Yirmi Yedinci Hanedan

Mısır'ın Yirmi Yedinci Hanedanı (XXVII. Hanedan olarak da bilinir, alternatif olarak 27. Hanedan), aynı zamanda Birinci Mısır Satraplığı (Eski Farsça: Mudrāya^[8]), MÖ 525 ile 404 yılları arasında Ahameniş İmparatorluğu'nun bir satraplığıydı. MÖ 525'te gerçekleşen Pelusium Muharebesi ve Ahameniş İmparatorluğu'nun Mısır'ı fethinden sonra Pers Kralı II. Kambises tarafından kurulmuş ve ardından Mısır Firavunu olarak taç giymiştir. Amyrtaios'un isyanı ve firavun olarak taç giymesi üzerine lağvedildi. Mısır'da Ahameniş yönetiminin ikinci dönemi, Mısır'ın Otuz Birinci Hanedanlığı (MÖ 343-332) döneminde yaşanmıştır.

𐎸𐎭𐎼𐎠𐎹 Mudrāya (Eski Farsça) Yirmi Yedinci Hanedan Ahameniş İmparatorluğu Vilayeti ← MÖ 525–MÖ 404 → Büyük Kiros'un sancağı Yirmi Yedinci Hanedan harita üzerinde Ahameniş İmparatorluğu'nun batı kısmı, Mısır toprakları ile birlikte.[1][2][3][4] Firavun  - MÖ 525–522 II. Kambises (ilk)  - MÖ 423–404 II. Darius (son) Tarih Ahameniş İmparatorluğu  - Pelisyum Muharebesi MÖ 525  - Amyrtaios'un isyanı MÖ 404

Bir Pers kralını, dört esiri bir ipte tutarken, mızrağını bir Mısır firavununa doğru saplarken tasvir eden Svenigorodsky silindir mührü.^[5][6][7]

Tarih

Yirmi Altıncı Hanedan'nın son firavunu III. Psamtik, Mayıs 525'te Nil Nehri'nin doğusunda Pelusium Muharebesi'nde II. Kambises tarafından mağlup edilmiştir. En geç o yılın yazında Kambises firavun olarak taç giymiş ve böylece Mısır'daki Pers egemenliğinin ilk dönemi olan 27. Hanedanlık başlamıştır. Mısır daha sonra Kıbrıs ve Fenike ile birleştirilerek Ahameniş İmparatorluğu'nun altıncı satraplığı oluşturuldu ve Aryandes yerel satrap (eyalet valisi) olmuştur.

Mısır Firavunu Kambises'in saltanatı sırasında geleneksel Mısır tapınaklarının mali kaynakları önemli ölçüde azalmıştır. Demotik yazıyla papirüs üzerine yazılan bir kararname, Memfis, Heliopolis ve Wenkhem (Abusir yakınları) hariç tüm Mısır tapınaklarına yönelik kaynakların sınırlandırılmasını emrediyordu. Kambises, MÖ 522'nin başlarında Mısır'ı terk etmiş ve Pers'e giderken yolda ölmüş ve kısa bir süre için yerine küçük kardeşi Bardiya geçmiştir. Ancak çağdaş tarihçiler Bardiya'nın aslında bir sahtekâr olan Gaumata olduğunu ve gerçek Bardiya'nın birkaç yıl önce Kambises tarafından kıskançlıktan öldürüldüğünü öne sürüyorlardır. Bu taklitten şüphelenen I. Darius, o yılın Eylül ayında Bardiya'ya karşı bir darbe düzenleyerek onu devirdi ve ertesi sabah Kral ve Firavun olarak taç giymiştir.

Yeni Pers Kralı Darius, zamanının çoğunu imparatorluğun dört bir yanındaki isyanları bastırmakla geçirmiştir. MÖ 522 yılı sonu veya MÖ 521 yılı başlarında, yerel bir Mısır prensi bir isyan başlatmış ve kendini Firavun III. Petubastis ilan etmiştir. Bu isyanın asıl nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte Antik Yunan askeri tarihçisi Polyaenus, bunun satrap Aryandes'in koyduğu baskıcı vergiler olduğunu belirtir. Polyaenus ayrıca Darius'un bizzat Mısır'a yürüdüğünü ve Ptah'ın kutsal Habercisi boğasının ölümü nedeniyle yas tutulduğu bir dönemde oraya ulaştığını yazar. Darius, bir sonraki Müjdeciyi üretebilecek adama yüz talent tutarında bir ödül vereceğini duyurarak, Mısırlıları onun dindarlığıyla öyle etkiledi ki, toplu halde onun tarafına geçtiler ve isyan sona ermiştir.^[9]

