Sin-chiâⁿ-kí

Sin-chiâⁿ-kí (eng. Neogene period; ji̍t. 新成紀^[6]) sī chi̍t toāⁿ tē-chit sî-tāi, sî-kan sī 23.03 kàu 2.58 pah-bān-nî chêng chi kan. Pún sî-tāi sī í-chá kóng--ê tē-saⁿ-kí (tertiary period) ê āu tōaⁿ.

Sin-chiâⁿ-kí 23.03–23.03 pah-bān nî chêng PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Thong sî-kî ê pêng-kin tāi-khì O 2 hâm-liōng	iok. 21.5 thé-chek %[1][2] (hiān-tāi chúi-chún ê 108 %)
Thong sî-kî ê pêng-kin tāi-khì CO 2 hâm-liōng	iok. 280 ppm[3] (kang-gia̍p sî-tāi chìn-chêng chúi-chún ê 1 pōe)
Thong sî-kî ê pêng-kin piáu-bīn un-tō͘	iok. 14 °C[4] (koân kòe hiān-tāi chúi-chún 0 °C)
Sin-seⁿ-kí ê koan-kiān sū-kiāⁿ hián • lūn • pian -24 — – -22 — – -20 — – -18 — – -16 — – -14 — – -12 — – -10 — – -8 — – -6 — – -4 — – -2 — – 0 — S i n s e n g t ā i Kó͘-chiâⁿ-kí S i n c h i â ⁿ k í Tē-sì-kí T i o n g s i n s è S i a n s i n s è Aquitaine-kî Burdigala-kî Langhe-kî Serravalle-kî Tortona-kî Messina-kî Zancle-kî Piacenza-kî         ← Messina iâm-tō͘ gûi-ki[5] ← Oân-sin-sè khai-sí tī 11.7 ka chêng Koan-kiàn Sin-seⁿ-kí sū-kiāⁿ ê iok-lio̍k sî-kan-chhioh. Ti̍t chhioh: pah-bān tang chêng.

Tiām chit-ê sî-kî, chhī-leng-lūi kap chiáu-lūi kè-sio̍k hiòng hiān-tāi hêng-thé chìn-hòa, tông-sî kî-tha ê seng-bu̍t siong-tùi khah bô piàn-hòa. Siōng chá ê lâng-kho tōng-bu̍t tī sî-kî ê bóe chām chhut-hiān tī Hui-chiu. Tāi-lio̍k ê sóa-tāng lāi-bīn khah oa̍h-hiáⁿ--ê sī Sian-sin-sè bóe-kî Pak Bí-chiu kap Lâm Bí-chiu ê sio-chiap, chit-ê sū-kiāⁿ chhiat tn̄g liáu Thài-pêng-iûⁿ kap Tāi-se-iûⁿ chi kan ê sio-joa̍h iûⁿ-liû.

Tī Sin-chiâⁿ-kí, Tē-kiû ê ūn-tōng bêng-hián kàng-kē, tè-bé ín-chhōa ji̍p Tē-sì-kí ê chē kái peng-hô-hòa (glaciation).