Skara Brae
From Wikipedia, the free encyclopedia
Skara Brae is 'n Neolitiese nedersetting wat uit klip gebou is en geleë is op die Bay of Skaill aan die weskus van Mainland, die grootste eiland in die Orkney-argipel van Skotland. Dit bestaan uit agt gegroepeerde huisies en is bewoon van ongeveer 3180 vC–2500 vC. Skara Brae is Europa se bes bewaarde Neolitiese dorpie en het die status van Unesco-wêrelderfenisgebied. Saam met drie ander erfenisgebiede vorm dit die “Hart van Neolitiese Orkney.”[Nota 1] Dit is ouer as Stonehenge en die Groot Piramides en is die “Skotse Pompeji” genoem omdat dit so goed bewaar is.[1]
| Hart van Neolitiese Orkney* | |
|---|---|
| Unesco-wêrelderfenisterrein | |
 | |
| Skara Brae | |
  Skara Brae |
|
| Koördinate: 59°02′55″N 3°20′35″W | |
| Lande |  Skotland |
| Tipe | Kultureel |
| Kriteria | i, ii, iii, iv |
| Verwysings | 514 |
| Streek† | Europa en Noord-Amerika |
| Inskripsiegeskiedenis | |
| Inskripsie | 1999 (23ste Sessie) |
| * Naam soos dit in die Wêrelderfenislys verskyn. † Streek soos deur Unesco geklassifiseer. | |
In die winter van 1850 was daar ’n hewige storm in Skotland wat wydverspreide skade en meer as 200 sterftes tot gevolg gehad het.[2] In die Bay of Skaill het die storm die grondoppervlak van ’n groot onreëlmatige hoogtetjie, bekend as “Skerrabra”, afgeskeur. Toe die storm oor is, het plaaslike dorpenaars die buitelyne van ’n dorpie bestaande uit ’n aantal huisies sonder dakke ontdek.[2][3] William Watt van Skaill, die plaaslike grondeienaar het met ’n amateuruitgrawing van die terrein begin, maar nadat vier huisies ontdek is, is die werk in 1868 gestaak.[3] Die terrein het ongestoord gebly tot 1913 toe plunderaars die terrein toegetakel het en ’n onbekende aantal artefakte verwyder het.[2] In 1924 het nog ’n hewige storm ’n gedeelte van een van die huise weggevee en daar is bepaal dat die terrein beveilig moet word en met meer erns ondersoek moet word.[2] Die verkenningswerk is aan Vere Gordon Childe van die Universiteit van Edinburgh oorgelaat. Hy het vir die eerste keer in middel 1927 na Skara Brae gereis.[2]
Skara Brae se inwoners was blykbaar makers en gebruikers van gegroefde koopware (grooved ware), ’n kenmerkende styl van erdewerk wat in Noord-Skotland voorgekom het nie lank voor die oprigting van die dorpie nie.[4] Die huise het aardbeskutting gebruik maar omdat dit versink was, is dit gebou in voorafbestaande afvalhope van huishoudelike afval bekend as “mishope”. Hoewel die “mishope” ’n mate van stabiliteit aan die huise verleën het was die belangrikste funksie daarvan om as isolasie te dien teen Orkney se brutale winterklimaat. Die gemiddelde huisies was 40 m2 in oppervlak met ’n groot vierkantige vertrek waarin ’n vuurherd was wat waarskynlik gebruik is vir verhitting en kosmaak. Gegewe die aantal huisies is dit waarskynlik so dat nie meer as vyftig mense op enige gegewe moment in Skara Brae woonagtig was nie.[5]
Dit is nie duidelik watter brandstof die inwoners in due vuurherde gebruik het nie. Gordon Childe was seker dat turf gebruik is as brandstof[6] maar ’n gedetailleerde ontleding van die plantegroeipatrone en -tendense stel voor dat die klimaatstoestande wat bevorderlik is vir die ontwikkeling van dik turflae nie in hierdie deel van Orkney ontwikkel het tot nadat Skara Brae verlaat is nie.[7] Ander voor die hand liggende bronne van brandstof sluit dryfhout en mis in maar daar is bewyse dat gedroogte seewier ’n noemenswaardige bron kon wees. By ’n aantal terreine in Orkney het navorsers ’n glasagtige slakagtige tipe seebamboes gekry wat moontlik oorgeblewe verbrande seewier is.[8]