Susa Sarayı'nda keşfedilen I. Darius'un Mısır heykeli.^[10]

İran'dan bir Ahameniş silindir mührünün modern baskısı, kralın iki aslan grifonunu tuttuğu ve Mısır hiyerogliflerinde " Thoth beni korur" ifadesinin yer aldığı bir tasvir. MÖ 6.-5. yüzyıl civarı.^[11][12]

Darius, Kambises'ten daha çok Mısır'ın iç işleriyle ilgilenmiştir. Mısır yasalarını derlediği ve özellikle Süveyş'te bir kanal sisteminin kazısını tamamlayarak Büyük Acı Göl'den Kızıldeniz'e geçişi sağladığı, zorlu çöl kara yolundan çok daha tercih edilir hale getirdiği rivayet edilir. Bu başarı Darius'un saraylarını Pers topraklarında inşa ettirmek üzere yetenekli Mısırlı işçileri ve zanaatkarları ülkeye getirmesine olanak sağlamıştır. Bunun sonucu olarak Mısır'da bu yetenekli bireylerin kaybı nedeniyle küçük bir beyin göçü yaşanmış ve bu dönemde Mısır mimarisi ve sanatında gözle görülür bir kalite düşüşü yaşanmıştır. Ancak Darius, Kambises'ten daha çok Mısır tapınaklarını desteklemeye gönül vermişti ve bu da bölgede dini hoşgörüsüyle ün kazanmıştı. MÖ 497'de Darius'un Mısır'ı ziyareti sırasında Aryandes, büyük ihtimalle kendi parasını basmaya çalıştığı için vatana ihanetten idam edilmiş; bu, Mısır'ı Pers İmparatorluğu'nun geri kalanından uzaklaştırmak için yapılan açık bir girişimdi.^[13][14] Darius MÖ 486'da ölmüş ve yerine I. Serhas geçmiştir.

MÖ 470 civarında yaşamış Ahameniş ordusunun Mısırlı askeri. I. Serhas mezar kabartması.

Serhas'ın tahta çıkmasıyla Mısır yeniden ayaklandı; bu kez muhtemelen IV. Psamtik önderliğindeydi ancak farklı kaynaklar bu ayrıntıyı tartışmaktadır. Serhas isyanı kısa sürede bastırdı ve kardeşi Ahameniş'i satrap olarak atadı. Serhas, Darius'un elindeki Mısır'ın ayrıcalıklı statüsüne son verdi ve muhtemelen Yunanistan'ı işgalini finanse etmek için ülkeden gelen tedarik ihtiyacını artırdı. Ayrıca Serhas, geleneksel Mısır tanrılarını göz ardı ederek Zerdüşt tanrısı Ahura Mazda'nın imajını yükseltti ve Mısır anıtlarına yapılan yatırımı kalıcı olarak durdurdu. MÖ 465 yılında Artabanus tarafından öldürülen Serhas, I. Artaserhas'ın bir sonraki kral ve firavun olarak taç giymesiyle sonuçlanan bir hanedan mücadelesinin başlangıcı oldu.

MÖ 460 yılında, Yunanistan'daki Atinalılar tarafından önemli ölçüde desteklenen, II. İnaros adlı bir Libya şefinin önderliğinde bir başka büyük Mısır isyanı gerçekleşti.^[15] İnaros, Ahamenişler önderliğindeki bir orduyu yendi, satrabı öldürdü ve Memfis'i alarak Mısır'ın büyük bir bölümünü kontrol altına aldı. İnaros ve Atinalı müttefikleri, MÖ 454 yılında General Megabyzus komutasındaki Pers ordusu tarafından yenilgiye uğratıldı ve geri çekilmek zorunda kaldılar. Megabyzus, Inaros'a teslim olması ve Pers otoritesine boyun eğmesi halinde kendisine veya yandaşlarına hiçbir zarar gelmeyeceğine dair söz verdi ve Inaros da bu şartları kabul etti. Bununla birlikte, Artaserhas sonunda Inaros'u idam ettirdi, ancak tam olarak nasıl ve ne zaman olduğu tartışmalıdır.^[16] Artaserhas MÖ 424 yılında öldü.

