Angkor
From Wikipedia, the free encyclopedia
Angkor (Khmer: អង្គរ) was die hoofstad van die Khmer-ryk en het van omstreeks die 9de tot die 15de eeu floreer. Dit was ook bekend as Yasodharapura (Khmer: យសោធរបុរៈ; Sanskrit: यशोधरपुर). Angkor was ’n megastad, waar minstens 0,1% van die wêreldbevolking van 1010 tot 1220 gewoon het. Die stad is die tuiste van die indrukwekkende Angkor Wat, een van Kambodja se gewildste besienswaardighede.
| Angkor | ||
 | ||
| Angkor Wat in Angkor (ook bekend as Yasodharapura). | ||
| Koördinate | 13°26′0″N 103°50′0″O | |
| Plaaslike naam | អង្គរ | |
| Land |  Kambodja | |
| Soort | Stad | |
| Streek | Suidoos-Asië | |
| Oppervlakte | 40 100 ha | |
| Geskiedenis | ||
| Bouer | Yasovarman I | |
| Gestig | Laat 9de eeu | |
| Tydperk | Middeleeue | |
| Kulture | Khmer-ryk | |
| Unesco-wêrelderfenisgebied | ||
| Tipe | Kultureel | |
| Kriteria | i, ii, iii, iv | |
| Verwysing | 668 | |
| Inskripsie | 1992 (16de sessie) | |
| Toestand | Bedreig (1992-2004) | |
| Streek† | Suidoos-Asië | |
| Beskrywing* | Angkor | |
| † Streek soos deur Unesco geklassifiseer. * Naam soos op die Wêrelderfenislys | ||
Die woord "Angkor" kom van die Sanskrit nagara (नगर), wat "stad" beteken.[1]
Die Angkor-tydperk het in 802 n.C. begin, toe die Hindoekoning van Khmer Jayavarman II homself tot "universele monarg" en "godkoning" verklaar het en sy hoofstad by Hariharalaya laat bou het, en het geduur tot die laat 14de eeu. In 1351 het die ryk onder heerskappy van die Siamese Ayutthaya-koninkryk gekom. ’n Khmer-rebellie teen die Siamese oorheersing het in 1431 gelei tot die verwoesting van Angkor deur Ayutthaya, en daarna het die bevolking suid getrek.
Die ruïnes van Angkor lê tussen woude en landerye noord van die Groot Meer (Tonlé Sap) en suid van die Kulen-heuwels, naby die hedendaagse stad Siem Reap. Daar was meer as duisend tempels in die Angkor-gebied, wat wissel van klein puinhope tot die Angkor Wat, wat volgens sommige die wêreld se grootste enkele godsdiensmonument is. Baie van die tempels is gerestoureer en saam verteenwoordig hulle die beste voorbeelde van die Khmer-argitektuur. Die hele gebied, onder meer Angkor Wat en Angkor Thom, is saam ’n beskermde Unesco-wêrelderfenisterrein. Besoekers tel tot 2 miljoen per jaar en die gewildheid van die terrein lei tot groot uitdagings om dit te bewaar.
