Oudiengels

Oudiengels wos e West-Germoansche toale die in Iengeland gesprookn wos in de periode 450 tout round 1100. De Iengelsche inweuners van dienen tyd noemden under eigen Angle, Angelcynn of Angelfolc. Under land noemden ze Angelcynn of Englaland, en under toale Englisc.

Oudiengels

Toalgebied Iengeland, Zuud-Schotland Toalfamilie Indo-Europees Germoans West-Germoans Anglo-Fries
Daterienge
Periode 450 - 1100 Voorloper West-Germoans Upvolger(s) Middeliengels
Toalcodes
ISO 639-1 (ginne) ISO 639-2 ang ISO 639-3 ang

Oudiengelsche variantn

Oudiengels wos gin eeneidstoale. D’r woarn vier grote dialectn:

• Angelsaksisch
• Mercian
• Northumbrian
• Kentish

Die dialectn zyn genoemnd na Angelsaksische vorstndommn woar dan ze gekout èn gewist. Verreweg de meeste tekstn woarn in ’t Angelsaksisch geschreevn. De vroegste Oudiengelsche tekstn dateern van round 700.

Verwantschap mè andere toaln

Anglo-Fries

Oorsprounkelik wos Oudiengels e miengelienge van de toaln van de Germoansche stammn Angeln en Saksn. Gedreevn deur de grote volksveruurziengn die toun an 'n gank woarn, zyn die stammn round 450 vanof Noord-Duutsland en Zuud-Denemarkn massoal na Iengeland uutgeweekn. Doarom noemn ze Oudiengels ook wel Anglosaksisch.

Moar en deel van die stammn es ook gestrand in wuk da nu Friesland es, in 't noordn van Olland. Zynder miengelden under mè de platselikke bevolkienge. Da verkloart voewuk da Oudiengels en Oudfries zo goed up mekkoar trekkn: die twee toaln zyn etymologisch verwant mè mekoar. t'Ope noemn ze z' ook wel den Anglo-Frieschn toalgroep.

Oudnoors

Moa vanof de 9e eeuwe begostn de Vikings up grote schoale Iengeland binn te volln. Zynder èn doar twee eeuwn gebleevn. Verschillige van de Oudiengelsche tekstn goan juuste over de involln van de Noormann. Doadeure èt et Oudiengels styf beïnvloed gewist deur et Oudnoors, de toale van de Vikings. Da verkloart voewuk dat er in ‘t modern Iengels veel woordn zyn die nen Scandinoavischn oorsproung èn, lik sky, leg, they.

Oudfrans

Loater èt den Middeliengelschn woordnschat groundig beïnvloed gewist deur et Oudfrans. Doavoorn moetn we werekeern na de Slag by Hastings in 1066. D'Iengelsche keuniengn woarn d'r moa juste mè grote moeite in gesloagd voe de Vikings buutn te dryvn, of 't nieuws kwom binn da de Normandiërs ounder leidienge van Willem de Veroveroare in Hastings geland woarn. 't Es de Normandiërs gelukt vo heel Iengeland te verovern. Vanof toun wos 't in de schooln verboodn voe nog Iengels t’ounderwyzn, drieounderd joar lank. Dat es de verkloarienge voewuk dat er in 't Iengels zo veel woordn zyn die an 't Frans doen peinze. Moa 'n boasiswoorndschat es Germoans gebleevn, 't Iengels es wel degelik e Germoansche toale.

Fragmentn

Beowulf

Ier es e fragment uut ‘‘’Beowulf’’’, nen epischn romang. ’t Es e Germoans drama over ’t gevicht tusschn den Deenschn en Zweedschn keunienk. D’r kommn ook mounsters en droakn in voorn.

Eeste blad van Beowulf

Regel	Oudiengels	Modern Iengels
[1]	Hwæt! wē Gār-Dena in geār-dagum,	What! We [of] Gar-Danes(lit. spear-danes) in yore-days,
[2]	þeod-cyninga, þrym gefrunon,	[of] people-kings, trim(glory) apried(have learned of by asking or "prying"),
[3]	hu ða æþelingas ellen fremedon.	how those athelings(princes) arm-strong feats framed(made).
[4]	Oft Scyld Scefing sceaþena þreatum,	Oft Scyld Scefing, [from] scathers(enemies) [in] threats(armed bands),
[5]	monegum mægþum, meodosetla ofteah,	[from] many macths(clans, groups of sons, c.f. Irish Mac-), mead-settles took,
[6]	egsode eorl. Syððan ærest wearð	awed earls(leaders of men). Since erst(first) [he] worth(came to be)
[7]	feasceaft funden, he þæs frofre gebad,	fewshiped(helpless, with "fewship") founden, he thence(from then onward) in loving care abode(lived),
[8]	weox under wolcnum, weorðmyndum þah,	wex(waxed) under welkin(the clouds), mind's-worth(honour) got,
[9]	oðþæt him æghwylc þara ymbsittendra	orthat(until that) him each [of] those umbe-sitting("sitting" or dwelling roundabout)
[10]	ofer hronrade hyran scolde,	over whale-road(kenning for sea) hear(obey) should(owed to),
[11]	gomban gyldan. Þæt wæs god cyning!	gifts [to] yield. That was [a] good king!

Radsel 14

Radsels zyn populair in veel toaln en cultuurn. D'r bestoan en zestiental Oudiengelsche radsels die dikkers nogol geheimzinnig overkommn. De bedoelienge es da 'n lezer 't word kut roadn dat 't radseltje beschryft. 't Word dat ier gezocht es, es nen oorn. 't Radsel vertelt dat oorns gebruukt zyn lik drienkbeker, versierienge of woapn, moar ook voe soldoatn t'alarmeern dan ze moetn goan vichtn.

Ic wæs wæpenwiga. Nu mec wlonc þeceð geong hagostealdmon golde ond sylfore, woum wirbogum. Hwilum weras cyssað, hwilum ic to hilde hleoþre bonne wilgehleþan, hwilum wycg byreþ mec ofer mearce, hwilum merehengest fereð ofer flodas frætwum beorhtne, hwilum mægða sum minne gefylleð bosm beaghroden; hwilum ic bordum sceal, heard, heafodleas, behlyþed licgan, hwilum hongige hyrstum frætwed, wlitig on wage, þær weras drincað, freolic fyrdsceorp. Hwilum folcwigan on wicge wegað, þonne ic winde sceal sincfag swelgan of sumes bosme; hwilum ic gereordum rincas laðige wlonce to wine; hwilum wraþum sceal stefne minre forstolen hreddan, flyman feondsceaþan. Frige hwæt ic hatte.

I was weaponed warrior. Now proud, young, a warrior covers me with silver and gold, with curved wire-bows. Sometimes men kiss me; sometimes I summon pleasant companions to war with my voice. Sometimes steed bears me over the marchland; sometimes a mere-steed bears over oceans me brightly adorned. Sometimes a maiden fills ring-adorned bosom; sometimes on tables, on hard boards, headless I lie, despoiled by the warriors. Sometimes I hang with jewels adorned where men drink, fair on the wall, noble war-trapping: sometimes folk-warriors on steed carry me—then must I wind swallow, wealth-marked, from somebody's bosom. Sometimes with calls I warriors invite, proud ones to wine; sometimes from cruel ones with voice I restore booty, from raiders, make fiend-scathers flee. Guess me!

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Old English van Wikimedia Commons.