Кислоталар

Кислоталар (яки әчелекләр)^[1][2][3] - водород катионын бирерлек химик кушылмалар (Брөнстед Кислоталаре) яки электрон парны алырлык һәм ковалент бәйләнешне төзерлек кушылмалар (Льюис Кислоталаре).

Хлоркүкерт кислотасы эремәсендә индикатор кагазе буяна

Кислоталар
Бәйле хәвеф-хәтәр	отравление кислотой[d]
Моңа өлешчә туры килә	әче[d]
Моның каршысы	нигез
Кислоталар Викиҗыентыкта

Бор кислотасы

Көндәлек тормышта һәм техникада кислоталар дип гадәттә нәкъ Брөнстед кислоталары йөртәләр, алар су эремәләрендә H₃O⁺ гидроксоний ионнары артыгын булдыра. Әлеге ионнар булуы сәбәпле кислоталар эремәләренең тәме әче була, индикаторларның төсләре үзгәрә һәм югары концентрациясендә кислота зыян китерә ала.

Кислоталарның водород хәрәкәтчән атомнары металл атомнарына алмаштырыла ала һәм тозларны булдыра, әлеге тозларда металл катионнары һәм кислота калдыгы бар.

Кислота төрләре

Формаль үзлекләре буенча кислоталар түбәндәгечә бүленә:

• кислородсыз (HCl, H₂S, HCN);
• кислородлы (HNO₃, H₂SO₄).

• водород әче атомнары саны буенча:

• бернигезле (HNO₃);
• икенигезле (H₂SeO₄);
• өчнигезле (H₃PO₄, H₃BO₃);
• күпнигезле.

• Көч буенча
  • Көчле - тулысынча диссоцияләнә диярлек, диссоциация константасы 1×10⁻³ зуррак (HNO₃);
  • Зәгыйфь — диссоциация константасы 1×10⁻³ ким (серкә кислотасы K_д= 1,7×10⁻⁵).
• Тотрыклылык буенча
  • Тотрыклы (H₂SO₄);
  • Тотрыксыз (H₂CO₃).
• Химик кушылмалар сыйныфлары буенча
  • Органик булмаган (HBr);
  • Органик (HCOOH,CH₃COOH);
• Тиз очып бетүчәнлек буенча:
  • Очучан (HNO₃,H₂S);
  • Очмаучы (H₂SO₄) ;
• Суда эрүчәнлеге буенча:
  • Эрүчән (H₂SO₄);
  • Эреми торган (H₂SiO₃);
• Металл атомнары саны буенча
  • Металл белән (HMnO₄, H₂TiO₃);
  • Металлсыз (HNO₃,

HCN).

Химик үзлекләре

• Төп оксидлар белән тәэсир итешкәндә тоз һәм су хасил була:

${\displaystyle {\mathsf {CaO+2HCl\longrightarrow CaCl_{2}+H_{2}O}}}$

• амфотер оксидлар белән тәэсир итешкәндә тоз һәм су хасил була:

${\displaystyle {\mathsf {ZnO+2HNO_{3}\longrightarrow Zn(NO_{3})_{2}+H_{2}O}}}$

• селте белән тәэсир итешкәндә тоз һәм су хасил була: (нейтральләштерү реакциясе):

${\displaystyle {\mathsf {NaOH+HCl\longrightarrow NaCl+H_{2}O}}}$

• Эреми торган химик нигезләр белән тәэсир итешкәндә тоз һәм су хасил була, эрүчән кислота өчен ^[4]:

${\displaystyle {\mathsf {Cu(OH)_{2}\downarrow +H_{2}SO_{4}\longrightarrow CuSO_{4}+2H_{2}O}}}$

• Тозлар белән тәэсир итешкәндә, утырма яки газ хасил була:

${\displaystyle {\mathsf {BaCl_{2}+H_{2}SO_{4}\longrightarrow BaSO_{4}\downarrow +2HCl\uparrow }}}$

• Көчле кислоталар зәгыйфь кислоталарны тозлардан этеп чыгара:

${\displaystyle {\mathsf {K_{3}PO_{4}+3HCl\longrightarrow 3KCl+H_{3}PO_{4}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {Na_{2}CO_{3}+2HCl\longrightarrow 2NaCl+H_{2}O+CO_{2}\uparrow }}}$

• Металларның активлыгы электрохимик рәтендә водородка кадәр торган металлар водородны кислота эремәсеннән этеп чыгара (азот кислотасы HNO₃ һәм куертылган күкерт кислотасыннән H₂SO₄ кала), хасил булган тоз эрүчән булган очракта:

${\displaystyle {\mathsf {Mg+2HCl\longrightarrow MgCl_{2}+H_{2}\uparrow }}}$

${\displaystyle {\mathsf {Mg+2H_{2}SO_{4}\longrightarrow MgSO_{4}+SO_{2}\uparrow +2H_{2}O}}}$

• Органик кислоталар өчен этерификация реакциясе бара : спиртлар белән тәэсир итешкәндә катлаулы эфирлар һәм су хасил була:

${\displaystyle {\mathsf {R_{1}-COOH+R_{2}-OH\longrightarrow R_{1}-COO-R_{2}+H_{2}O}}}$

мәсәлән:

${\displaystyle {\mathsf {CH_{3}COOH+C_{2}H_{5}OH\longrightarrow CH_{3}COOC_{2}H_{5}+H_{2}O}}}$

Кислоталарны чыгару

• металл булмаган кушылма белән водород тәэсир итешкәндә:

${\displaystyle {\mathsf {H_{2}+Cl_{2}\rightarrow 2HCl}}}$

${\displaystyle {\mathsf {H_{2}+S\rightarrow H_{2}S}}}$

• Күкерт кислотасы белән каты тозлар тәэсир итешкәндә:

${\displaystyle {\mathsf {2NaCl+H_{2}SO_{4}\rightarrow Na_{2}SO_{4}+2HCl}}}$

${\displaystyle {\mathsf {Na_{2}SO_{3}+H_{2}SO_{4}\rightarrow Na_{2}SO_{4}+SO_{2}+H_{2}O}}}$

• кислотале оксидлар су белән тәэсир итешкәндә:

${\displaystyle {\mathsf {P_{2}O_{5}+3H_{2}O\rightarrow 2H_{3}PO_{4}}}}$