Xixón
ciudá y conceyu d'Asturies From Wikipedia, the free encyclopedia
Xixón (oficialmente Gijón/Xixón)[2] ye un conceyu, una parroquia y una villa d'Asturies. Ye'l conceyu más pobláu de la Comunidá Autónoma d'Asturies. Tien una superficie de 181,6 km² y una población de 268 313 hab. (2023)[3][4]. Tien el títulu de villa. Eminentemente industrial hasta data reciente, lo cual favoreció un gran desarollu y rapidísima medría a lo llargo'l sieglu XX, demientres los caberos años la crisis de la siderurxa y la estaya naval provocó la so reconversión nún importante noyu turísticu, universitariu y de servicios.
 Xixón | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Principáu d'Asturies | ||||
| Provincia | provincia d'Asturies | ||||
| Partíu xudicial | Xixón | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu | ||||
| Alcaldesa de Xixón | Carmen Moriyón (Foru Asturies) | ||||
| Nome oficial | Gijón (es)[1] | ||||
| Nome llocal |
Gijón (es) Xixón (ast) | ||||
| Códigu postal |
33201–33213 y 33200 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 43°31′46″N 5°40′38″W | ||||
  Xixón Xixón (Asturies)  | |||||
| Superficie | 184.31 km² | ||||
| Altitú | 10 m | ||||
| Llenda con | Corvera, Llanera, Carreño, Siero, Sariegu y Villaviciosa | ||||
| Demografía | |||||
| Población |
268 313 hab. (2023) - 128 128 homes (2019) - 143 652 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe | 26.52% de provincia d'Asturies | ||||
| Densidá | 1455,77 hab/km² | ||||
| Viviendes | 122 519 (2011) | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| Llocalidaes hermaniaes | Albuquerque, Tindouf, L'Habana, Niort, Novorosíisk, Puerto Vallarta, Smara y Santa Tecla | ||||
| gijon.es | |||||
 | |||||
La ciudá allúgase na zona costera central d'Asturies, a 27 km d'Uviéu y 24 d'Avilés, formando parte d'una gran área metropolitana qu'abargana venti conceyos del centru'l país, encadarmada con una densa rede de carreteres, autopistes y ferrocarriles, con una población de 877.495 habitantes. Xixón, xunto coles otres cuatro ciudaes más populoses de la zona, Uviéu, Avilés, Mieres y Llangréu, forma amás el «ocho asturianu», nomáu asina pola forma xeométrica resultante de xuncir diches llocalidaes con una llinia imaxinaria.
L'orixe del nome de Xixón ye desconocíu. Nenguna de les teoríes qu'hai alredor d'esti aspeutu ye concluyente, anque lo más probable ye que venga d'un antropónimu[5].
Especulaciones sobre l'orixe del nome Xixón
L'orixe del nome de Xixón suscitó abeyaná un intensu alderique ente los estudiosos. En data tan temprana como 1899, Miguel de Unamuno emitió yá'l so camientu según la cual la pallabra remanaría del llatín SAXUM 'cuguruezu', lo cual tendría rellación coles carauterístiques xeográfiques del allugamientu de la ciudá, con un noyu primitivu asitiáu nel gran promontoriu de Cimavilla y nel que s'asitia'l cascu históricu. Otres interpretaciones de la dómina busquen l'orixe del términu en voces celtes como GY 'augua' + OM 'acorriada' (Bullet); HITO/HITON 'ḥitu' (Uría) o EGI + GON 'sitiu estrechu y abellugáu, altu y bonu' (Becerro de Bengoa). Basándose nuna función supuestamente militar del Xixón romanu, Sánchez Vicente propón la pallabra SESSIO, qu'apruz n'espresiones como SESSIO LEGIONIS o IN SESSIONE LEGIONUM, teoría que reforzaría la presencia d'unes ares sestianes o sessianes que dellos autores asitien na Campa Torres y Sánchez interpreta como ares de la sessio o ares sessianes, ye dicir, ares xixoneses. Otres esplicaciones buscaren l'orixe del términu n'antropónimos como GEGIONUS, GEGION, SEGIUS (Manzanares); SASSONIUS (Schulze) o hipotéticos *IAIONUS, *IEIONUS (García Arias). D'otra banda, según caltién el filólogu Xosé Lluis García Arias, la identificación popular de Xixón cola Gigia citada por Ptolomeo en realidá nun tendría nada que ver cola urbe asturiana, sinón que correspondería a una población asitiada no qu'agora ye'l territoriu llionés, quiciabes próxima al ríu Cea.
Prehistoria y romanización
Los primeros testimonios de presencia del ser humanu no que güei conocemos como conceyu de Xixón allúguense nel Monte Deva, au esisten una riestra de túmbalos (primitivos soterramientos) y nel Monte Areo (Carreño), onde esiste un conxuntu dolménicu neolíticu coxitáu como'l más importante del norte d'España.
En 1990, unes calicates arqueolóxiques permitieron asoleyar 30 dólmenes, repartíos en dos desemeyaes estayes: Los Llanos y Les Güelgues de San Pablo, aboltoriaos nun «ciertu orde monumental». Socesives campañes arqueolóxiques permitieren l'estudiu d'un túmbalu nel área de San Pablo y otros dos na zona d'El Llano. De tipoloxía desemeyada, dos d'ellos presenten cámares de planta rectangular y, otru, trapezoidal con un pequeñu corredor anteviniéndolu. Esti últimu ye un casu interesante, yá que nun ye avezáu afayar dólmenes de corredor nel área del Cantábricu. Esti conxuntu dolménicu dátase del añu 5000 e.C..