Die wonings bevat ’n aantal klipmeubelstukke insluitend kaste, laaikaste, sitplekke en houers. Elke woning kon betree word deur ’n lae deuropening wat ’n steenblad gehad het wat toegemaak kon word “deur ’n staaf wat in gate in die staanders geskuif kon word”.[9] ’n Ingewikkelde dreineringstelsel is in die dorpie se ontwerp ingesluit en elke woning het ’n primitiewe toilet bevat. Sewe van die wonings het soortgelyke meubels met die beddens en laaikas in dieselfde plek in elke woning. Die laaikas staan teen die muur reg teenoor waar die ingang van die vertrek is en sou die eerste item wees wat iemand sou sien wat die vertrek sou binnegaan. Elke woning het ’n groter bed aan die regterkant van die deuropening en ’n kleiner bed aan die linkerkant. Lloyd Laing het opgemerk dat hierdie patroon verleen is van die Hibrediese gebruik tot die vroeë 20ste eeu en stel voor dat die man se bed die groter een was en dié van die vrou die kleiner een.[10] Die ontdekking van krale en verfpotte in party van die kleiner beddens ondersteun moontlik hierdie interpretasie. Sentraal Asiese Joertwonings het ’n identiese interne ruimtelike geslagstoewysing, sentrale vuur en stoorkis teenoor die ingang. Bykomende ondersteuning kom van die feit dat die steenkiste links van die meeste deuropenings is wat die persoon wat die woning betree, dwing om na regs (die kant van die “man”) te draai.[11] Vooraan elke bed is die stompe van steenpilare wat moontlik ’n pelsbedekking kon ophou; nog ’n skakel met onlangse Hibrediese styl.[12]
Die agtste woning bevat geen stoorkis of laaikas nie maar is verdeel in klein afgeskorte vertrekkies. Toe hierdie woning opgegrawe is, is stukke steen, been en horing gevind. Dit is moontlik dat hierdie gebou gebruik is as ’n plek om eenvoudige gereedskap soos naalde van been of vuursteenbyle te maak.[13] Die teenwoordigheid van hittebeskadigde vulkaniese klip en wat blyk ’n skoorsteen te wees, ondersteun hierdie interpretasie. Woning 8 is ook in ’n ander manier kenmerkend. Dit is ’n struktuur wat op sy eie staan en nie deur ’n “mishoop” omring is nie;[14] daar is egter ’n “portaal” wat die ingang beskerm deur mure wat meer as 2 m dik is.
Hierdie terrein bied ook die eerste bekende optekening vir die vlooi Pulex irritans in Europa.[15]
Die mense wat Skara Brae gebou het was hoofsaaklik veetelers wat met beeste en skape geboer het.[6] Childe het aanvanklik geglo dat die inwoners nie landbou beoefen het nie maar opgrawings van ’n ”mishoop” in 1972 het saad opgelewer wat aangedui het dat gars verbou is.[16] Visbene en skulpe kom ook algemeen in die “mishope” voor wat die idee skep dat die bewoners hul dieet met seekos aangevul het. Seeslakskulpe is algemeen en kon gedien het as aas wat aangehou is in steenkiste in die huise.[17] Die kiste is gevorm uit dun steenplate met die lasse wat noukeurig met klei geseël is om dit waterdig te maak.
Die nomadiese leefstyl is in skrille kontras met van die meer eksotiese interpretasies van die kultuur van die mense van Skara Brae. Euan MacKie het voorgestel dat Skara Brae die woning van ’n bevoorregte teokratiese klas wyse manne was wat besig was met astronomiese en betowerende seremonies op nabygeleë terreine soos die Ring van Brogdar en die Staande Stene van Stenness.[18] Graham en Anna Ritchie het hierdie interpretasie in twyfel getrek en genoem dat daar geen argeologiese bewyse vir hierdie aanspraak was nie[19] alhoewel ’n Neolitiese “lae weg” Skara Brae met die manjifieke graf van Maeshowe verbind en naby die twee terreine verby beweeg.[20] Regdeur Brittanje verbind lae weë talle Neolitiese seremoniële terreine.
