Łéngua italiana
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
L'Itałian (
scolta (?·i)) el xe na łéngua che ła fa parte del grupo de łe léngue romanxe inte ła fameja de łe léngue indoeuropee (de diałeti e de łéngue neo-romanze ghe ne xe un bel nùmaro).
L'itałian moderno el xe, cofà tute łe lengue nasionałi, un diałeto che xe riusío a inporse come łengua uficial de na rejon tanto pi granda de qûeła orixinal. In 'sto caso qua xe stà el diałeto fiorentin, parlà a Firense, a prevałer, no par raxon pułìtiche - come tante volte capitava - ma par el prestigio cultural che el gavéa. El toscan, e el fiorentin famoxo (in quanto incalcà de prestiti dal siciłian, fransexe e latin) in particołar, i jera in efeti ła łengua che ga scrito Dante Alighieri, Francesco Petrarca e Giovanni Boccaccio, considerai i tre scrituri itałiani pi grandi. Ła spinta finałe a definir scritura e gramàtica de l'itałian l'è rivà da Pietro Bembo inte el '500. No'l va mìa confuxo col tałian che invese el vien parlà in Sudamèrica.
_Istoria,_ò,_Breuissima_Relatione_della_distruttione_dell'Indie_Occidentali.png)
Remove ads
Influense lenguìstiche
Prima che rivase l'Inpero roman, xera l'etrusco che vegnéa parlà in Toscana e in Lasio setentrionałe ("Tuscia"). Seben che ła łéngua etrusca ła sipia stà scansełà in puchi sècołi dal latin, dopo ła conquista romana, ła só influensa ła podarìa èser restà viva inte el sostrato del toscan, ma l'è na question oncora verta. El latin volgar el ga fato presto a deventar ła łéngua doparà inte ła Penìxoła Itałiana e in bona parte de l'Europa. Sicome che el dominio roman sul Continente el xe durà un saco de tenpo, se capise fasilmente come mai che el łatina el xe ła baxe de un mucio de łéngue europèe. Dopo che inte el 476 se ga desfà l'Inpero d'Ocidente, in Toscana gh'è rivà i Ostrogoti e i Łongobardi (V secolo e VI secolo) che i vegnéa da l'Europa del nord e de l'est. I ga influensà ła łéngua soło come vocabołario mentre el resto l'è restà groso modo come prima. El toscan el xe una de łe łéngue neolatine pi visine al łatin (el sardo logudoréxe el xe ancor pi conservativo)
Remove ads
Diałeti
I numeroxi diałeti italo-romanxi i pode èsare clasificài in baxe a łe só orìxene łenguìsteghe comuni. A ła proveniensa comun dal latin łe xe somà łe łéngue preçedenti a ła conquista romana (substrati) e sora-de-tuto i superstrati che li vegnea da i contati co i vari popołi, che i ga diferensià łe diverse parlate łocałi.[1]
Intra i dialeti taliani, comunà da numeroxe carataristiche morfologiche cofà i plurali che i no xe sintagmatiçi, xe pode dividare inte dialeti setentrionali (romanzi ocidentali) e çentro-meridionali (romanzi orientali) a seconda del'influensa del sostrato celtico.[2]
Diałeti sentro-meridionałi
- Romanxo orientałe:
- Toscani:
- Centro:
- Sud:
- Estremo sud:
- diałeti de transision apulo-sałentina:
- ostunexe
- martinexe
- fasanexe
- tarantin (Taranto)
- salentin (Lecce, Brindisi, parte sud de ła provincia de Taranto)
- całabrexe (Reggio Calabria, Catanxaro, Cosensa, Crotone, Vibo Valentia)
- siciłiano (Pałermo, Catania, Messina, Enna, Ragusa, Siracuxa, Agrigento, Trapani)
- pantesco[3]
- diałeti de transision apulo-sałentina:
Remove ads
Fonetega
Vocałi
Nota: Xe posìbiłe scoltare anca ła vocałe ə, come completamento del sòno de na consonante. Sta qua inte ła łéngua scrita vegne o tralasà o trascrita come 'e'.
Exempio:
Consonanti
Tra parentexi quadre i alofoni de [n] alveolare.
Note
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads