جان فون نویمان
ریاضیدان، فیزیکدان و دانشمند علوم کامپیوتر مجارستانی / From Wikipedia, the free encyclopedia
جان فون نویمان (مجاری: von Neumann János,انگلیسی: John von Neumann، با نام اصلی یانوش فون نویمان زادهٔ ۲۸ دسامبر ۱۹۰۳ در بوداپست – درگذشتهٔ ۸ فوریه ۱۹۵۷ در واشینگتن، دی. سی.) ریاضیدان و دانشمند آمریکایی مجاریتبار بود.[1] وی سهم بزرگی در رشتههای گوناگون، شامل ریاضیات (بنیانهای ریاضیات، آنالیز ریاضی، نظریه ارگودیک، هندسه، نظریه گروه ها، نظریه ماتریس، نظریه نمایش، نظریه اندازه و توپولوژی)، فیزیک (مکانیک کوانتومی، هیدرودینامیک، بالستیک، فیزیک هستهای و مکانیک آماری کوانتومی)، اقتصاد (نظریه بازیها)، علوم کامپیوتر (معماری فون نویمان، بهینهسازی خطی، ماشینهای خودهمانندساز و محاسبات تصادفی) و آمار داشت. او پیشگام استفاده از نظریه عملگرها در مکانیک کوانتوم و ارتقای آنالیز تابعی، و یکی از دستاندرکاران پروژه منهتن و مؤسسه مطالعات پیشرفته در دانشگاه پرینستون (یکی از اندک منصوبشدگان) بود که به ساخت اولین بمب اتمی انجامید. وی همچنین از نخستین کسانی است که در طراحی و ساخت نخستین کامپیوتر، به نام انیاک، سهمی بزرگ داشت. او هسته نظریه بازی و مفهوم اتوماتای سلولی را پی ریخت.
ساختار خودجایگزینگری آنالیز ریاضی فون نویمان، مقدمهای بر کشف ساختار دیانای شد. او در مروری کوتاه بر زندگی کاریاش، در آکادمی ملی علوم گفت: «فکر میکنم اساسیترین کارهای من، بر روی مکانیک کوانتوم در سال ۱۹۲۶ در گوتینگن، و پیرو آن در سالهای ۱۹۲۷–۱۹۲۹ در برلین، همچنین بر روی شکلهای گوناگون نظریه عملگرها در برلین در ۱۹۳۰ و در پرینستون در ۱۹۳۵–۱۹۳۹ و روی نظریه ارگودیک در پرینستون در ۱۹۳۱–۱۹۳۲بود.»
فون نویمان با همکاری فیزیکدان نظری آمریکایی، ادوارد تلر و ریاضیدان لهستانی استنیسواف اولام، گامهای کلیدی در فیزیک هستهای شامل واکنشهای همجوشی هستهای در گرما و بمب هیدروژنی برداشت.
او ۱۵۰ مقاله نوشت؛ ۶۰ مقاله در ریاضیات محض، ۲۰ مقاله در فیزیک، و ۶۰ مقاله در ریاضیات کاربردی. آخرین کار او، زمانی که در بیمارستان بستری بود، یک نسخه دستنویس ناتمام بود که چندی بعد در کتاب رایانه و مغز منتشر شد.