El primer pobláu del que se tien noticia taba na Campa Torres, con un orixe del sieglu V e.C., pobláu pol clan astur de los cilúrnigos, y allugando una importante producción y comercialización de la metalurxa del bronce. Dempués treslladáronse, yá baxo dominación, a la península de Cimavilla nel sieglu I e.C., pobláu que nomarán Gigia como un xeitu de xinglar los bayurosos yacimientos auríferos de la zona.
La dominación romana entama cola conquista de la ciudá per parte de Sesto Apuleyo, siendo entregaos honores pol Senáu de Roma a Sesto Apuleyo. Esti n'agradecimientu erixó un monumentu (cerca de la Campa Torres) endiciando la so vitoria y dedicáu a Xúpiter, y cómo non, tamién a Augusto, siendo esta ciudá conocida de magar entós por Gigia.
Baxo dominiu romanu la ciudá siguió xorreciendo, y al igual qu'anantia percanciara atrayer a los comerciantes cartaxineses, esta vegada fizo lo propio colos romanos, atrayéndolos cola bayura de los sos minerales, la madera y la calidá de les piedres de les sos canteres. Inclusive pola manufactura d'una de les bébores de más sonadía del Imperiu (una mestura de vinu, pexe y sal) aprovechando'l puertu pesqueru y el sal de les prietes salines (en Salinas precisamente, cerca d'Avilés), cuntando la ciudá con termes.
Edá Media y Moderna
Foi capital de los dominios musulmanes trescantábricos baxo mandu de Munuza con un destacamentu d'algares en Xixón y en dalgún otru puntu clave (por mor al baxo númberu d'algares que percanciaren cruciar l'estrechu) dexando el restu del territoriu con más autonomía. La dominación duró del añu 713 (apros.) fasta'l 718-722 (entamu de la revuelta, hasta la vitoria de Cuadonga) cola guerra qu'espulsaría a los musulmanes y a Munuza pol caudiellu Pelayu.
Una dómina mui escura trescuerre dende la cayida del Imperiu Romanu hasta la Edá Media. Les siguientes noticies foron en 1270 con Alfonsu X, que-y concede la categoría de Pola, apruciendo dicha documentación na ilesia de San Vicente d'Uviéu.
El sieglu XIV va rescamplar por una llucha dinástica cola muerte d'Alfonsu XI, algamando nesta dómina la cúspide del poder de la nobleza. Ye la guerra ente Pedru I El Cruel descendiente llexítimu y el bastardu Enrique de Trastámara. Los años siguientes sedrán otra vegada centru de lluches ente'l conde Alfonso y Enrique III, siendo la villa de Xixón cercada, incendiada y arrasada, desapaeciendo como noyu urbán.
Será nos sieglos XV y XVI cuando entama a espoxigase de vuelta, pero esto va xunise al so puertu, ye cuando costrúyese una dársena que trairá un gran desenrollu nel tráficu de pesca y nel comerciu de sosistencia.
Nos sieglos XVII y XVIII, ye cuando Xixón entama a tener un gran espoxigue que fairá que'l so principal noyu enánchese fuera del so cascu antiguu. Foi por mor a un Real Decretu que s'habilita'l puertu de Xixón pal comerciu coles colonies americanes.
El sieglu XVIII trairá una galguia al desenrollu de Xixón, por mor de les guerres, invasiones franceses y al xaréu económico de la dómina, esto traxo un retrocesu que nun camudaría hasta les caberes décades de sieglu, au escomencipia a haber una meyora nes sos infraestructures como foren la carretera Uviéu-Xixón. El so puertu ye'l meyor de toda Asturies y esto fadrá que pequeñes fábriques entamen a instalase na villa, desenrollándose yá una incipiente actividá industrial.
Edá contemporánea
El sieglu XIX traerá un gran desenrollu, xuníu a dellos factores como l'españamientu del carbón, la carretera Xixón-Llión y más sero'l ferrocarril Sama-Xixón. Too esto fizo que'l puertu de Xixón tuviere qu'espoxigar d'un xeitu más rápidu, pos la intensidá del tráficu perpasaba la capacidá del puertu. Principió la construcción d'un puertu nuevu en 1893 que sería'l primer puertu carboneru de la Península. Esto fai de Xixón una villa industrial, con una burguesía y un desenrollu urbanu, abriéndose nueves cais y places. Esto traxo un gran equipamientu d'infraestructures y equipamientos conceyeros como la trayida d'agües, recueya de basories, allumáu a gas (llueu llétricu), etc. Tou esti espoxigue industrial dexó na ciudá una gran cantidá de mano d'obra y un xorrecimientu urbanísticu celerín. Creándose barriaes obreres alredor como foren El Natahoyo, La Calzada, Tremañes, l'Humedal.
Yá nel sieglu XX, col españíu de la Guerra Civil, el 18 de xunetu de 1936, la ciudá y los sos habitantes caltuviéronse fieles al gobiernu llexítimu republicanu, encadarmándose'l Comité de Guerra de Xixón de preponderancia anarquista, demientres que non l'exércitu, nel que la rebelión nun foi a ser dominada fasta'l mes d'agostu. Dempués la villa foi la capital del Conseyu Inteprovincial d'Asturies y Llión —que finaría declarándose soberanu, tornándose nel Conseyu Soberanu d'Asturies y Llión— hasta la ocupación de la ciudá'l 20 d'ochobre de 1937 poles algares del xeneral Franco.