Childe het aanvanklik geglo dat die nedersetting uit ongeveer 500 vC dateer.[6] Hierdie interpretasie is voortdurend bevraagteken soos wat nuwe opgrawings gedoen is en is in 1972-73 uiteindelik geskik. Radiokoolstofresultate wat verkry is uit monsters wat gedurende hierdie opgrawings versamel is, het aangedui dat die bewoning van Skara Brae in ongeveer 3180 vC begin het[21] en het vir ongeveer 600 jaar voortgeduur.[22] In ongeveer 2500 vC, nadat die klimaat verander het na baie kouer en natter, is die nedersetting waarskynlik verlaat deur die inwoners. Daar is talle teorieë oor waarom die mense van Skara Brae die plek verlaat het; gewilde interpretasies sluit dikwels ’n groot storm in. Evan Hadingham het bewyse van voorwerpe wat daar gevind is gekombineer met die storm-scenario om ’n dramatiese gebeurtenis te skets wat die einde van die nedersetting beteken het:
Soos die geval in Pompeji, kom dit voor of die inwoners verras is en haastig weg is aangesien baie van hul gewaardeerde besittings soos halssnoere van beendere en tande, of naalde van walrusivoor agtergebly het. Die oorblyfsels van dieregewrigte in sommige beddens dui op hul moontlike laaste maaltyd. Een vrou was so haastig dat haar halssnoer gebreek het soos wat sy deur die smal deuropening probeer kom het. Dit het ’n string krale buite die huis agter gelaat soos wat sy weggevlug het.[23]
Anna Ritchie stem nie saam met die katastrofiese interpretasies van die nedersetting se verlating nie:
’n Gewilde mite sou wees dat die nedersetting verlaat is gedurende ’n hewige storm wat gedreig het om dit onder sand te begrawe maar die waarheid is dat die begrawing geleidelik plaasgevind het en dat dit alreeds verlate was – om welke rede kan niemand sê nie.[24]
Die nedersetting was verder van die see as wat dit vandag is en dit is moontlik dat Skara Brae langs ’n varswaterstrandmeer opgerig is wat deur duine beskerm was.[21] Hoewel die visuele geboue ’n indruk kan skep van ’n organiese geheel, is die seker dat ’n onbekende hoeveelheid addisionele strukture reeds verlore gegaan het a.g.v. see-erosie voor die terrein se ontdekking en gevolglike beskerming deur ’n seemuur.[25] Dit is bekend dat onbedekte oorblyfsels direk langsaan die antieke monument bestaan in areas wat tans deur velde bedek word. Ander oorblyfsels word sigbaar soos erosie ’n rotswand wegkalwe effens suid van die afgesperde gebied.
’n Aantal raaiselagtige uitgekapte steenballe is op die terrein gevind en sommiges daarvan kan in die museum gesien word.[26] Soortgelyke voorwerpe is regdeur Noord-Skotland gevind. Die spiraalvormige versiering op sommige “balle” hou stilisties verband met voorwerpe wat in die Boynevallei in Ierland gevind is.[27][28] Soortgelyke simbole is in uitgekapte steenlateie en bedpale gevind.[6] Daar word na hierdie simbole verwys as “rune geskrifte” en was talle kere die onderwerp van opspraakwekkende vertalings. Castleden stel dit bv. dat “dubbelpunte” wat vertikale en diagonale simbole beklemtoon, moontlik die skeiding van woorde kan voorstel.[29]
Rooi-okerklonte is hier en op ander Neolitiese terreine gevind. Dit word geïnterpreteer as bewyse dat liggaamsverwery moontlik beoefen kon word.[30] Hematietballetjies met gepoleerde oppervlaktes is ook gevind; die klein oppervlaktes stel voor dat die balletjies gebruik is om leer af te werk.[31]
Ander artefakte wat by die terrein opgegrawe is, is gemaak van diere, visse, voëls, balein, walvis en walrusivoor en moordvistande en sluit in else, naalde, messe, krale, dissels, grawe, klein bakkies en ivoorspelde van tot 10 cm lank.[32] Hierdie naalde is soortgelyk aan voorbeelde wat in ganggrafte in die Boynevallei gevind is en bevestig die skakel tussen twee verskillende kulture.[33] In Skara Brae is sogenaamde Skaillmesse is as gereedskap gebruik; dit bestaan uit groot klip- of sandsteenvlokke.[34] Skaillmesse is deur die hele Orkney en Shetland gevind.
