Tenge

Tenge (Kazakça: teñge, sembolü:₸ ISO 4217 kodu: KZT), Kazakistan'ın para birimidir. Ülkenin SSCB'den ayrılması sonucu ekonominin yeniden yapılandırılması ve 1993 yılında ulusal para birimi olan tenge, Kazakistan Ulusal Bankası tarafından tedavüle sürüldü.^[1] Kazakistan'ın bağımsız bir ekonomik gelişme yolunda ilerleme çabaları 1996 yılından itibaren sonuç vermeye başladı ve bağımsızlık tarihinde ilk defa büyümeye geçmiş, aynı yıl içerisinde enflasyon denetim altına alınmaya başlanmıştır.

Kazakistan Tengesi
(Kazakça): Qazaq teñgesi
Tenge 200 Tenge
ISO 4217 Kodu	KZT
Kullanıcı(lar)	Kazakistan
Altbirim
1/100	tıyn (тиын)
Sembol	₸
Madenî paralar	1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 200 tenge
Banknotlar	200, 500, 1,000, 2,000, 5,000, 10,000, 20,000 tenge
Merkez bankası	Kazakistan Ulusal Bankası
Website	www.nationalbank.kz

Ayrıca Kazakistan tenge'si üst üste 3 yıl boyunca dünyanın en güzel banknotu olarak seçilmiştir.^[2][3]

Tarihi

Bağımsızlığını kazanan Kazakistan, ilk dönemlerinde maaş, emekli maaşı ve sosyal yardımlar ödemek için kağıt paraları Rusya'dan satın alıyordu. 1992 yılının ilk yarısına kadar, Rusya Merkez Bankası rubleleri ücretsiz olarak sağlıyordu. Ancak bütçelerin ayrılmasından sonra ruble için ödeme yapılması gerekti ve Kazakistan bütçesinde yeterli fon bulunmadığı için ülkede nakit para sıkıntısı yaşanmaya başladı. Ayrıca, 1961-1992 yılları arasında basılan banknotların Rusya'dan tedavülden kaldırılmasıyla birlikte, bu paraların Kazakistan'a yasadışı olarak sokulması arttı.^[4]

1992 yılında Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Dauliet Sembaev'in başkanlığında bir çalışma grubu ve tenge banknotlarının tasarımı için özel bir tasarımcılar grubu oluşturdu: Mendybay Alin, Dosbol Kasımov, Agimsaly Duzelhanov, Timur Suleymenov ve Hayrulla Gabjalilov.^[5] Çalışma grubunun üyeleri, devletin mali ve kredi politikasını bağımsız bir şekilde yürütme ilkelerini belirlemeliydi. Birkaç seçenek değerlendirildi. Bunlardan birinde, Kazakistan rublesinin 5000, 10.000 ve 50.000 değerinde üç banknotunun basılması ve bu banknotların Rusya'da üretilmesi öneriliyordu. İkinci seçenekte, Rusya'da en yüksek üç değerde banknot üretilmesi, ardından durum stabil hale gelene kadar 1-2 yıl geçici bir ulusal para birimi kullanılması ve gerçek ulusal para biriminin daha sonra devreye alınması öneriliyordu. Üçüncü seçenek, ulusal paranın ruble ile paralel olarak devreye alınmasını öngörüyordu. Dördüncü seçenek ise ulusal paranın doğrudan devreye alınmasıydı. Uzun tartışmaların ardından çalışma grubu, son seçeneği oy birliğiyle kabul etti.^[4] Ulusal para birimi için "tenge" adı seçildi; bu, Orta Çağ'da kullanılan Türkçe gümüş paralar olan "denge" ya da "tanga" kelimelerinden gelmektedir (bu kelimeler, Rus para birimi "dengi" (yarım kopek) ve "para" kelimesinin kökenidir).

Haziran 1992'ye gelindiğinde, Kazakistan'ın Rusya ile ruble alanı oluşturma görüşmeleri tıkanma noktasına geldi; çünkü Rus hükûmeti önceki ruble alanı konseptinden vazgeçme kararı aldı. Her iki tarafın da ruble alanına katılma anlaşması gereği, eğer bir taraf kendi para birimini devreye almak isterse, diğer devletlere 3 ay önceden bildirimde bulunması gerekiyordu. Ancak Rusya, 1 Temmuz 1993'te neredeyse kendi ulusal parasını devreye aldı.^[4]

Kazakistan'da kendi banknot fabrikası olmadığı için ve daha önce tüm paralar Moskova'dan getirildiği için, paraların İngiliz fabrikaları olan Harrison and Sons ve De La Rue'de basılmasına karar verildi. Tüm para biriminin basım maliyeti 7 milyon ABD doları oldu. Banknotlar üretildikten sonra gizlice Kazakistan'a taşındı: 4 adet Il-76 uçağı Londra'dan Uralsk'a birkaç sefer yaptı ve ardından Kazakistan bölgelerine gitti. Eşlik eden belgelerde, "Devlet başkanının inşaat halindeki rezidansı için gerekli malzeme" yazıyordu.^[4]

Kasım 1993'te Cumhurbaşkanı Nazarbayev, ulusal para biriminin uygulanması için Başbakan Sergey Tereshchenko başkanlığında resmi bir hükûmet komisyonu oluşturdu. Komisyonun üyeleri arasında Başbakan Yardımcısı Dauliet Sembaev, Maliye Bakanı Yerkeshbay Derbisov, Ekonomi Bakanı Beysenbay İztleuov, Kazakistan Ulusal Bankası Başkanı Galym Baynazarov ve Parlamento Komitesi Başkanı Sauk Takjezan yer aldı. 5 Kasım 1993'te Cumhurbaşkanı, ulusal para biriminin uygulanmasından önce gerekli adımları belirleyen "Para Sisteminin İstikrarı İçin Acil Önlemler" başlıklı bir kararname imzaladı. Özel ve tüzel kişilere, 1961-1992 yılları arasında basılan banknotları özel hesaplara yatırma veya bunları Kazakistan Ulusal Bankası'ndan ek bir talimat gelene kadar kullanma haklarının olmadığına dair yazılı talimat gönderildi.^[4]

12 Kasım 1993'te Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, "Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Para Biriminin Uygulanması" başlıklı bir kararname yayınladı.^[5] Nazarbayev, parayı Kazak halkına merkezi televizyon kanallarında tanıttı. 15 Kasım 1993'te tenge, 1 tenge = 500 ruble oranıyla tedavüle girdi; tenge karşılığında Rus ve Sovyet rubleleriyle banknot ve madeni paralar değiştirildi. 18 Kasım 1993'te tenge, Kazakistan topraklarında tek yasal ödeme aracı haline geldi.

Şubat 2019'da Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Kazakistan'ın resmi dili (Kazakça) olmadığı için gelecekte basılacak olan banknot ve madeni paralardan Rusça yazıları kaldıracak bir yasa tasarısı imzaladı.^[6]

Simgesi

Tenge sembolü

2006 sonbaharında, Kazakistan Ulusal Bankası tenge sembolü için bir yarışma düzenledi ve 30.000'den fazla başvuru gerçekleşti. 20 Mart 2007'de, Nevruz tatilinden iki gün önce, Kazakistan Ulusal Bankası tenge simgesini onayladı: ₸. 29 Mart 2007'de ise, iki tasarımcıyı (Vadim Davydenko ve Sanzhar Amirhanov) yarışmanın kazananı olarak ilan etti. 1.000.000 tenge ödülünü ve Kazakistan tenge simgesinin "ebeveynleri" unvanını paylaştılar. Simge, 2008 yılında Unicode kodlaması için önerildi ve U+20B8 kod numarasıyla Unicode 5.2.0'a (Ağustos 2009) dahil edildi.^[7]

Madeni paralar

Dolaşımdaki madeni paralar Kazakistan Öskemen Darphanesi tarafından üretildi.

Birinci seri (1993)

1993 yılında ilk madeni para dizisi, 2, 5, 10, 20 ve 50 tiyin değerlerinde ve üzerlerinde Kazakistan arması olacak şekilde bronzdan, 1, 3, 5, 10 ve 20 ise üzerlerinde efsanevi hayvanların yer alacağı şekilde nikelden üretildi.

• 
  2 Tiyin
• 
  5 Tiyin
• 
  10 Tiyin
• 
  20 Tiyin
• 
  50 Tiyin
• 
  1 Tenge
• 
  3 Tenge
• 
  5 Tenge
• 
  10 Tenge
• 
  20 Tenge

İkinci seri (1997 - 26 Nisan 2019)

1997'de, tiyin'in olmadığı ve en küçük paranın 1 tenge olacağı yeni bir seri tedavüle çıkarıldı.

• 
  1 Tenge
• 
  2 Tenge
• 
  5 Tenge
• 
  10 Tenge
• 
  20 Tenge
• 
  50 Tenge
• 
  100 Tenge

Üçüncü seri (2019'dan beri)

26 Nisan 2019'da ikinci seri ile tamamen aynı özelliklere sahip olarak tedavüle çıkarıldı. Değişiklik olarak yazıların Kiril alfabesi yerine Latin alfabesi ile yazıldı. Yazılar ön yüze Qazaqstan Respýblıkasy (Kazakistan Cumhuriyeti), arka yüze ise Teńge şeklinde yazıldı.^[8] Üçüncü seri dönemin Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından Kiril tabanlı bir alfabeden Latin kökenli bir alfabeye geçme, Kazak kültürünü ve ülkeyi Rus etkisinden uzaklaştırma konusundaki geçiş kararının bir parçası olarak yayınlandı. Madeni paraların tasarımları ise 20 Mart 2019'da geçici cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev tarafından onaylandı.

2020 yılında Kazakistan Ulusal Bankası 200 tenge değerinde yeni madeni para birimini çıkardı.^[9]

• 
  1 tenge
• 
  2 tenge
• 
  5 tenge
• 
  10 tenge
• 
  20 tenge
• 
  50 tenge
• 
  100 tenge
• 
  200 tenge

Hatıra paralar

Hatıra paralar 20, 50, 100, 500, 1.000, 2.500, 5.000 ve 10.000 tenge cinsinden tedavüle çıkartılır. Gümüş ve altın paralar ise 1, 2, 5, 10, 20, 50 ve 100 tenge cinsinden tedavüle çıkartılır.

Banknotlar

1993 serisi

15 Kasım 1993'te Kazakistan Ulusal Bankası 1, 2, 5, 10, 20 ve 50 tiyn, 1, 3, 5, 10, 20 ve 50 tenge olacak şekilde paraları tedavüle çıkarttı. Kısa süre sonra 100 tenge tedavüle çıkartıldı. Bunları 1994 yılında 200, 500 ve 1.000 tenge takip etti. 1996'da 2.000 tenge, 1999'da 5.000 tenge ve 28 Temmuz 2003'te 10.000 tenge tedavüle çıkartıldı.^[10]

1993 Serisi
Resim		Değeri	Ana rengi		Bilgi		Tarih
Ön yüz	Arka yüz		Ön yüz	Arka yüz	Ön yüz	Arka yüz	Tedavüle çıkarılışı	Tedavülden çekilişi
		1 tiyn	Yeşil	Yeşil	Sayı ve Kazakça yazıyla değeri, benzersiz geometrik tasarımlı arka plan	Sayı ve Kazakça yazıyla değeri, benzersiz geometrik tasarımlı arka plan ve Kazakistan arması	1993	2001
		2 tiyn	Açık mavi	Açık mavi
		5 tiyn	Pembe	Pembe
		10 tiyn	Kırmızı	Kırmızı
		20 tiyn	Mavi, yeşi	Mavi
		50 tiyn	Kahverengi, yeşil	Kahverengi
		1 tenge	Mavi	Açık mavi	Fârâbî portresi	Fârâbî'nin formülasyonları ve geometrik şekiller		2012-2018
		3 tenge	Yeşil	Mavimsi yeşil	Suinbai Aronuly portresi	Alatau manzarası
		5 tenge	Kahverengi	Sarı, turuncu	Kurmangazi Sağırbayoğlu portresi	Kurmangazi türbesi
		10 tenge	Yeşil	Açık yeşil	Çokan Velihanov portresi	OkZhetpes dağı
		20 tenge	Kahverengi	Açık kahverengi	Abay Kunanbayoğlu portresi	Altın kartal ve adam çizimi
		50 tenge	Kırmızımsı	Açık kırmızı	Abulhair Khan portresi	Mangistav'ın taş çizimleri
		100 tenge	Menekşe	Pembe	Abılay Han portresi	Hoca Ahmed Yesevi Türbesi
		200 tenge	Kahverengi, kırmızı	Sarı, mavi	Fârâbî portresi		1994
		500 tenge	Koyu mavi, mavi	Mavi, menekşe
		1.000 tenge	Yeşil, kırmızı	Yeşil, mavi, kırmızı
		2.000 tenge	Yeşil, mavi	Yeşil, kahverengi			1996
		5.000 tenge	Kahverengi, menekşe	Kahverengi			1998
		10.000 tenge	Mavi	Mavi, kahverengi		Kar leoparı ve dağlar	2003