La siderurxa ye la principal industria de magar caberos del sieglu XIX y sobre manera cola creación d'Uninsa en 1971 a partir de la fusión de les fábriques de Morea y Mieres y la so posterior xunión con Ensidesa, convertida llueu xunto a Altos Fornos de Vizcaya n'Aceralia, pa integrase a finales del sieglu XX nel grupu européu Arcelor xunto a la luxemburguesa Arbed y la francesa Usinor.
Les caberes décades del sieglu XX traen con so la crisis industrial qu'afeutó enforma a la siderúrxica y la estaya naval, trayendo la lliberalización del suelu que mos dexó un nuevu aprovechamientu, como nueves sableres, parques, un enanchamientu de les sos zones urbanístiques y la creación del so campus universitariu.
Historia heráldica
L'escudu de Xixón, de cuyu usu tiénse constancia dende l'añu 1649, representa al Rei Pelayu, primer d'Asturies al que la llienda arreya con Munuza, gobernador musulmán de Xixón con quien entró en llucha ofendíu pol matrimoniu nun consentíu d'ésti cola hermana d'aquelli, enarboliando la Cruz de la Vitoria sobre campu de plata. La bandera de Xixón ye la asignada a la Provincia Marítima de Xixón en 1845, cola inclusión del escudu de Xixón nel centru.
Delles persones famoses llariegues de Xixón son:
- Xosefa Xovellanos (1745 - 1807)
- Melquíades Álvarez (Xixón, 1864 - Madrid, 1936), políticu republicán d'entamos del sieglu XX.
- Belarmino Tomás (Xixón,1892-Méxicu,1950) foi un sindicalista y políticu socialista asturianu.
- Santiago Carrillo (Xixón, 1915-Madrid, 2012), cabezaleru históricu del Partíu Comunista d'España. Ñació en Xixón, nel barriu d'El Llanu, y pasó na ciudá la so enfancia y adolescencia, hasta que treslladóse a vivir a Madrid.
- Andrés Solar (1955-1984).
- Juan Castaño Quirós, Juanele (Xixón, 1971), futbolista del Real Sporting, CD Tenerife, Real Zaragoza y de la Seleición Española. Anguaño caltiénse n'autivu, xugando n'equipos de divisiones rexonales de Xixón.
- Natalia Estrada (Xixón, 1972), actriz y presentadora afincada n'Italia. Vivió en Xixón hasta los dieciséis años.
- Abelardo Fernández Antuña (Xixón, 1970), futbolista del Real Sporting, FC Barcelona, Deportivo Alavés y de la Seleición Española. Anguaño entrena a les categoríes enfantiles del Sporting.
- Arturo Fernández (Xixón, 1930 - Madrid, 2019), actor.
- Torcuato Fernández-Miranda (Xixón, 1915 - Londres, 1980), políticu que tevo un papel crucial demientres la Transición.
- Gaspar Melchor de Xovellanos (Xixón, 1744 - Veiga, 1811), escritor, xurista y políticu ilustráu. Ñació y cursó los sos primeros estudios en Xixón, y caltuvo demientres tola so vida gran arreyamientu cola ciudá.
- Alberto Álvarez Peña (Xixón, 1966) ye un escritor, etnógrafu, dibuxante ya ilustrador d'obres n'asturianu.
- Javier Manjarín (Xixón, 1969), futbolista del Real Sporting, Deportivo de La Coruña, Racing de Santander, Atlético Celaya, Santos Laguna y de la Seleición Española.
- Luis Enrique Martínez García (Xixón, 1970), futbolista del Real Sporting, Real Madrid, FC Barcelona y de la Seleición Española.
- Eloy Olaya (Xixón, 1965), futbolista del Real Sporting, Valencia CF, CD Badajoz y de la Seleición española.
- David M. Rivas (Xixón, 1957), doctor n'economía, profesor d'universidá, ecoloxista, escritor y miembru de l'Academia de la Llingua Asturiana.
Xixón allúgase metanos la cuesta cantábrica d'Asturies, nel suroeste d'Europa, al norte de la Península Ibérica, so una rasa llitoral nes estribaciones del Cordal Cantábricu, forma parte de la vertiente hidrográfica cantábrica y asítiase nel so puntu más altu (Peña de los Cuatru Xueces) a 662 msnm. El puntu más altu de la zona urbana (Ciares) allúgase a 59 msnm. Sos coordenaes son 43º 32' 43 N, 5º 39' 44 O. El conceyu de Xixón tien una superficie de 181,6 km² y una forma vagamente rectangular. La ciudá asítiase na estaya costera central del conceyu, nuna badía dixebrada pola península de Cimavilla (cascu antiguu) que separta la playa de San Llorienzo al este, del puertu deportivu, sables de Poniente y l'Arbeyal, astilleros y puertu d'El Musel, al oeste.
- Ortofotomapes de Xixón
Xixón - Centru
Xixón - Este
Xixón - Oeste
Xixón - Sur
Distancies
Éstes son les distancies en llinia reuta a delles ciudaes, a los mares que bañen la cuesta ibérica y a les llendes con Portugal y Francia:
- Madrid: 467 km.
- Capital de provincia más averada sacante Uviéu (Llión): 109 km.
- Capital de provincia más llonxana Cádiz: 773 km.
- Uviéu: 25 km.
- Avilés: 21 km.
- Mieres: 34 km.
- Llangréu: 28 km.
- Mar Mediterraneu (Valencia): 629 km.
