Гамбия

Га́мбия (ингл. The Gambia, [ˈɡæmbiə]), Гамбия Җөмһүрияте (ингл. Republic of The Gambia) — Көнбатыш Африкада урнашкан дәүләт. Африканың кыйтга өлешендә иң кечкенә ил. Төньяк, көнчыгыш һәм көньякта Сенегал белән чиктәш, көнбатышта Атлантик океан белән юыла. 1965 елның 18 февралендә Бөекбританиядән бәйсезлек алып, Милләтләр Дуслыгына керә. Дәүләт башкаласы — Банжул.

Гамбия
ингл. Republic of The Gambia
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	1965
Рәсми исем	Republic of The Gambia[1]
ХФӘ билгесе	ðə ˈɡæm.bi.ə
Гомер озынлыгы	61,193 ел[2]
... хөрмәтенә аталган	Гамбия[d]
Демоним	Gambian, gambiai, gambier, Gambiano, Gambiyänan, gambiano, gambiana, غامبي, غامبية, غامبيون, גמביאני, גמביאנית, Gambijczyk, gambieni, gambian, gambiană, গাম্বীয়, gambiano, gambiana, gambiani, gambiane, gambian, gambianu, gambiana, Gambiano, Gambien[3], Gambienne[3], ganbiana, ganbiane, ganbiani, ganbian, gambià, gambiana, gambians, gambianes, ڭامبي, ڭامبية, ڭامبيين, ڭامبيات һәм Gaimbiach[4]
Рәсми тел	инглиз теле[5][6]
Гимн	Гамбия гимны[d]
Мәдәният	Гамбия мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	Progress, Peace, Prosperity, Прогрес, мир, просперитет, The smiling coast of Africa һәм Cynnydd, Heddwch, Ffyniant
Дөнья кисәге	Африка[7]
Дәүләт	Гамбия
Башкала	Банжул[d][8]
Сәгать поясы	UTC±00:00[d] һәм Africa/Banjul[d][9]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Атлантик океан
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Көнбатыш Африка
Иң көнчыгыш ноктасы	13°25′27″ т. к. 13°47′29″ кб. о.
Иң төньяк ноктасы	13°50′ т. к. 15°05′ кб. о.
Иң көньяк ноктасы	13°03′49″ т. к. 16°44′50″ кб. о.
Иң көнбатыш ноктасы	13°23′00″ т. к. 16°49′26″ кб. о.
Геомәгълүматлар	Data:The Gambia.map
Иң түбән ноктасы	Атлантик океан
Идарә итү формасы	җөмһүрият
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Гамбия президенты[d]
Ил башлыгы	Адама Бэрроу[d][10]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Гамбия президенты[d]
Башкарма хакимият башлыгы	Адама Бэрроу[d][10]
Канунбирү органы	Гамбия парламенты[d]
Үзәк банкы	Гамбия үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Германия, Америка Кушма Штатлары, Иран, Кытай Җөмһүрияте, Филипин, Россия, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[11], Бангладеш, Гөрҗистан, Маҗарстан, Кытай һәм Төньяк Кипрның Төрек Җөмһүрияте
Әгъзалык	Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АБ, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Милләтләр Дуслыгы[12], Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[13], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d][14], ЮНАМИД[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Интерпол[15][16], ХКТО[d][17][18], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[19], Бөтендөнья почта берлеге[20][21], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][22], Бөтендөнья метеорология оешмасы[23], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[24], Көнбатыш Африка илләре икътисади җәмгыяте[d], Африка җир чикләвеге шурасы[d], Милләтләр Дуслыгы, Бөтендөнья таможня оешмасы[d][25], Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][26] һәм African Continental Free Trade Area[d][27]
Халык саны	2 639 916 (2021)[28]
Ир-ат халкы	1 247 342[29], 1 280 033[29], 1 313 119[29] һәм 1 346 335[29]
Хатын-кыз халкы	1 261 541[29], 1 293 962[29], 1 326 796[29] һәм 1 359 657[29]
Административ бүленеше	Аскы елга төбәге[d][30], Үзәк елга төбәге[d][30], Төньяк яр буе төбәге[d][30], Өске елга төбәге[d][30], Көнбатыш яр буе төбәге[d][30] һәм Зур Банжул төбәге[d][30]
Акча берәмлеге	даласи[d][31]
Номиналь тулаем эчке продукт	2 038 414 974 $[32], 2 273 060 863 $[32] һәм 2 396 111 020 $[32]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,5[33]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,348[34]
Штаб-фатирының урнашуы	Банжул[d], Гамбия
Нәрсә белән чиктәш	Сенегал[35]
BTI Governance Index	5,98[36] һәм 5,73[37]
BTI Status Index	5,84[36] һәм 5,92[37]
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d][38]
Челтәр көчәнеше	230 вольт[39]
Электр аергычы төре	BS 1363[d][39]
Алыштырган	Гамбия[d]
Кулланылган тел	инглиз теле[40], мандинка теле, Pukur[d][5], пулаар теле[d], Jola-Fonyi[d], Mandjak[d], серер теле[d], Western Maninkakan[d] һәм Gambian Wolof[d]
Кайда өйрәнелә	Gambian studies[d]
Мәйдан	11 300 ± 1 км²
Һәштәге	TheGambia
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.gm[41]
Тематик география	Гамбия географиясе[d]
Феноменның икътисады	Гамбия икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Гамбия халкы[d]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме	15 процент
Тулаем туулар коэффициенты	5,717[42]
Шәһәр халкы	1 553 776[29], 1 610 858[29], 1 669 008[29] һәм 1 727 830[29]
Авыл халкы	955 107[29], 963 137[29], 970 908[29] һәм 978 162[29]
Демократия индексы	4,49[43]
Туым күрсәткече	34,281[29], 33,719[29], 33,257[29] һәм 32,696[29]
Үлем күрсәткече	6,999[29], 7,373[29], 7,543[29] һәм 7,137[29]
Илнең мобиль коды	607
Илнең телефон коды	+220
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	116[d][44], 118[d][44] һәм 112[d][44]
Номер тамгасы коды	WAG
Диңгездәге идентификацияләү номеры	629
Шәрәфле ватандашлар төркеме	Төркем:Гамбия урыннарының шәрәфле ватандашлары[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Гамбиядә төшерелгән фильмнар[d]
Гамбия Викиҗыентыкта