In 2007 het ’n internasionale span navorsers met satellietfoto's en ander moderne tegnieke ontdek Angkor was die grootste pre-ïndustriële stad in die wêreld. Dit het ’n uitgebreide infrastruktuurstelsel gehad wat ’n stedelike gebied van minstens 1 000 km2 verbind het met die bekende tempels in sy kern.[2]
Angkor word as ’n "hidrouliese stad" beskou omdat dit ’n ingewikkelde waterbestuursnetwerk gehad het wat gebruik is om water stelselmatig te stabiliseer, stoor en deur die gebied te versprei.[3] Daar word geglo die netwerk is vir besproeiing gebruik as teenvoeter vir die onvoorspelbare moesonseisoen en om te voorsien in die behoeftes van die toenemende bevolking.[2] Hoewel die grootte van die bevolking steeds ’n onderwerp van navorsing en debat is, het nuut ontdekte landboustelsels in die Angkor-gebied moontlik tot ’n miljoen mense onderhou.[4]
Yasovarman I het die troon van die Khmer-ryk in 889 bestyg. Naby die ou hoofstad, Hariharalaya, het hy ’n nuwe stad opgerig met die naam Yasodharapura.[5]:350 Nes sy voorgangers het hy ook ’n enorme baray (reservoir) laat bou. Hy het sy hooftempel, Phnom Bakheng, op ’n lae heuwel laat bou, omring deur ’n grag wat sy water uit die baray gekry het. Hy het ook verskeie ander Hindoetempels en rusplekke vir askete opgerig.[5]:60[6]:38
Oor die volgende 300 jaar, tussen 900 en 1200, het die Khmer-ryk van die wêreld se indrukwekkendste argitektoniese meesterstukke gebou in die gebied wat as Angkor bekend is. Die meeste lê in ’n gebied van sowat 24 km van oos na wes en 8 km van noord na suid. Meer as 70 groot tempels en ander geboue word in dié gebied aangetref, asook die oorblyfsels van nog ’n paar honderd kleiner tempels. Vanweë die verspreide aard van Middeleeuse Khmer-nedersettings het Angkor nie ’n vasgestelde grens gehad nie, en dit is dus moeilik om een te bepaal. ’n Gebied van minstens 1 000 km2 buite die groot tempels word verbind deur ’n ingewikkelde infrastruktuur, insluitende paaie en kanale wat dui op ’n groot mate van integrasie met die stadskern. Op sy hoogtepunt het die stad ’n oppervlakte beslaan wat groter was as die moderne Parys, en meer stene is vir sy geboue gebruik as vir al die strukture van Antieke Egipte saam.[7]
Jayavarman VII
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Jayavarman VII.
Omstreeks 1150, ná die dood van Suryavarman II, was daar groot interne onmin in die ryk. Hul bure in die ooste, Champa (wat nou Suid-Viëtnam is), het die situasie uitgebuit en die Khmer-ryk met die riviere langs ingeval. Yasodharapura is verwoes en die regerende koning vermoor. ’n Khmer-prins wat later koning Jayavarman VII sou word, het sy mense opgekommandeer en Champa verslaan. Hy het die troon in 1181 bestyg. Hy sou die grootste koning van die Angkor-tydperk word.[5]:120
Op die ruïnes van Yasodharapura het hy die ommuurde stad Angkor Thom laat bou, met die tempel Bayon as sy geografiese en spirituele middelpunt. Basreliëfs van die Bayon beeld nie net die koning se gevegte met Champa uit nie, maar ook tonele uit die daaglikse lewe van die Khmer. Jayavarman het talle geboue opgerig, onder meer die bekende tempels Ta Prohm en Preah Khan, wat hy aan sy ouers opgedra het.[8]
Hierdie enorme bouprogram het saamgeval met ’n oorgang in staatsgodsdiens van Hindoeïsme na Mahayana-Boeddhisme. In sy tyd is Hindoetempels verander om beelde van die Boeddha te huisves en Angkor Wat, wat tussen 1113 en 1150 deur Suryavarman II laat bou is, het vir ’n kort ruk ’n Boeddhistetempel geword. Ná Jayavarman VII se dood was daar ’n herlewing in Hindoeïsme as staatsgodsdiens en ’n groot veldtog is gevoer om Boeddhabeelde te vernietig, totdat Theravada-Boeddhisme van die 14de eeu af die oorheersende godsdiens geword het.[5]:116
Einde van die Angkor-tydperk
Die jaar 1431 word algemeen beskou as die einde van die Angkor-tydperk – dit was die jaar waarin Angkor geplunder en verwoes is deur Ayutthaya-invallers, hoewel die beskawing al in die 13de en 14de eeu agteruitgegaan het.[5]:139–140[9]:236–237 In die 15de eeu is feitlik die hele Angkor verlaat, buiten Angkor Wat, wat ’n Boeddhistetempel gebly het.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