- Océanu Atlánticu (A Coruña): 223 km.
- Llende con Portugal: 189 km.
- Llende con Francia: 306 km.
Llendes
El conceyu de Xixón llenda colos siguientes conceyos: Carreño y Corvera al oeste, Llanera al suroeste, Siero al sur y Villaviciosa al este. Con Sariego nun comparte frontera, manque les sos llendes aporten a xunise nún pequeñu puntu correspondiente a la Peña de los Cuatru Xueces, asina nomada por constituyir la confluyencia de los conceyos de Xixón, Villaviciosa, Sariegu y Siero.
Hidrografía
Xixón forma parte de la vertiente hidrográfica cantábrica. Nun treviesa'l conceyu xixonés nengún ríu importante. La rede hidrográfica del conceyu fórmenla'l Piles, un ríu curtiu y de caudal escasu cuyos 10 u 15 quilómetros trescuerren dafechu dientro de les llendes del conceyu, trevesiando la parte este de la ciudá hasta desembocar na sablera de San Llorenzu, y delles ñores menores (Peña Francía, Santurio, San Miguel, Tremañes, etc), de los cuales el más importante ye'l de La Ñora, que forma un tramu de la frontera col conceyu de Villaviciosa y desemboca na sable'l mesmu nome. Un pequeñu banzáu, el de San Andrés de los Tacones, allugáu al oeste'l conceyu al empar la autopista A-66, sirvi d'abastimientu de la empresa Aceralia.
Clima
El clima de Xixón, determináu pola presencia del mar y el baxu altor del conceyu, ye básicamente oceánicu, con abondoses lluvies demientres l'iviernu y los primeros díes de la primavera y un tiempu más estable y caldiu en branu. Les temperatures medies son moderaes, siendo'l de Xixón ún de los climes más atemperiaos y estables de tola fastiella cantábrica: 9,5 °C n'iviernu, 19,5 °C en branu y una media añal d'unos 14 °C.
La precipitación media añal ye una de les más baxes del país : unos 1000 l/m². Ello débese al denomáu efeutu de tenllera, según el cual les lluvies más intenses llocalícense nes zones más altes y les mínimes en zones costeres del centru y l'occidente. Concasando cola estada de menos lluvies danse allugamientos de aridez y seca (el 22% de los meses hai secañu y el 11% el déficit hídricu ye severu).
Los vientos son esporádicos y estacionales. N'iviernu xiblen preferentemente del sureste, atemperiaos y caldios, por mor de la retirada hacia el sur del anticiclón de les Azores, colo que les borrasques atlántiques siguen un sen más meridional. En branu l'allugamientu inviértese, predominando vientos del nordeste, friyos y secos.
Víes d'accesu
Autopistes A-66 (Ruta de La Plata), A-8 (Autopista del Cantábricu), AS-1 (Autovía Minera) y AS-II (Autovía Industrial). Tamién somos a alcontrar la N-632 (Carretera vieya). En tren, Xixón tien comunicaciones diaries con ciudaes como Madrid, Alicante, Ferrol y Barcelona. Tamién llegen cruceros al Puertu de Xixón, El Musel.
Anguaño, llévase a cabu la construcción del metrotrén de Xixón, comunicando dellos barrios de la ciudá y la estación central de RENFE col Hospital de Cabueñes.
Según informaciones de la prensa llocal de Xixón, el metru cuntará con 15 llinies na ciudá, una que comunica Xixón con Uviéu y Avilés y otra que xuncie la ciudá con El Musel.
Nos tarrenos lliberaos pola estación de Xovellanos dempués del so soterramientu, allevantaránse 6 rascacielos, de los cuales tres d'illos sedrán los más altos de la península.
| Nᵘ | Nome | Superficie (km²) |
% superficie Xixón |
Población | % población Xixón |
Densidá (hab./km²) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Serín | 15,1 | 0,820,82% | 289 | 0,110,11% | 19,14 |
| 2 | San Andrés de los Tacones | 6,029[6] | 3,27111930993×1093 271 119 309,93% | 131 | 0,050,05% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "" non reconocíu. |
| 3 | Fresno | 4 | 0,020,02% | 504 | 0,190,19% | 126 |
| 4 | Puao | 3 | 0,020,02% | 196 | 0,070,07% | 65,33 |
| 5 | Veriña | 1,5 | 0,080,08% | 680 | 0,250,25% | 453,33 |
| 6 | Xove | 4,4 | 0,240,24% | 1579 | 0,590,59% | 358,86 |
| 7 | Xixón | 41,38 | 22,4522,45% | 257 441 | 95,9595,95% | 6221,39 |
| 8 | Somió | 10,7[7] | 58 054 365,0258 054 365,02% | 7291, 3439, 3977, 3684, 4165 | 2,7174769540699×10162,7174769540699E+16% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu. |
| 9 | Cabueñes | 7,366[6] | 399 652 758,94399 652 758,94% | 1457 | 0,540,54% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "" non reconocíu. |
| 10 | Deva | 10,535[6] | 571 591 340,68571 591 340,68% | 699 | 0,260,26% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "" non reconocíu. |
| 11 | Caldones | 8,487[8] | 4,60474201087×1094 604 742 010,87% | 456 | 0,170,17% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "" non reconocíu. |
| 12 | Valdornón | 7,763[9] | 4,21192556034×1094 211 925 560,34% | 187 | 0,070,07% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "" non reconocíu. |
| 13 | Fano | 3,524[10] | 191 199 609,36191 199 609,36% | 232 | 0,090,09% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "" non reconocíu. |
| 14 | Llavandera | 6,507[8] | 353 046 497,76353 046 497,76% | 354 | 0,130,13% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "" non reconocíu. |
