Zakir Kadiri Ugan

Zakir Kadiri Ugan (1878, Samara^[1][2] - 22 Ekim 1954, Ankara) Tatar kökenli antropolog, tarihçi ve yazardır. İbn-i Haldun'un Mukaddime adlı eseri ile Kur'an tefsircisi Taberi'nin Tarihu’l-Ümem ve’l-Mulûk adlı eserini Türkçeye kazandırması ile tanınır.

Zakir Kadiri Ugan
Doğum	Закир Хәлим улы Кадыйри, Zakir Xəkim ulı Qadıyri 1878 Samara, Rusya
Ölüm	1954 Ankara, Türkiye
Defin yeri	Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara
Evlilik	Saniye İffet Ugan (1899-1957)

Yaşamı

Zakir Kadiri Ugan, aslen Tatardır. Samara ilinin Berende beldesinin Osta Kandal köyünde 1878'de doğdu. Eğitimine köyünde başlayıp, Simbir şehrindeki Veli Hazret ve Şakir Ahund medreselerinde devam etti. 16 yaşında Buhara'ya gidip 5 yıl İslam Felsefesi ve Hikmet eğitimi yaptı. Ardından İstanbul'a gelip ‘Yakub Mustafa’ adıyla Dârul-Fünûn İlahiyat Fakültesine başladı. Yönetim karşıtı düşünceleri olduğu için takip edildi ve Hicaz'a kaçtı. Şeyh İshak el-Hindî'den tefsir ve hadis, Edîbü'l-Hicaz Mehmet Ali Efendi'den Arap edebiyatı dersleri aldı. Daha sonra Mısır'a gitti ve El-Ezher Üniversitesine başladı. Burada ‘el-Livâ’ gazetesi ve ‘el-Âlemü’lİslâmî’ dergisine yazılar yazdı.^[3][4]

Rus devriminden önce müslüman liderlerden Rıdâeddin Fahreddin tarafından çağrıldı ve önce Oranburg'da açılan Hüseyniye Medresesinde, ardından Ufa'daki Medrese-i Âliye'de öğretmenlik yaptı. Yeni kurulan Güney İdil-Ural Cumhuriyeti'nin millî idare üyesi oldu. Bolşevik devrimi olunca kaçıp Uzakdoğu'ya gitti.^[3][4]

1922'de yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetine sığındı ve Türk vatandaşı oldu. Millî Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından Türk Tarih Heyeti'ne atandı. Heyet dağılınca tercümanlık ve Süleymaniye Kütüphanesinde tasnif memurluğu yaptı. 1937-39 arasında Finlandiya'daki Türklerin din hizmetlerinde çalışmak için Finlandiya'ya gitti. II. Dünya Savaşından önce Türkiye'ye döndü ve 1954 yılında Ankara Yenimahalledeki evinde vefat etti.^[3][4]

Atatürk'ün öfkesi

2011 yılında Araştırmacı yazar Atilla Oral tarafından Atatürk'e ait yayınlanmamış bir mektup ortaya çıkartıldı. Buna göre Zakir Kadiri Ugan, okullarda okutulacak tarih kitaplarında "İslam Tarihi" ve "Türklerin İslam’daki Yeri" bölümlerini yazmakla görevlendirilmişti. Atatürk, bu bölümlerde Arap milliyetçiliği yapıldığını ileri sürerek bu bölümlerin düzeltilmesini istedi. Ancak Ugan'ın düzeltmelerinden memnun olmadı ve ateş püskürerek bu mektubu yazdı.^[5]

Kişisel hayat

Zakir, Kazan Tatarı Saniye İffet Ugan (Tatarca: Сания Гыйффәт) ile evliydi. Saniye hanım tiyatro yazarı, şair ve dil öğretmeniydi.^[6][7]

Çevirileri

• İbn-i Haldun, Kitab ul-İber (3 cilt, Selçuklulara kadar olan kısım)^[8]
• İbn-ül Esir, El Kamil (2 cilt, Selahattin dahil Eyyübilere kadar olan kısım)^[8]
• Taberi, Tarihu'l-Ümem ve'l-Mulûk ya da bilinen adıyla Taberi Tarihi (13 ciltten ilk 4 cildi)^[8]
• Mesudi, Mürücüz Zehep(Selçuklulara kadar olan kısım)^[8]
• Ebu Şame-Şihabettin Makbesi, El Ravzeteyn(Eyyubiler ve Atabekler kısmı)^[8]
• Ahmet Emin, Medeniyeti İslamiye (4 cilt)^[8]
• Makridi, Kitab-üs Sülük (Eyyubiler ve Memluklar kısmı)^[8]

Dış bağlantılar

• MİLLÎ ŞAİRE ve EĞİTİMCİ SANİYE İFFET UGAN (1899–1957) 9 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.