Matimu

Matimu mahlamusela hi ku hleleka timhaka ta nkarhi lowu hundzeke, ngopfu-ngopfu eka timhaka le to katsaka vutomi na mahanyele ya vanhu. Matimu ya xopaxopa no hlamusela vumbhoni ku aka mavonele mayelana na leswi humeleleke na ku hlamusela leswaku hikokwalaho ka yini swi humelerile.^[1] Vativi va matimu va hambanisa matimu tanihi sayense ya ntshamisano, kasi van’wana va ma vona tanihi xiphemu xa vutivi bya vanhu. Ku na minjhekanjhekisano mayelana na xikongomelo xa matimu—hi xikombiso, Xana xikongomelo xa wona lexikulu i ku severely vupfumeri, ku paluxa ntiyiso, kumbe ku hlayisa tidyondzo ta nkarhi lowu hundzeke. Hi ndlela yo angarhela, rito matimu ri kombetela eka nkarhi lowu hundzeke hi woxe, kumbe hlanganelo wa matsalwa ya nkarhi lowu hundzeke.^[2]

Xifaniso xa buku ya khale ya matimu.

Vulavisisi bya matimu byi titshege eka swihlovo swa vuxokoxoko swa masungulo na swa vumbirhi ku thlavinyeta swiendlakalo swa nkarhi lowu nga hundza na ku tiyisisa tinhlamuselo. Ku xopaxopa swihlovo i swa nkoka naswona swi pfuna ku pimanisa ku tshembeka ka swona.Tidyondzo ta matimu ti anamile nswon ti katsaka marhavi yo tala. Kun ti dyondzo ta mitimu kuya hi minkarhi yo karhi, matimu ya khale, ta ntivo-misava, kuhlanganisa na matimu ya Afrika. Ku hambanisiwa ka tinhlokomhaka swi katsa na matimu ya tipolitiki, matimu ya masocha, matimu ya ntshamisano na matimu ya ikhonomi. Marhavi man'wana ya tidyondzo ta matimu ya katsa matimu ya nhlayo, matimu yo pimanisa na matimu yo hlamuseriwa hi nomu.^[3]

Tidyondzo ta matimu ti humelerile tanihi xivandla xa ndzavisiso ku siva marungula ya mintsheketo. Ku tsariwa ka matimu ku hluvukisiwile hi kuya hi ku hundza ka malembe kufikela laha kuveke vutshila, ngopfu-ngopfu hi lembe-xidzana ra vu-19, loko ku hlungusiwa matsalele ya matimu ni swikolo swo hambana-hambana swa dyondzo. Tidyondzo ta matimu ti fambelana na swiyenge swo tala, ku katsa filosofi, dyondzo na tipolitiki.