Tong

Tong (tong. i angl.: Tonga, tongan virkand: [ˈtoŋa], anglijan: [ˈtɒŋə], [ˈtɒŋɡə]), täuz' oficialine nimituz om Tongan Kunigahuz (tong.: Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga, angl.: Kingdom of Tonga), om valdkund Valdmerimaiden Polinezijas. Pälidn om Nukualof.

Tongan Kunigahuz
Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga (tong.)
Kingdom of Tonga (angl.)

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Nukualof
Eläjiden lugu (2018)	106,398[1] ristitud
Pind	747 km²
Kel'	tongan, anglijan
Valdkundan pämez'	Tupou VI
Päministr	Samiu Vaipulu (velgusentäutai)
Religii	hristanuskond
Valüt	tongan pa'ang (TOP) (TOP$, T$)
Internet-domen	.to
Telefonkod	+676
Aigvö	UTC+13

Istorii

Polinezijalaižed eläškanziba saril 13. voz'sadaspäi EME. Tong-sarišt kändihe Valdmerimaiden edesižen elänzoitusen bazaks. Sarišton eläjad ujuiba edahan i tegiba londoid Tünen valdmeren toižihe sarihe. Vll 1200−1851 Mua oli sarišton pälidnaks.

Alamaižed Villem Shauten- i Jakob Lemer-merimatkadajad avaižiba Tongan sarid evropalaižiden täht vl 1616. Tupou-kunigahiden dinastii ohjandab valdkundal vspäi 1845. Vozil 1870−1880 Francii, Saksanma, Sur' Britanii i AÜV sädiba kožundkirjutesid Tonganke kunigahusen ripmatomuden tundištuses. Vll 1900−1970 sarišt oli valdkundaks Suren Britanijan kaičendan al. Se oli protektoratan form: Tong oli ičeohjandusenke, no britanilaižed kaičiba armijal i vediba röunantagaižid azjoid. Vn 1970 4. päiväl kezakud Tong tedištoiti täut ripmatomut Sures Britanijaspäi.

Geografijan andmused

Tongan topografine kart (2005)

Tong sijadase ühtennimižen sarišton 172 sarel, sidä kesken 36 surt sart oma elänzoittud. Kunigahuz om meriröunoiš Samoanke pohjoižes, Niue päivnouzmas da Fidži päivlaskmas. Valdkundan kuivman pind om 747 km², saum vezid — 4 %.

Tongan randad lainištab Tün' valdmeri. Randanpird om 419 km. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi mägi 1033 metrad valdmeren pindan päl, se sijadase Kao-sarel.

Klimat om tropine. Voden keskmäine lämuz om +23..+26 C° erazvuiččil saril.

Londuseližed varad oma kala, mahuz.

Tobmuz

Kunigahan pert'kulu Nukualofas vl 2005

Ohjandusen form om unitarine parlamentine konstitucine monarhii. Valdkundan pämez' om Tupou VI-kunigaz.

Parlament om üks'kodine Käskusenandai Suim (tong.: Fale Alea ʻo Tonga, angl.: Legislative Assembly of Tonga), kogoneb nenid ühtnijoid: Peitnevondkundan ühtnijad, ministrad (nell' vai vähemba), peroiden ezitajad (ühesa, perad valitas koumeks vodeks) da rahvahan ezitajad (17, kaik rahvaz valičeb heid koumeks vodeks).

Kunigaz da Käskusenandai Suim molembad oma valdatusidenke vahvištamha käskusid.

Edeližed päministrad oma Siaosi Sovaleni (27. tal'vku 2021 — 9. tal'vku 2024), Pohiva Tuʻiʻonetoa (8. reduku 2019 — 27. tal'vku 2021), Akilisi Pohiva (30. tal'vku 2014 — 12. sügüz'ku 2019, koli).

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Tongan administrativiž-territorialine jagand.

Tong jagase videks ümbrikoks. Ümbrikod alajagasoiš 23 rajonaks, ned — külikš.

Eläjad

Tongas elädas tongalaižed. Vn 2011 Tongan rahvahanlugemižen mödhe valdkundan ristitišt oli 103 036 eläjad^[2].

Rahvahad (2016): tongalaižed — 97 %, tongalaižed paloin — 0,8 %, toižed rahvahad — 2,2 %.

Uskondan mödhe (2016): protestantad — 64,1 %, mormonad — 18,6 %, riman katolikad — 14,2 %, toižed uskojad — 2,5 %, religijatomad — 0,5 %, märhapanendata — 0,1 %.

Toižed znamasižed lidnad (enamba 3 tuh. ristituid vl 2010, surembaspäi penembha): Mua, Neiafu, Haveloloto, Vaini.

Ižanduz

Tong om šingotai ma. Ižandusen monetaritoi sektor om znamasine. Ekonomikan päsarakod oma turizm, sauvond, kalan püdo, maižanduz.

Kogosüdäiproduktan palad (vn 2011 andmused): maižanduz 20,4 %, tegimišt 18,6 %, holitišiden sfer 61,0 %. Radnikoiden järgenduz sektoroidme vl 2003: maižanduz 31,8 %, tegimišt 30,6 %, holitišiden sfer 37,6 %.

Vl 2010 i 2021 valdkundan eksport oli tikv, kala, vanil'babud, jur'plodud, domennimed. Vl 2021 importan objektad oliba söndtavarod, mašinad i transportine mašiništ, himižed substancijad, poltuz. Vn 2021 andmusiden mödhe irdpol'žen torguindan päühtnijad oma Uz' Zelandii (Tongan eksportan 15,3 % i importan 35,8 %), Kitai (eksportan 9,7 % Honkongan kal't i importan 20,2 %), Avstralii (eksportan 13,2 % i importan 6,1 %), AÜV (eksportan 22 %), Suviafrikan Tazovaldkund (eksportan 17,8 %), Fidži (importan 17,7 %), Suvikorei (eksportan 10,6 %).