Ливияла Граждандар һуғышы (2011)
Ливияла 2011 йылғы Граждандар һуғышы шулай уҡ Ливияла Беренсе Граждандар һуғышы / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ливияла 2011 йылғы Граждандар һуғышы шулай уҡ Ливияла Беренсе Граждандар һуғышы (ғәр. الحرب الأهلية الليبية) булараҡ билдәле — 2011 йылда Ливия биләмәһендә Ливия Жәмәһириәһе хөкүмәте һәм уның 1969 йылдан алып дәүләт менән идара иткән алыштырғыһыҙ лидеры Муаммар Каддафи етәкселегендә революционерҙарҙың ҡораллы отрядтары араһында барған Граждандар һуғышы. Низағ 2011 йылдың февралендә күрше Тунис һәм Мысыр революцияларынан һуң сыуалыштарҙан башлана һәм тиҙ арала граждандар һуғышы формаһын ҡабул итә. Каддафиҙың дошмандары, башлыса илдең көньяғында бер нисә ҡаланы биләп, Жәмәһириә амахирия, шул иҫәптән төрлө илдәрҙәннигеҙҙә, ҡара Африка и - Чада, Гвинея, Нигерия, Кот-д/Ивуаранып эшләүселәр.
Ливияла Граждандар һуғышы | |||
Төп конфликт: Ғәрәп яҙы | |||
Дата |
2011 йылдың 15 феврале — 23 октябре | ||
---|---|---|---|
Урыны | |||
Нәтижә |
Ливия республикаһының Күсмә милли советы (ПНС) һәм уларҙың союздаштарының еңеүе
| ||
Ҡаршы тороусылар | |||
| |||
| |||
Ливияла Граждандар һуғышы (2011) Викимилектә | |||
Ливия Милли күсмә советы (ПНС), хупланы АҠШ, ЛАГИ, ЕС, башҡа ойошмалар һәм дәүләт-ара. Февраль сыуалыштар башланыу менән Конфликт 2011 йыл, революция тоҡанып һуң, күршеңә барыу Тунис һәм Мысыр тиҙ формаһы һәм граждандар һуғышында ҡатнашыусы. Каддафиҙың дошмандары, башлыса илдең көнсығышында бер нисә ҡаланы яулап, шул иҫәптән төрлө илдәрҙән ялланған (ҡара Африканан - Чад, Гвинея, Нигерия, Кот-д’Ивуар һ.б.) һуғышмандар менән Жәмәһириә армияһына ҡаршы ҡаты һуғыш алып бара[19][20]. Һуғышҡа тиклем 2009 йылдың 8 авгусында Эз-Звияла протесттар була, һуңыраҡ, 8 августа, ә һуңғараҡ Бенгазиҙағы протестар, 2011 йылдың 15 февралендә башланып, хоҡуҡ һаҡлау органдары тарафынан аяуһыҙ баҫтырылған бәрелештәргә килтерә[21]. Каддафиға ҡаршы торған көстәр 5 мартта Милли күсмә советтың ваҡытлыса етәксе органын булдырып, уны илдең берҙән-бер легитимлы хөкүмәте тип иғлан иткәнлектән[22], бар ил буйлап таралған ихтилалға әүерелә.