| 15 | Samartín de Güerces | 5,916[6] | 3,20980956016×1093 209 809 560,16% | 347 | 0,130,13% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "" non reconocíu. |
| 16 | Llorio | n/d | 420 | 0,160,16% | Error d'espresión: Operador round inesperáu | |
| 17 | La Pedrera | n/d | 845 | 0,310,31% | Error d'espresión: Operador round inesperáu | |
| 18 | Ruedes | n/d | 115 | 0,040,04% | Error d'espresión: Operador round inesperáu | |
| 19 | L'Abadía Cenero | n/d | 1482 | 0,550,55% | Error d'espresión: Operador round inesperáu | |
| 20 | Porceyo | n/d | 735 | 0,270,27% | Error d'espresión: Operador round inesperáu | |
| 21 | Tremañes | 3,7 | 0,20,2% | 3411 | 1,271,27% | 921,89 |
| 22 | Roces | n/d | n/d | Error d'espresión: Operador / inesperáu | ||
| 23 | Granda | 4,254[6] | 2,30806792923×1092 308 067 929,23% | 663 | 0,250,25% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "" non reconocíu. |
| 24 | Castiello Bernueces | n/d | 1132 | 0,420,42% | Error d'espresión: Operador round inesperáu | |
| 25 | Vega | 4,5[6] | 2 441 538,732 441 538,73% | 3439 | 1,281,28% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "" non reconocíu. |
| 26 | Santurio | n/d | 274 | 0,10,1% | Error d'espresión: Operador round inesperáu |
|
|
| Población de Xixón (1857-2006) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Evolución 1900-2006[11] | Añu | Ciudá | Conceyu | Añu | Ciudá | Conceyu | |||
 |
|||||||||
| 1857 | 23.621 | 1996 | 264.381 | ||||||
| 1887 | 35.170 | 1997 | |||||||
| 1900 | 27.000 | 47.544 | 1998 | 265.491 | |||||
| 1910 | 55.248 | 1999 | 267.980 | ||||||
| 1920 | 57.573 | 2000 | 267.426 | ||||||
| 1930 | 50.000 | 78.239 | 2001 | 269.270 | |||||
| 1940 | 101.341 | 2002 | 270.211 | ||||||
| 1950 | 110.985 | 2003 | 270.875 | ||||||
| 1960 | 90.000 | 124.714 | 2004 | 271.039 | |||||
| 1970 | 160.000 | 187.612 | 2005 | 273.931 | |||||
| 1981 | 233.000 | 255.969 | 2006 | 274.472 | |||||
| 1991 | 235.000 | 260.267 | |||||||
| Gráfica d'evolución demográfica de Xixón ente 1857 y 2010 |
 |
Ciudá tradicionalmente industrial, la economía de Xixón sofriera grandes cambeos de magar les dures reconversiones de la estaya industrial dende la década de los setenta.
El despegue económicu de Xixón anicióse a caberos del sieglu XIX, por mor a la confluyencia de dellos fatores:
- L'españamientu'l carbón de les cuenques hulleres del interior d'Asturies (principalmente en Mieres y Llangréu). La construcción del Ferrocarril de Llangréu, tercer ferrocarril español, en 1856, fizo de Xixón el puertu d'embarque de la mayor parte la producción minera asturiana, alitando'l comerciu y la industria llocal.
- La repatriación de capitales antillanos, como consecuencia de la independencia de Cuba, que propiciaron la creación de nueves industries ya inversiones inmobiliaries.
El modelu industrial xeneráu, típicu de la primer Revolución Industrial, costaba por tantu d'una rixa estaya secundaria, con gran presencia de la industria metálica, siderúrxica, cerámica, vidru y testil. La estaya terciaria, amás de l'actividá comercial xenerada pola ciudá, incluyó la incipiente actividá turística del Xixón de la dómina, que tamién aspiró a convertise nuna gran estación balnearia. Sicasí nun aportó a prosperar lo esperao por mor al tardíu enllaz ferroviariu que coneutó Asturies cola meseta.
La siguiente estada de gran medría económica de Xixón prodúxose a caberos de la década de los sesenta, por mor a la construcción de la factoría d'Uninsa (Ensidesa) y a l'actividá del puertu y de los astilleros.
Tres una dura crisis y reconversión nos años ochenta, anguaño, la estaya terciaria ye la más importante de la economía xixonesa, siguida de la estaya secundaria (industries siderúrxiques y metáliques). El pesu de la estaya primaria na economía del conceyu ye práuticamente irrelevante.
| Númberu de trabayadores |
Tantu por cientu | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| TOTAL | 95.816 | 100 | |||
| Agricultura, ganadería y pesca | 665 | 0,69 | |||
| Industria | 16.537 | 17,26 | |||
| Construcción | 9.969 | 10,40 | |||
| Servicios | 68.645 | 71,64 | |||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI | |||||
| Usu | Superficie (km²) | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Tierres de llabrantíu | 3,90 | ||||
| Praderíes | 49,81 | ||||
| Terrenu forestal | 37,05 | ||||
| Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...) | 90,84 | ||||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI | |||||
| Ganaderíes de bovín | 626 | ||||
| Cabeces de ganáu bovín | 8.421 | ||||
| Cabeces de ganáu ovín | 1.932 | ||||
| Cabeces de ganáu cabrín | 173 | ||||
| Ganaderos con cuota llechera | 96 | ||||
| Quilos de cuota llechera | 10.648.083 | ||||
| Metros cúbicos de madera valtao | 15.209 | ||||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI | |||||
El Musel ye'l primer puertu graneleru español, el sestu nel ranquin xeneral de puertos españoles y el cuartu en resultaos d'españamientu. El Puertu de Xixón equípase coles más modernes instalaciones, aptes pa manipular toda mena de tráficos.