Artaserhas'nın yerine geçen II. Serhas yalnızca kırk beş gün hüküm sürdü ve kardeşi Sogdianus tarafından öldürüldü. Sogdianus daha sonra II. Darius olan kardeşi Ochus tarafından öldürüldü.^[17] II. Darius, MÖ 423'ten MÖ 404'e kadar hüküm sürdü ve saltanatının sonuna yaklaşırken Amyrtaeus liderliğinde, muhtemelen MÖ 411 gibi erken bir tarihte başlayan bir isyan gerçekleşti. MÖ 405 yılında Amyrtaeus, Giritli paralı askerlerin yardımıyla Persleri Memfis'ten kovdu ve ertesi yıl kendini Firavun ilan ederek 27. Hanedanlığa son verdi. Darius II'nin halefi II. Artaserhas Mısır'ı geri almak için bir sefer başlatma girişimlerinde bulundu ancak kardeşi Genç Kyros ile yaşadığı siyasi sıkıntılar nedeniyle bu girişimden vazgeçti. II. Artaserhas, MÖ 401 yılına kadar Mısır'ın bazı bölgelerinde hala haklı firavun olarak tanınıyordu; ancak onun duruma karşı gösterdiği yavaş tepki, Mısır'ın bağımsızlığını sağlamlaştırmasını sağladı.

Bağımsız yönetim döneminde 28., 29. ve 30. Hanedanlık olmak üzere üç yerli hanedan hüküm sürdü. III. Artaserhas (MÖ 358) Nil vadisini kısa bir ikinci dönem için yeniden fethetti (MÖ 343), bu dönem 31. Mısır Hanedanı olarak adlandırılır.

Ahamenişlerin Mısır üzerindeki hakimiyeti çoğu zaman zayıf ya da baskıcı olarak görülüyordu. H. P. Colburn (2019) analizleri, Ahameniş mirasının orada önemli olduğunu ve Mısırlıların bu dönemde çok çeşitli deneyimler yaşadığını öne sürüyor.^[18][19]

27. Hanedanlığın Firavunları

Ana madde: Firavunlar listesi

I. Darius'un dört dilli hiyeroglif ve çivi yazısı yazıtlı Mısır alçıtaşı vazosu. Hiyeroglifte şöyle yazıyor: "Yukarı ve Aşağı Mısır'ın Kralı, İki Ülkenin Efendisi, Darius, sonsuza dek yaşayacak, yıl 36".^[20][21]

27. Hanedan'ın firavunları, MÖ 525'ten MÖ 404'e kadar yaklaşık 121 yıl hüküm sürdüler. Mor arka planlı hükümdarlar, Ahameniş yönetimine karşı isyan eden yerli Mısır firavunlarıdır.

Firavunun ismi	Resim	Hüküm	Taht adı	Yorumlar
II. Kambises		MÖ 525–522	Mesutire	MÖ 525'te III. Psamtik'i Pelisyum Muharebesi'nde yendi
Bardiya/ Gaumata		MÖ 522		Muhtemel sahtekar
III. Petubastis		MÖ 522/521–520	Seheruibre	Ahameniş Firavunlarına isyan etti
I. Darius		MÖ 522–486	Seteture
IV. Psamtik		MÖ 480ler		Tahmini Ahameniş Firavunlarına karşı isyan lideri
I. Serhas		MÖ 486–465
Erdevân		MÖ 465–464		I. Serhas'ı öldürdü, daha sonra I. Artaserhas tarafından öldürüldü
I. Artaserhas		MÖ 465–424
II. Serhas		MÖ 425–424		Taht iddiacısı
Sogdianus		MÖ 424–423		Taht iddiacısı
II. Darius		MÖ 423–404		27. Hanedan'ın son firavunu

27. Hanedanlığın Zaman Çizelgesi (sadece Ahameniş Firavunları)

27. Hanedanlığın Satrapları

Satrapın adı	Hüküm	Hüküm süren hükümdar	Yorumlar
Aryandes	MÖ 525–522; MÖ 518–yaklaşık MÖ 496	II. Kambises, I. Darius	MÖ 522'deki bir isyanın ardından tahttan indirildi, daha sonra MÖ 518'de yeniden tahta çıkarıldı ve ardından Darius I tarafından tekrar tahttan indirildi
Pherendates	MÖ 496-486 civarı	I. Darius	Muhtemelen bir isyan sırasında öldürüldü
Achaemenes	MÖ 486-459 civarı	I. Serhas, I. Artaserhas	I. Serhas'ın kardeşi, daha sonra isyancı II. Inaros tarafından öldürüldü
Arsames	MÖ 454-406 civarı	I. Artaserhas, II. Serhas, II. Artaserhas	Mısır'ın en uzun süre iktidarda kalan satrapı

Tarihi kaynaklar

• Herodot (Tarihler)
• Ktesias (Persika) parçaları
• Thukididis (Peloponez Savaşı Tarihi)
• Diodorus Siculus (Bibliothecahistoria)
• Manetho (Aegyptiaca) parçaları
• Flavius Josephus (Yahudilerin Eski Eserleri)