Халыҡ-ара берләшмә, күпселек осраҡта, Каддафиҙың һәм уға тоғро ғәскәрҙәре ғәмәлдәрен хөкөм иткән. 26 февралдә Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Именлек советы Каддафиҙың һәм уның яҡындарының активтарын бикләгән, уларҙың сәфәрҙәрен сикләгән һәм был мәсьәләне тикшереү өсөн Халыҡ-ара енәйәт судына тапшырыуға нигеҙ булып торған Резолюция 1970-те ҡабул иткән[23]. Халыҡ-ара енәйәт суды үҙ сиратында, Каддафиҙың ғәмәлдәре кешелеклелеккә ҡаршы енәйәт тип баһаланыуы мөмкин, тип белдерҙе. Һуңыраҡ, 2011 йылдың 18 мартына ҡарай төндә Именлек Советы, «сит ил баҫып алыу көстәренең Ливия территорияһының теләһә ниндәй өлөшөндә булыу мөмкинлегенән» тыш, Ливия өҫтөндә осошһоҙ зона урынлаштырған һәм тыныс халыҡты яҡлау өсөн теләһә ниндәй саралар ҡулланырға рөхсәт биргән Резолюция 1973-тө (2011) ҡабул итте. Бынан һуң Жәмәһириә хөкүмәте контролдә тотҡан төрлө объекттар һауанан утҡа тотолдо. Шунан Каддафи хөкүмәте утты туҡтатырға теләүе хаҡында иғлан итә, ләкин хәрби хәрәкәттәр һәм бомбардировка дауам итә[24][25]. Бөтә конфликт дауамында революционерҙар, бәйән ителгән план Каддафиҙың китеүен үҙ эсенә алмағанлыҡтан, хөкүмәттең утты туҡтатыу буйынса һәм Африка союзының хәрби хәрәкәттәрҙе туҡтатыу тураһындағы тәҡдимдәрен кире ҡаға[26].
Августа революционерҙар көстәре НАТО ғәскәрҙәренең киң масштаблы хәрби ҡыҫылыуы Ливия хөкүмәте ҡулындағы яр буйына һөжүм башлай, ул граждандар һуғышы барышын революционерҙар файҙаһына бора, шуның һөҙөмтәһендә революционерҙар, ахырҙа баш ҡала Триполиҙы яулап, бер ай элек юғалтҡан биләмәне кире ҡайтара [27], һөҙөмтәлә Каддафи әсирлектән ҡасыуға өлгәшә, ә лоялистар аръергард кампанияла ҡатнаша[28]. 2011 йылдың 16 сентябрендә БМО Күсмә милли советын Ливияның Жәмәһириә хөкүмәтен алмаштырған берҙән-бер легитимлы хөкүмәте тип таныған. Муаммар Каддафи 2011 йылдың 20 октябренә тиклем әсирлектән ҡаса, 23 октябрҙә Каддафи көстәренең һуңғы бастионы - Сирт ҡолай. Муаммар Каддафи үҙе ҡасып китергә маташҡанда әсирлеккә алына һәм Сирт янында, алдан тикшереүһеҙ, судһыҙ үлтерелә[29]. Шунан һуң Күсмә милли совет «Ливияны азат итеү» һәм «һуғыштың рәсми рәүештә тамамланыуы» тураһында 2011 йылдың 23 октябрендә иғлан итә[30].
Әммә Ливияла декларацияланған граждандар һуғышы тамамланғандан һуң, хәрби хәрәкәттәр ғәмәлдә Жәмәһирә көстәренең ҡалдыҡтары менән дауам иткән. Урындағы ополчениелар һәм ҡәбиләләр араһында төрлө фекер айырымлыҡтары, шул иҫәптән 2012 йылдың 23 ғинуарында Каддафиҙың элекке Бени-Вәлид нығытмаһындағы хәрби хәрәкәттәр барған, был властың альтернатив органын булдырыуға килтерә[31][32]. Граждандар һуғышында ҡатнашҡан ополченсыларҙың роле бермә-бер етдиерәк проблема була. Бәғзеләре ҡоралланыуҙан баш тарта, һәм ПНС менән хеҙмәттәшлек көсөргәнешле була, был ополченсыларға ҡаршы күрһәтеүгә, һәм яңы хөкүмәттең ошондай төркөмдәрҙе таратыу йәки уларҙы Ливияның яңы ҡораллы көстәре менән берләштереү буйынса эш итеүенә килтерә[33]. Был хәл ителмәгән проблемалар һөҙөмтәлә Ливияла икенсе граждандар һуғышына килтерҙе.