Ente les primeres representaciones de la costa cantábrica feches por navegantes y cosmógrafos nos sieglos XVI y XVII, conocíes como portulanos o cartes portulanes, yá apaez como un llugar rescampláu'l cabu Torres y el so fondeaderu d'El Musel como llugar apropiáu p'abellugar a les embarcaciones demientres los temporales. Ello asocede en varies cartes y atles como'l Portulanu de Mateo Prunes de 1539, o nel primer Atlas Náuticu imprentáu (1584-85) fechu pol pilotu alemán Lucas Jansz Waghenaer. Del sieglu XVII destaquen dos mapes detallaos de la costa xixonesa fechos pol cosmógrafu portugués Pedro Texeira de Albernas en 1634 y por Fernando Valdés en 1635. D'otra mienta, será de magar la segunda metá del sieglu XVIII cuando se fagan con mayor precisión les representaciones y descripciones de la costa asturiana por mor de los avances de la instrumentación científica emplegada. D'esta etapa cuntamos con bonos exemplos pa esta parte de la costa, siendo'l más significativu'l planu llevantáu en 1752 pol pilotu de l'Armada Francisco Leal, au por primer vez se proyeuta la construcción d'un muelle col so correspondiente escollera na punta de Peña Lladra (Cabu Torres), o'l Planu de la Concha de Xixón de 1787 que forma parte del Atlas Hidrográficu de les Costes d'España, fechu pol brigadier Vicente Tofiño de San Miguel. En 1784 el propiu Xovellanos yá suxería la formación d'un plan d'obres nel fondáu d'El Musel.
El gobiernu municipal escadármase polos siguientes elementos:
- Alcalde
- Plenu'l Conceyu
- Xunta de Gobiernu Llocal
- Tenientes d'Alcalde
- Portavoces
- Delegaciones Municipales
- Comisiones del Plenu
Alcaldes
| Nome | De magar | Fasta | Partíu | ||
|---|---|---|---|---|---|
| José Manuel Palacio | 1979 | 1987 | PSOE | ||
| Vicente Álvarez Areces | 1987 | 1999 | PSOE | ||
| Paz Fernández Felgueroso | 1999 | 2011 | PSOE | ||
| Carmen Moriyón Entrialgo | 2011 | 2019 | FAC | ||
| Ana González Rodríguez | 2019 | PSOE | |||
| Llista dafecha d'alcaldes de Xixón dende 1840 | |||||
Dende la instauración de la democracia na Transición, la villa tuviere tres alcaldes, toos illos del PSOE, como s'amuesa na tabla d'arriba. Pa una información más abondosa véase la llista d'alcaldes de Xixón, la cual detalla los máximos dirixentes de la corporación municipal dende 1840.
Repartu d'ediles nel Conceyu
Evolución histórica del repartu de conceyales dende les primeres eleiciones municipales en democracia, en 1979.
| Partíu | 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 |
| UCD / CDS | 9 | - | 6 | - | |||||||
| UGJ | 3 | ||||||||||
| FAC | 9 | 8 | 3 | ||||||||
| PSOE | 13 | 17 | 11 | 12 | 12 | 16 | 13 | 13 | 10 | 7 | 11 |
| XSP / Podemos-EQUO | 6 | 3 | |||||||||
| AP / PP | 1 | 7 | 7 | 9 | 11 | 9 | 11 | 12 | 5 | 3 | 2 |
| PCE / IX | 4 | 3 | 3 | 3 | 4 | 2 | 3 | 2 | 3 | 2 | 1 |
| C's | 1 | 4 | |||||||||
| VOX | 2 | ||||||||||
| Total | 27 | 27 | 27 | 27 | 27 | 27 | 27 | 27 | 27 | 27 | 27 |
Prensa
- El Comercio
- La Nueva España (edición llocal)
- La Voz de Asturias (edición llocal)
Emisores de radio
Cadenes de televisión
- Radiotelevisión del Principáu d'Asturies (autonómica)
- Televisión Local Gijón (llocal)
- Canal 10 TV (llocal)
L'actividá cultural ye mui amplia, y fai finca na formación pública. De magar 1981 esiste una Universidá Popular con talleres y cursos, asina como una rede de centros sociales y biblioteques en cada barriu. Tienen especial importancia l'Atenéu Obreru de Xixón, una entidá cultural con más de cien años de vida, y l'Antiguu Institutu Xovellanos, amás del Atenéu de La Calzada.
Realícense actividaes culturales tol añu, qu'aducen enforma nos meses de branu, sobremanera n'agostu poles fiestes de Begoña (15 d'agostu), con fiestes, música y teatru, que complementen la programación de cutio'l Teatru Municipal Xovellanos. Ente los eventos cincaos na ciudá somos a figurar:
- FETEN-Feria Europea de Teatru pa neños en febreru. - El Salón del Llibru Iberuamericanu, en mayu. - La Selmana Negra, en xunetu. - Festival Folclóricu Internacional, caberos de xunetu. - El Festival Internacional de Cine de Xixón a caberos de payares.
