Аляска

Аля́ска (ингл. Alaska [əˈlæskə]) – мәйданы буенча АКШның иң зур штаты. Төньяк Америка төньяк-көнбатышында урнашкан. Үзенә шул ук исемле ярымутрауны, Алеут утрауларын кертә.

Аляска
ингл. State of Alaska
Байрак[d]
Нигезләнү датасы	3 гыйнвар 1959
Кушамат/тәхәллүс	The Last Frontier
Кыскача исем	AK[1]
ХФӘ билгесе	əˈlæskə һәм ɐˈlʲæskə
Архивлары саклана	Alaska State Archives[d]
Гомер озынлыгы	79 ел
Демоним	alaskar һәм Alaskans
Рәсми тел	инглиз теле, тлингитский язык[d][2], инупиак теле[d][3], юпикские языки[d][3], алютикский язык[d][3], алеут теле[4], денаʼина[d][4], Дег-хитан[d][4], Холикачук[d][4], Коюкон[d][4], Верхнекускоквимский язык[d][4], Гвичин[d][4], Tanana[d][4], Танакросс[d][4], хан[d][4], атна[d][4], эякский язык[d][4], Хайда[d][4], Tsimshian[d][4] һәм Tsetsaut[d]
Гимн	Alaska's Flag[d]
Шигарь тасвирламасы	North to the Future[d]
Шигарь тексты	North to the Future
Дөнья кисәге	Төньяк Америка
Дәүләт	Америка Кушма Штатлары
Башкала	Җуно[d]
Административ-территориаль берәмлек	Америка Кушма Штатлары
Сәгать поясы	UTC−09:00, UTC+14:00[5], HAST[d] һәм America/Anchorage[d]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Тын океан һәм Төньяк Боз океаны
Эксклав от	Америка Кушма Штатлары
Географик үзәк	64°04′07″ т. к. 152°16′42″ кб. о.
Иң көнчыгыш ноктасы	55°16′55″ т. к. 129°58′27″ кб. о.
Иң төньяк ноктасы	71°23′13″ т. к. 156°28′29″ кб. о.
Иң көньяк ноктасы	51°12′53″ т. к. 179°07′50″ кб. о.
Иң көнбатыш ноктасы	52°55′20″ т. к. 172°26′35″ кч. о.
Геомәгълүматлар	Data:Alaska.map
Иң югары ноктасы	Мак-Кинли[d]
Иң түбән ноктасы	Төньяк Боз океаны һәм Тын океан
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	губернатор Аляски[d]
Башкарма хакимият башлыгы	Майк Дж. Данливи[d]
Башкарма хакимият	government of Alaska[d]
Канунбирү органы	Легислатура Аляски[d]
Югары мәхкәмә органы	Alaska Supreme Court[d]
Ризалык яше	16 яшь[6]
Никахка керү яше	18 яшь
Мәҗбүри белем алуның максималь яше	16 яшь
Халык саны	733 391 (1 апрель 2020)[7]
Административ бүленеше	Көнчыгыш Алеут утраулары, Әңкориҗ, Бристол-Бей, Денали (боро), Фэрбанкс-Норт-Стар, Хейнс (боро), Җуно[d], Кенай (боро), Кетчикан-Гейтуэй, Кадьяк-Айленд, Лейк-энд-Пенинсула, Матануска-Суситна, Норт-Слоуп (боро), Нортуэст-Арктик, Питерсберг (боро), Ситка, Скагуэй, Врангель, Якутат һәм Оештырылмаган боро[d]
Су өслеге өлеше	14,24 процент[8]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	580 метр
Нәрсә белән чиктәш	Юкон (территория), Британия Колумбиясе һәм Чукотка автономияле округы
Нигезсалгыч текст	An Act to provide for the admission of the State of Alaska into the Union[d] һәм Конституция Аляски[d]
Алыштырган	Территория Аляска[d]
Кулланылган тел	южный хайда[d], центрально-юпикский язык[d], Холикачук[d], атна[d], Нижний танана[d], Верхнекускоквимский язык[d], денаʼина[d], юит теле, Дег-хитан[d], алютикский язык[d], тлингитский язык[d], алеут теле, эякский язык[d], Верхний танана[d], Танакросс[d], хан[d], Коюкон[d], Tsimshian[d] һәм инуитов полуострова Сьюард язык[d]
Урыннар саны	1 һәм 2
Мәйдан	1 717 856 км²
Рәсми веб-сайт	alaska.gov​(ингл.)
Рәсми карта URL-адресы	gis.data.alaska.gov
Һәштәге	Alaska
Тамганың тасвирламасы	Печать Аляски[d]
Официаль символ	L. lagopus
Тематик география	география Аляски[d]
Ачык мәгълүматлар порталы	State of Alaska Open Data Portal[d]
Феноменның икътисады	economy of Alaska[d]
Феноменның демографиясе	Население Аляски[d]
Грегориан тәкъвимга күчү мизгеле	18 октябрь 1867
Хуҗалыклар саны	255 173 ± 1326[9]
Уртача яшь	34,6 ± 0,2[10]
Максималь температура	100 ℉
Минималь хезмәт хакы	10,85 $[11]
Минималь температура	−80 ℉
Социаль медиаларда күзәтүчеләре	76 490
Кеше башына керем	37 094 $[10]
OpenStreetMap якынлаштыру дәрәҗәсе	4
Диңгездәге идентификацияләү номеры	303
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	[d]
Аляска Викиҗыентыкта

Бу терминның башка аңламнары да бар, Аляска (мәгънәләр) битен карагыз.

Штат кыйтганың төньяк-көнбатыш өлешендә урнашкан. Чукот ярымутравынан (Россия) Беринг бугазы белән аерыла, көнчыгышта Канада белән чиктәш.

Тарих

Алясканы 18 гасырның беренче яртысында Россия империясе составына кушылган. 1799 елдан 1867 елга кадәр Аляска һәм якындагы утраулар белән Россия-америка ширкәте идарә иткән. Кырым сугышы вакыйгалары (ниглизләр Петропавловск-Камчатскига һөҗүм иткәннәр) бу төбәкнең бөтенләй сакланмаганлыгын күрсәтте; шунлыктан, бу территорияне бушка югалтмас өчен, Россия хөкүмәте Алясканы сатып җибәрү турында карар кабул ителә һәм 1867 елның 30 мартында ул Алясканы АКШка 7,2 миллион $га сатып җибәрә.

1884 елга кадәр АКШ хәрби вәзирлеге карамагында булган, 1884—1912 елларда округ, соңрак территория, 1959 елдан — штат.

Халык

Халкының 3/4 өлеше Алясканың көньяк-көнчыгыш һәм көньяк яр буенда яши.

Иң зур шәһәрләр

Халык саны 100 000 кешедән артык булган шәһәрләр Анкоридж
Халык саны 10 000 – 100 000 кеше булган шәһәрләр Фэрбенкс Джуно (штат башкаласы) Колледж
Халык саны 10 000 кешедән ким булган шәһәрләр
Кетчикан Ситка Василла Кенай Кадьяк Палмер Бетел		Барроу Уналашка Валдез Солдота Хомер Ном Петербург Коцебу		Сьюард Диллинхэм Кордова Хейнс Норт-Поул Эстер Делта-Джанкшен Гленналлен