2006 serisi

Kazakistan Ulusal Bankası 2006 yılında yeni bir banknot serisi yayınladı. Banknotlar öncekilerle aynı değerlerdedir.

2006 serisi öncekilerden tasarımsal olarak çok daha farklı. Ayrıca paranın ön yüzü dikeydir ve Kazakça yazılmıştır. Tüm banknotlarda Astana Bayterek anıtı, Kazakistan bayrağı, Kazakistan arması, Kazakistan'ın ilk cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in imzalı el izi ve Kazakistan millî marşı'nın sözleri yer almaktadır. Tek farkları renkleridir.

2006 Serisi
Resim		Değeri	Ana rengi	Bilgi		Tedavüle çıkarılışı
Ön yüz	Arka yüz			Ön yüz	Arka yüz
		200 tenge	Turuncu	Astana Bayterek anıtı, Kazakistan bayrağı, Kazakistan arması, Kazakistan'ın ilk cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in imzalı el izi ve Kazakistan millî marşı'nın sözleri, sayı ve Kazakça yazıyla değeri ve sahte paranın yasal olmadığını belirten ibare	Ulaştırma ve Haberleşme Bakanlığı ve İşim Nehri üzerindeki köprüde kanatlı bir kar leoparı, Savunma Bakanlığı ile Kazakistan haritasının ana hatları ve arka planda bozkırlar, Rusça değeri, değerin Kazakçası, veren bankanın logosu, Rusça sahte banknotların yasaya aykırı olduğunu belirten ibare	2006-2016[11]
		500 tenge	Mavi		Maliye Bakanlığı ve Astana Belediye Binası, arka planda martı ile Kazakistan haritasının ana hatları, Rusça değeri, değerin Kazakçası, veren bankanın logosu, Rusça sahte banknotların yasaya aykırı olduğunu belirten ibare
		1.000 tenge	Kahverengi		Başkan Kültür Merkezi, arka planda dağlar ile Kazakistan haritasının ana hatları, Rusça değeri, değerin Kazakçası, veren bankanın logosu, Rusça sahte banknotların yasaya aykırı olduğunu belirten ibare
		2.000 tenge	Yeşil		Abay Opera Evi, arka planda dağlar ile Kazakistan haritasının ana hatları, Rusça değeri, değerin Kazakçası, veren bankanın logosu, Rusça sahte banknotların yasaya aykırı olduğunu belirten ibare
		5.000 tenge	Kırmızı		Bağımsızlık Anıtı ve Kazakistan Otel, arka planda dağlar ile Kazakistan haritasının ana hatları, Rusça değeri, değerin Kazakçası, veren bankanın logosu, Rusça sahte banknotların yasaya aykırı olduğunu belirten ibare
		10.000 tenge	Mor		Ak Orda başkanlık sarayı, arka planda kanyonlar ile Kazakistan haritasının ana hatları, Rusça değeri, değerin Kazakçası, veren bankanın logosu, Rusça sahte banknotların yasaya aykırı olduğunu belirten ibare

