Paleozoyik

Paleozoyik veya Paleozoyik Dönemi, Fanerozoyik Üst Zaman'ın üç jeolojik zamanından en eskisidir. Paleozoyik (IPA /ˌpæli.əˈzoʊ.ɪk, -i.oʊ-, ˌpeɪ-/ pal-ee-ə-ZOH-ik, -⁠ee-oh-, pay-;^[2][3]) adı İngiliz jeolog Adam Sedgwick tarafından 1838'de^[4] Yunanca palaiós (παλαιός), "eski" ve zōḗ (ζωή), "yaşam" (birleştirilince "eski yaşam"^[5]) anlamına gelen sözcükleri birleştirilerek oluşturulmuştur.

Paleozoyik
538,8 - 251,902 ± 0,024 myö  Had'n Arkeen Proterozoyik Fa.
Kronoloji
−550 — – −500 — – −450 — – −400 — – −350 — – −300 — – −250 — ♇ F a n e r o z o y i k Neoproterozoyik P a l e o z o y i k Mezozoyik Kambriyen Ordovisiyen Siluriyen Devoniyen Karbonifer Permiyen     2023 itibarıyla Paleozoyik'in Uluslararası Stratigrafi Komisyonu'na göre alt bölümleri.[1] Dikey eksen ölçeği: milyon yıl önce.
Etimoloji
Diğer telaffuz(lar)	Paleozoik
Kullanım bilgisi
Gök cismi	Dünya
Bölgesel kullanım	Küresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesi	ICS Zaman Cetveli
Tanım
Kronolojik birim	Zaman
Stratigrafik birim	Eratem
Alt sınırını belirleyen	İknofosil Treptichnus pedum'un ortaya çıkışı
Alt sınır KSKN	Fortune Head kesiti, Newfoundland, Kanada 47.0762°K 55.8310°B / 47.0762; -55.8310
KSKN onayı	1992
Üst sınırını belirleyen	Bir konodont olan Hindeodus parvus'un ilk ortaya çıkışı
Üst sınır KSKN	Meishan, Zhejiang, Çin 31.0798°K 119.7058°D / 31.0798; 119.7058
KSKN onayı	2001
Atmosfer ve iklim verileri

538,8 myö ile 251,902 myö aralığında gerçekleşmiştir. Fanerozoyik zamanlarından en uzun olanıdır ve aşağıda en eskiden en yeniye sıralanmış altı jeolojik döneme bölünmüştür:

1. Kambriyen
2. Ordovisiyen
3. Silüriyen
4. Devoniyen
5. Karbonifer
6. Permiyen

Paleozoyik, Proterozoyik Üst Zaman'ın bir alt bölümü olan Neoproterozoyik Zaman'dan sonra gelir ve Paleozoyik'ten sonra da Mezozoyik Zaman gelir.

Paleozoyik, jeolojik, iklimsel ve evrimsel açıdan dramatik değişimlerin görüldüğü bir zamandı. Kambriyen'de, Kambriyen patlaması olarak bilinen, modern şubelerin çoğunun ilk kez ortaya çıktığı, yerküre tarihindeki en hızlı gerçekleşen ve yaygın görülen canlı çeşitliliği meydana geldi. Eklem bacaklılar, yumuşakçalar, balıklar, amfibiler, sürüngenler ve sinapsitler, Paleozoyik sırasında evrimleşmiştir. Yaşam okyanusta başlamıştır ancak sonunda karaya çıktı. Geç Paleozoyik'te kıtalar, günümüzde çoğu Avrupa ve Kuzey Amerika'nın doğusundaki kömür yataklarını oluşturan büyük ve ilkel bitki ormanlarıyla kaplandı. Bu jeolojik zamanın sonlarına doğru ilk modern bitkiler (kozalaklı ağaçlar) ortaya çıktı ve büyük, sofistike sinapsitlerle diapsitler baskın hâle geldi.

Paleozoyik Zaman, Fanerozoyik Üst Zaman'ın^[a] en büyük yok oluşu olan Permiyen-Triyas yok oluşuyla sona erdi. Bu felaketin etkileri o kadar yıkıcıydı ki, karadaki yaşamın toparlanması Mezozoyik Çağ'a kadar (yani 30 milyon yıl) sürdü.^[6] Denizdeki yaşamın toparlanması ise çok daha hızlı olmuş olabilir.^[7]

Jeoloji

Paleozoyik Zaman, süperkıta Panotya'nın parçalanmasıyla başladı^[8][9] ve Pangea'nın oluşmaya başlamasıyla sona erdi.^[10] Panotya'nın parçalanması, Iapetus Okyanusu'nun ve diğer Kambriyen denizlerinin oluşumuyla başladı ve deniz seviyelerinin dramatik bir şekilde yükselmesiyle aynı zamana denk geldi.^[11] Paleoiklim çalışmaları ve buzullara ilişkin kanıtlar, Orta Afrika'nın erken Paleozoyik sırasında büyük olasılıkla kutup bölgelerinde bulunduğunu göstermektedir. Panotya'nın parçalanmasından sonra, süperkıta Gondvana (510 milyon yıl önce) oluştu. Paleozoyik'in ortalarında Kuzey Amerika ve Avrupa'nın çarpışmasıyla Akadiyen-Kaledoniyen yükselimleri gerçekleşirken, bir batma levhası da Doğu Avustralya'yı yükseltti. Geç Paleozoyik'teki kıtasal çarpışmalar, Pangea süperkıtasını meydana getirdi ve Apalaş Dağları, Ural Dağları ve Tazmanya'daki dağlar dahil büyük sıradağların oluşumuna sebep oldu.^[10]

Ayrıca bakınız

• Jeolojik zaman cetveli - Jeolojik katmanları zamanla ilişkilendiren sistem
• Pre-Kambriyen - Yerkürenin 4600 milyon yıl öncesinden 539 milyon yıl öncesine kadarlık kısmını kapsayan tarihi
• Senozoyik - Fanerozoyik Üst Zaman'ın üçüncü zamanı (66 myö - günümüz)
• Mezozoyik - Fanerozoyik Üst Zaman'ın ikinci zamanı (~252-66 myö)
• Fanerozoyik - Jeolojik zaman cetvelindeki dördüncü ve şu anki üst zaman

Notlar

1. "Beş Büyük" kitlesel yok oluş listesi, yalnızca Fanerozoyik'teki yok oluşları sayar çünkü Proterozoyik'in sonlarına kadar canlılar yumuşak vücutluydu. İlkel canlıların fosil izlerinin yetersiz oluşu, türlerin veya cinslerin tanımlanmasını esasen imkansız kılar ve Fanerozoyik'teki "beş büyük" yok oluşu karşılaştırmak için mevcut cinslerin büyük oranda fosil kayıtlarından kaybolması bir standarttır. Fanerozoyik'ten önceki üst zamanlarda bilinen tek yok oluş, daha önce oksijensiz olan denizlerin yeni fotosentez yapmaya başlayan bakteriler tarafından oksijenle zehirlendiği Oksijen Felaketi veya diğer adıyla Büyük Oksidasyon Olayı'ydı. Bazı tahminlere göre, bu olay Dünya üzerindeki neredeyse tüm canlıları öldürdü ve yumuşak gövdeli cinsler için sonuçları ölçülebilir olmasa da, "şimdiye kadarki en büyük" kitlesel yok oluş olarak nitelendirilebilir. Dahası, Pre-Kambriyen üst zamanlarda, (eğer varsa) izleri jeolojik kayıtlarda Oksidasyon Olayı'ndan daha belirsiz olan başka yok oluşlar da gerçekleşmiş olabilir.