Die opgrawings in 1972 het lae bereik wat deurdrenk was met water en het items bevat wat andersins vernietig sou wees. Dit sluit ’n verdraaide bol heide, een van baie min voorbeelde van neolitiese tou,[35] en ’n houthandvatsel in.[36]
’n Kleiner maar vergelykbare terrein kan gevind word by Rinyo op Rousay. Dit is ongewoon dat geen Maeshowe-tipe grafte op Rousay gevind is nie en hoewel daar ’n groot aantal Orkney-Cromarty steenmannetjies is, is dit gebou deur mense van die unstan ware-tyd.
Knap of Howar op Papa Westray is ’n goedbewaarde Neolitiese plaasopstal. Dit dateer van tussen 3500 vC tot 3100 vC en is in ontwerp soortgelyk aan Skara Brae maar van ’n vroeëre tydperk. Die vermoede is dat dit die oudste bewaarde staande gebou in noord-Europa is.[37]
Daar vind ook tans opgrawings plaas by Links of Noltland op Westray wat ooreenkomste met Skara Brae het.[38]
“Die Hart van Neolitiese Orkney” is in Desember 1999 as ’n Wêrelderfenisgebied geïnskribeer. Die terreine by Maeshowe, die Ring van Brigdar die Staande Stene van Stenness en ander nabygeleë terreine is hierby ingesluit. Dit word bestuur deur Historic Scotland wat se ‘Verklaring van Betekenis’ vir die terrein begin met:
Die monumente in die hart van Neolitiese Orkney en Skara Brae verklaar die oorwinning van die menslike gees in die vroeë tyd en geïsoleerde plekke. Dit is ongeveer tydgenote met die mastabas van die Egiptiese tydperk (eerste en tweede dinastieë), die steentempels van Sumerië en die eerste stede van die Harappa-kultuur in Indië en ’n eeu of twee ouer as die Sjinese Goue Era. Die terrein is ongewoon goed vir die ouderdom en bewysstukke het merkwaardig goed behoue gebly. Hierdie terreine staan as ’n sigbare simbool van die prestasies van vroeëre volkere weg van die tradisionele sentra van die beskawing.[39]
- Die kinderboek Il tesoro die Skara Brae deur Diletta Nicastro is die tweede episode van die reeks The World of Mauro & Lisi, ’n sage wat in Skara Brae en ander Neolitiese terreine in die omgewing afspeel.[40]
- Die kinderboek The Boy with the Bronze Axe deur Kathleen Fidler speel af gedurende die laaste dae van Skara Brae.[41]
- ’n Klip is op 12 April 2008 in Skara Brae onthul om die herdenking van die Russiese ruimtevaarder Joeri Gagarin wat in 1961 die eerste man geword het wat om die aarde gewentel het.[42][43]
- Skara Brae is ’n plek in die rekenaarspeletjie The Bard’s tale wat in ’n fiktiewe Orkney afspeel.[44]
- In Kim Stanley Robinson se novelle A History of The Twentieth Century, With Illustrations wat in 1991 gepubliseer is, besoek die hoofkarakter Skara Brae en ander Neolitiese terreine in Orkney as deel van ’n reis wat hy onderneem om ’n perspektief te kry oor die gewelddadige geskiedenis van die 20ste eeu.[45]
1 Dit is een van vier UNESCO Wêrelderfenisgebiede in Skotland. Die ander is die Ou Dorp en Nuwe Dorp van Edinburgh; New Lenark in South Lancashire; en St. Kilda in die Westelike Eilande
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