Arriendes, la ciudá ye sé d'un festival de jazz, selmana internacional de montaña, Salón del cómic, festival de Gospel y nos nadales prográmase «Xixon nel país de los títeres» qu'atina'l públicu infantil y adultu al mundiu de los títeres.
El Centru Cultural Palaciu de Revillagigedo pola so parte programa nos meses de seronda y primavera un programa de teatru (xueves), música del s. XX (vienres) y teatru enfantil (sábados).
Per otru llau, l'autoridá portuaria lleva varios años programando baxo'l títulu «A ver la Ballena» espectáculos caleyeros alrodiu del ámbitu físicu del puertu deportivu. Na Universidá Llaboral de Xixón tien la so sede, dientro l'espaciu multicultural Llaboral, Ciudá de la Cultura, el Centru d'Arte Contemporaniu.
Los centros municipales programen nes sos sedes toda mena d'espectáculos, destacar la cita col Jazz que celébrase a lo menos una vegada al mes nel Antiguu Institutu baxo'l nome «Jazz nel Centru».
El programa d'arte na cai enllena les cais del branu d'espectáculos tan diversos como música clásica, folklore, teatru, circu ya inclusive cine.
Xixón inclúyese nes xires internacionales de los cantantes y grupos más diversos; pela villa pasaren: Ana Belén, Jane Birkin, Rubén Blades, María del Mar Bonet, David Bowie, Montserrat Caballé, Celia Cruz, Miles Davis, Bob Dylan, Cesária Evora, B.B. King, The Kinks, Alfredo Kraus, Paco Ibáñez, Lluis Llach, Les Luthiers, Mano Negra, Manu Chao, Paul McCartney, Georges Moustaki, Luciano Pavarotti, Prince, Quilapayún, The Rolling Stones, Shakira, Mercedes Sosa, Bruce Springsteen, Joaquín Sabina, Joan Manuel Serrat, Sting, Tina Turner, Chavela Vargas, Víctor Manuel y Atahualpa Yupanqui, ente otros munchos.
Nel barriu d'El Cotu allúgase'l Conservatoriu Profesional de Música de Xixón (antiguu Cuartel d'El Cotu). Nesti conservatoriu estúdiense 18 especialidaes, ente elles la gaita dende'l cursu 2006/2007. El conservatoriu cunta con una Orquesta Sinfónica, Banda, Orquesta de Cuerdes, la LittleBand y la BigBand; amás d'alredor de 60 mayestros y 600 escolinos. El centru treslladaráse a la universidá llaboral en 2008.
La ciudá tamién cunta con orquesta sinfónica y banda de música, asina como otres bandes de gaites como son Noega y Villa de Xixón.
Nos caberos años,[¿cuándo?] Xixón entama a ser ciudá de paradera pal Cirque du Soleil. Maguer al pequeñu tamañu de Xixón en comparancia coles ciudaes nes que suel aparar el Circu, Xixón ganóse un furacu ente les grandes. Les actuaciones del Circu del Sol tuvieren ésitu na ciudá. En xunetu de 2004, foi Saltimbanco y nel branu de 2007, presentaron en Xixón Alegría, siendo la primer vez qu'esta xira apara nel norte d'España.
José Luis Garci grabó a entamos de la década de 1980 la mayor parte'l metraxe de Volver a empezar, película que de secuti obtendría un Óscar de l'Academia a la meyor película estranxera. A entamos de la década de 1990 hebo un auxe de bandes de música indie na villa, que conocióse como'l Xixón Sound. Tamién la comedia de Mortadelo y Filemón grabárase en parte na ciudá de la cultura de Xixón, conocida como la Universidá Llaboral nel barriu de Cabueñes. En 2006 la ciudá abellugó'l rodaxe dafechu de la película de los xermanos Ulloa, Pudor.
- Sala d'Arte Capiella San Llorenzu Archiváu 2007-09-30 en Wayback Machine
- Muséu Xovellanos
- Muséu Etnográficu del Pueblu d'Asturies
- Muséu del Ferrocarril d'Asturies
- Muséu Piñole
- Muséu de les Termes romanes de Campu Valdés
- Muséu Juan Barjola
- Muséu Evaristo Valle
- Muséu internacional de la gaita
- Ciudadela Anselmo Solar
- Xardín Botánicu Atlánticu Archiváu 2006-06-15 en Wayback Machine
- Parque Arqueolóxicu y Natural de la Campa Torres.
- Centru d'Interpretación Torre del Reloxu
- Centru Internacional d'Arte - Palaciu de Revillagigedo
- Muséu-Acuariu del Centru d'Esperimentación Pesquera
- Acuariu de Xixón
- Centru d'interpretación de la Natura Monte Deva
- Aula del Cine d'Asturies
- Villa romana de Veranes
Somos a figuarar, dientro la grastronomía clásica, como primeros, les fabes, les reines na cocina asturiana, seya yá na conocidísima fabada con compangu (chorizu, morciella y llacón), como con amasueles, pelosu, con cacia, etc. y el pote asturianu. Nos segundos el puertu aporta saborgosos pexes y mariscos del Cantábricu col que realícense recetes tradicionales como la chopa a la sidra, pancholeta a la espalda, ventresca de cimarrón o los oricios, manque tamién tienen la so importancia los platos de carne de les parroquies del interior como la ternera o el pitu caleya. Los postres típicos son l'arroz con lleche, tarta charlota o xixonesa, biscuit Xixón y princesines.