Демография

Халык саны 1 700 000 кеше тәшкил итә. Шуның 99 % — африканнар.

2020 елга ― 2, 2 млн кеше.

Дин

Төп мәкалә: Гамбиядә ислам

Фаҗи Кунда мәчете

Гамбия Конституциясенең 25нче маддәсе гражданнарның теләсә нинди динне үз теләге белән тоту хокукларын яклый ^[45]. Ил халкының (2,2 млн кеше, 2020 елга) 96 % ы^[46] Мәлики мәзһәбендәге сөнни мөселманнар ^[47]. Шигый мөселманнарның күпчелеге ― Ливаннан һәм башка гарәп илләреннән күчеп килгән мөһаҗирләр ^[48]. Гамбиянең ислам тарафдарлары арасында шулай ук әхмәдиячеләр бар, суфичылык йогынтысы сизелә. Ураза бәйрәме һәм Корбан бәйрәме кебек төп мөселман бәйрәмнәре вакытында Гамбиядәге бөтен сәүдә эшчәнлеге туктала диярлек. Җирле серер дине(ингл.) Гамбия мөселман җәмгыятендә шактый эз калдырган: «Тобаски», «Гамо», «Корите» һәм «Вери Кор» кебек җирле мөселман фестивальләренең атамалары Серер диненнән алынган.

Христиан җәмгыяте ил халкының 3 % ын тәшкил итә. Христианнарның күпчелеге Рим Католик Чиркәвенә карый. Ил халкының 1 % ы традицион Африка диннәренә ышана. Көньяк Азиядән күчеп килгән мөһаҗирләр арасында индуистлар һәм Бәһаи дине тарафдарлары бар ^[49].