gökgöbek, domalan ya da dömelen, cincile, tellice, ebişke, dede sakalı mantarı, inekcin, geyik mantarı, bal mantarı, nadir de olsa kuzu göbeği mantarı vs. sayılabilir. Dağlarda bol miktarda kuşburnu, böğürtlen ve ahududu da mevcuttur. Osmanlı döneminde gül yetiştiriciliği yaygın olsa da gül üretimi günümüzde bitmiştir.

Doğal yapı

Çok zengin bir fauna ve floraya sahip Gerede yöresinde kızıl geyik, alageyik, yaban domuzu, kurt, kızıl tilki, çakal, sansar, boz ayı, kara ayı, kahverengi ayı, porsuk (hayvan), kirpi, köstebek, karaca, zerdeva, avrasya vaşağı, yaban kedisi, sazlık kedisi, tavşan, ada tavşanı, gelincik, kaya kartalı, şah kartal, paçalı şahin, kızıl şahin, bayağı şahin, doğan, atmaca, leylek, kara leylek, kuzgun, bıldırcın, keklik, ağaçkakan, yalıçapkını, sincap, kertenkele, küpeli yılan, çeşitli kemirgenler, susamuru, çeşitli sazan türleri, yeşil, kadife, tekir, bekir gibi balıklar, alabalık gibi birçok hayvan vardır. Gerede'de paçalı baykuşun kaydedildiği iki noktadan birisidir. Bitki örtüsü kışa dayanıklı kozalaklı ağaçlardır. Esentepe'de 600 yaşını aşmış çam ağaçları mevcuttur. 2000 rakımın üstünde Alpin Çayırlar geniştir. 1600 - 2000 rakım arası saf göknar ormanları çok büyük alan kaplar. Daha aşağılarda karaçam, sarıçam, karaağaç, gürgen, kayın, porsuk (bitki), meşe, fındık, ceviz, kestane, huş gibi ağaçlardan meydana gelen karışık ormanlar bulunur.

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927[7]	48.627	4.123	44.504
1935[8]	55.261	4.244	51.017
1940[9]	56.161	3.960	52.201
1945[10]	59.539	4.012	55.527
1950[11][a]	51.733	4.155	47.578
1955[12]	51.066	4.331	46.735
1960[13]	55.631	6.398	49.233
1965[14]	56.569	6.677	49.892
1970[15]	60.281	7.536	52.745
1975[16]	62.785	8.259	54.526
1980[17]	63.137	9.885	53.252
1985[18]	65.025	13.712	51.313
1990[19][b]	41.274	18.780	22.494
2000[20]	41.391	25.188	16.203
2007[21]	34.444	23.310	11.134
2008[22]	34.077	22.633	11.444
2009[23]	34.665	23.808	10.857
2010[24]	34.679	24.142	10.537
2011[25]	34.818	24.245	10.573
2012[26]	34.646	24.261	10.385
2013[27]	34.565	24.127	10.438
2014[28]	34.094	24.481	9.613
2015[29]	33.662	24.173	9.489
2016[29]	33.455	24.078	9.377
2017[29]	33.511	24.079	9.432
2018[29]	34.277	23.038	11.239
2019[29]	33.926	22.909	11.017
2020[29]	33.561	23.044	10.517

Notlar

1. Mengen ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
2. Dörtdivan ve Yeniçağa ilçelerinin kurulması ile nüfus azalmıştır.