2011-2017 serisi

Kazakistan Ulusal Bankası, 2011, 2012, 2013 ve 2014 yıllarında 1.000, 2.000, 5.000 ve 10.000 tenge cinsinden yeni bir banknot serisi yayınladı. Bu serinin tasarımlarında "Kazak Eli" anıtı yer alıyor. 2017 yılında, Kazakistan Ulusal Bankası bu serinin bir parçası olarak 500 tenge değerinde bir banknot tedavüle çıkarttı, ancak banknotun arka tarafında bir martı görüntüsü ve Kazakistan'ın başkenti Astana'daki Moskova iş merkezinin görüntüsü yer alması tartışmalara neden oldu.^[12]

2011-2017 Serisi
Resim		Değeri	Ana rengi	Bilgi		Tedavüle çıkarılışı
Ön yüz	Arka yüz			Ön yüz	Arka yüz
		500 tenge	Mavi	Bayrak, Gökdelenler, "Kazak Eli" anıtı ("Kazakistan'ın Bağımsızlığını" ve "Nesillerin Devamını" temsil eder), Kazakistan arması ve Kazakistan bayrağı	Kazakistan haritasının ana hatları, martılar	2017
		1.000 tenge	Sarı, kahverengi, turuncu ve mavi		Kazakistan haritasının ana hatları, dağlar ve Ustyurt Plateau manzarası	2014
		2.000 tenge	Yeşil		Kazakistan haritasının ana hatları ve İrtiş Nehri	2012
		5.000 tenge	Kırmızı, mavi, sarı ve yeşil		Kazakistan haritasının ana hatları, Bağımsızlık anıtı, Kazakistan Otel, Tjan-Shan dağında Zailijsky Alatau sırtı	2011
		10.000 tenge	Menekşe ve mavi		Kazakistan haritasının ana hatları ve Ak Orda	2012
		20.000 tenge	Gri ve menekşe		Ak Orda ve başkent Astana manzarası	2015

2023-2025 serisi

Kazakistan Merkez Bankası, 2023-2025 yılları arasında tedavüle çıkarılmak üzere yeni bir banknot serisi hazırladığını duyurdu. "Saka" olarak adlandırılan serideki banknotlar, daha küçük boyutlara, önceki banknotlardan farklı olarak üzerinde Rusça yer almayan ve altı kupürün tamamı için birçok yeni güvenlik özelliği gibi yeniliklere sahiptir. Önceki serinin banknotları, her bir kupürün piyasaya sürülmesinden sonra yasal ödeme aracı olmaktan çıkacak ve üç yıla kadar bankalarda ve postanelerde itfa edilebilecektir.^[13][14]

Yeni güvenlik özelliklerine sahip 2008 serisi

2008'den bu yana, Astana düzenlenen 2011 Asya Kış Oyunları'nın tasvir edildiği banknotlar da dahil olmak üzere bir dizi hatıra tasarımı tedavüle çıkartıldı. Hatıra banknotlar 1.000 tenge, 2.000 tenge, 5.000 tenge ve 10.000 tenge olarak tedavüle çıkartılır.

Hatıra banknotlar

Yıl	Birim	Ön yüzü	Arka yüzü	Açıklama
2001	5.000 tenge			Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığın 10. yıldönümünü anmak için basılmıştır.
2008	5.000 tenge			Kazak tengesi'nin 15. yıldönümünü anmak için basılmıştır.
2010	1.000 tenge			AGİT'in Kazakistan Devletinde buluşmasını anmak için basılmıştır.
2011	1.000 tenge			Kazakistan'ın İslam İşbirliği Teşkilatı başkanlığını anmak için basılmıştır.
2011	2.000 tenge			Astana'nın ev sahipliği yaptığı Asya Kış Oyunları anısına basılmıştır.
2011	10.000 tenge			Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığın 20. yıldönümünü kutlamak için basılmıştır.
2013	1.000 tenge			Ön yüzünde Kül Tigin, arka yüzünde ise Kül Tigin Yazıtı yer almaktadır.
2016	10.000 tenge			Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığın 25. yıldönümünü kutlamak için basılmıştır. Ayrıca 1 Aralık İlk Devlet Başkanı Günü sebebiyle arka yüzünde Nursultan Nazarbayev'in bir portresi yer almaktadır.[15]

Ayrıca bakınız

• Tenga
• 1 manat
• Kazakistan ekonomisi