Toó illo ránase con sidra, que servida al xeitu tradicional (escanciellándola en culinos) acompanga comides y les llargues tardes de branu acompangando a tortielles, chorizos a la sidra y empanaes nos merenderos que chisquen les parroquies rurales como Deva, Castiello o Maréu.
Xixón ye cantera tamién de xóvenes cocineros qu'alitaren la cocina asturiana. Nun ye difícil d'atopar en Xixón sitios au la sofisticación na comida nun tea acompangada d'un tratu melgueru y unos precios mui axustaos.
La vida académica de la ciudá viose aducida nos caberos de los años 1990 cola construcción del campus de Viesques de la Universidá d'Uviéu, que realmente allúgase nes parroquies de Somió, Cabueñes y Bernueces, sobro finques de la antigua Universidá Llaboral de Xixón. Ellí alcuéntrense les siguientes Escueles Universitaries: E. U. d'Inxeniería Téunica Industrial de Xixón (de gran tradición y que recientemente celebró los sos 150 años d'antigüedá), E. U. I. T. d'Informática y Telemática de Xixón, E. S. de Marina Civil, E. U. de Rellaciones Llaborales, Escuela Politéunica Superior d'Inxeniería de Xixón (na cual impártense tres titulaciones principales, Inxenieru Industrial, Inxenieru Informáticu ya Inxenieru en Telecomunicaciones), y E. U. "Xovellanos" (estudios de empresariales, alministración pública y turismu). Xixon cunta tamién con una delegación de la UNED, au puédense cursar a distancia distintes disciplines.
La villa cunta con ún de los equipos históricos del fútbol español, el yá centenariu Real Sporting de Xixón, anguaño na primer división de la lliga española, dempués de xugar diez años consecutivos na segunda division española y d'algamar l'ascensu na temporada 2007/2008. Xuega nel estadiu de fútbol de propiedá municipal d'El Molinón, construyíu nel añu 1908. Tamién cuenta con un equipu de baloncestu, el Xixón Baloncestu S.A.D. equipu qu'anguaño afáyase na LEB Plata y que tevo na lliga ACB cuatro temporaes, tres d'illes consecutives. La so cancha de xuegu ye'l Palaciu de Deportes de Xixón. En fútbol americanu, Xixón represéntase polos Gijón Mariners. En béisbol, por El Llano Béisbol Club, y en rugbi pol Club de Rugby La Calzada y el Gijón Rugby Club, dos equipos cuya rivalidá ye yá histórica. En Lliga ABF de balonmano ta'l Club Balonmán Xixón.
El Real Grupu de Cultura Cuadonga ye una de les sociedaes privaes de calter deportivu más importantes d'España. Cunta con cuasi 30.000 socios y unes instalaciones punteres en materia deportiva que faen de la entidá un fenómenu social a nivel nacional. Otros clubes destacables son: el Club Natación Santa Olaya, el Club Hípicu Astur, el Real Club de Golf de Castiello, el Club de Tenis de Xixón, y el Real Club Astur de Regates.Tamién cunta col Biesca Xixón HC, equipu que n'hoquei sobre patinos ye unu de los históricos de la división d'honor en categoría femenina, llogrando yá dellos campeonatos d'Europa.
Una de les competiciones deportives más importantes que se celebren en Xixón ye'l Concursu de Blincos Internacional de Xixón (CBIX), que celébrase nel Hipódromu de Les Mestes.
Pa los enamoraos del monte l'estratéxicu allugamientu de Xixón, permite a los esquiadores averase a les estaciones d'esquí del Cordal Cantábricu como ye Valgrande-Payares a namái 75 km.
- Cimavilla, conxuntu históricu-artísticu.
- Palaciu Revillagigedo.
- Termes romanes.
- Castru de la Campa Torres.
- Edificios d'arquiteutura modernista.
- Muséu Casa Natal de Xovellanos.
- Universidá Llaboral de Xixón.
- Xardín Botánicu Atlánticu.
- Alredores de gran bayura paisaxística: Sablera de San Llorenzu, Sablera de Poniente, Sablera de l'Arbeyal, Mayanes, Cervigón, Peñarrubia, Serín, L'Estañu y La Ñora
- Parque Isabel la Católica.
- Cerru Santa Catalina cola escultura d'Eduardo Chillida Eloxu'l Finxu.
- Muséu Evaristo Valle.
- Feria Internacional de Muestres d'Asturies (FIDMA).
- Muséu Etnográficu del Pueblu d'Asturies.
- Casinu d'Asturies.
- Acuariu de Xixón.
Numberosísimos bares, chigres, tabiernes, cafeteríes, restaurantes y sidreríes, hoteles de toles categoríes, parador nacional.
- Centru comercial Los Fresnos - Pl. Los Fresnos esq. cai del Río de Oro, 3
- Esti centru dispón d'hipermercáu, tiendes de moda, ximnasiu, Quartin, y numberosísimos restaurantes y llocales comerciales.
- Centru comercial San Agustín - Pza. de Romualdo Alvargozález Lanquine, e/n
- Cunta con supermercáu, tiendes y llocales de restauración.
- Centru comercial La Calzada - C/Maestro Amado Morán, e/n
- Dispón de cines, Mcdonald's, hipermercáu y estremaes cafeteríes y llocales.
- Centru comercial Costa Verde - Avda. de la Constitución
- Grandes almacenes d'Hipercor y El Corte-Inglés.
- Centru comercial Alcampo - Avd. d'Uviéu
- Centru comercial Centro historico
- Abargana los llocales miembros del centru históricu de la ciudá.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
