Bolivia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
An Bolivia (nga an opisyal nga pagtawag Plurinasyonal nga Estado han Bolivia[12][13] (Quechua: Bulivya Mamallaqta, Kinatsila: Estado Plurinacional de Bolivia, IPA: [esˈtaðo pluɾinasjoˈnal de βoˈliβja] Aymara: "Wuliwya Suyu"), usa nga ginpalibutan hin tuna nga nasod ha butnga nga Salatan nga America. Amo ini an gipobrihi o gikablasi nga nasod ha Salatan nga Amerika. Ginsasapitan ini han Brasil ha amihanan ngan ha sinirangan, han Paraguay ngan Argentina ha salatan, han Chile ha habagatan o salatan-katundan, ngan han Peru ha katundan.
.svg)
.svg)
.svg)
Ugsa han Europeo nga pagkolonisar, an Andeano nga rehiyon han Bolivia kabahin han Imperyo Inca – an gidako-i nga estado han Ugsa-kan-Colon nga Amerika. An Imperyo Espanyol naglupig han rehiyon dida han ika-16 nga siglo. Han dako nga bahin han panahon han pagkolonisar han Espanyol, ini nga teritoryo gintawag nga Igbaw nga Peru ngan ilarom ini han Virreinato han Peru, nga naglakip han kadam-an han mga kolonya han Espanya ha Salatan nga Amerika. Katapos han pagpasamwak hin paglugaring han 1809, nagsunod in 16 ka tuig hin panggubat o gyera ugsa han pagtukod han Republika, nga ginngaran ha dungog ni Simón Bolívar, han 6 han Agosto 1825. Nag-agi an Bolivia hin mga panahon hin instabilidad ha politika, mga diktadura ngan mga kakurian ha ekonomiya.
An Bolivia usa nga demokratiko nga republika nga ginbahin ngadto hin siyam nga mga departamento. An heyograpiya hini nagkakadirudilain tikang han mga bugkid han Andes ha Katundan, ngadto han Sinirangan nga mga Ubos-nga-Katunaan, nga nahamutang ha Amazon nga Basin. Usa ini nga nagpapadukwag nga nasod, nga mayda Namumutnga nga Human Development Index nga score, ngan hin nivel hin pagkakablas nga mga 60%. An dagko nga mga buruhaton ha ekonomiya hini naglakakip han pag-uma, forestry, panagat, pagmina, ngan paghimo hin mga butang sugad hin mga textile, mga panapton, mga gin-refine nga mga metal, ngan hin refined petroleum. Damo hin mineral an Bolivia, labi na ha tin.
An populasyon han Bolivia, nga ginbanabana ha 10 ka milyon o 10 ka ribo, multietniko, nga naglakakip hin mga Amerindyo, Mestizo, Europeo, ngan mga Afrikano. An pinulongan nga ginagamit hin kasagaran Kinatsila, bisan man kon an Aymara ngan an Quechua nga mga pinulongan agsob gihapon gamiton ngan ini nga tulo, pati in 34 nga iba pa nga mga tuminongnong nga pinulongan opisyal. An damo nga ihap in dirudilain nga mga kultura ha sakob han Bolivia nagpadako ha pagkadirudilain ha arte, panluto, literatura ngan musika.
Remove ads
Etimolohiya
Ginngaranan an Bolivia ha dungog ni Simón Bolívar, usa nga manguna dida han Espanyol nga Amerika nga mga gyera hin panlugaring.[14] Hi Antonio José de Sucre ginpapili ni Bolívar nga mag-angkon han Igbaw nga Peru (an yana-nga-adlaw nga Bolivia) ha ilarom han bag-o nga Republika han Peru, o kundi man paghiusa han Naghiusa nga mga Lalawigan han Rio de la Plata, o pagdeklara nga formal hin paglugaring tikang han Virreinato han Peru nga nagdominar han dako nga bahin han rehiyon. Pinmili hi Sucre nga maghimo hin bag-o nga nasod, ngan, ha pagbulig han mga lokal nga katawhan, ginngaranan ini ha dungog ni Simón Bolívar.[15]
Kundi, an orihinal nga ngaran han bag-o nga nasod Republika han Bolívar. An ngaran waray anay magbalhin ngadto hin Bolivia tubtob hin pira ka adlaw ha urhe nga diin hi konggresista Manuel Martín Cruz nagproponer: "Kon tikang kan Romulus an Roma, tikang kan Bolívar an Bolivia" (Kinatsila: Si de Rómulo Roma, de Bolívar Bolivia). Kinmagat an ngaran ngan gin-aprobahan ini han Republika dida han 3 han Oktubre 1825.[16]
Han 2009, in bag-o nga konstitusyon nagbalhin han ngaran han nasod tikang han "Republic of Bolivia" ngadto han "Plurinasyonal nga Estado han Bolivia" ha pagkilala han multi-etniko nga kinaiha han nasod ngan han ginpahitaas nga kamutang han mga tuminongnong ngan lumad nga katawhan han Bolivia ha ilarom han bag-o nga konstitusyon.[17][18][19]
Remove ads
Teritoryal nga pag-organisa
An Bolivia ginbahin ngadto hin 9 nga mga departamento, 112 nga mga probinsya, 327 nga mga munisipyo ngan 1,384 nga mga kanton (cantón), nga nakakuha hin dako nga autonomiya ha ilarom han Balaod hin Desentralisasyon (ha Kinasila: Ley de Descentralización Administrativa) han 1995.
Remove ads
Mga kasarigan
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads