Müqəddəs Pavel kafedralı
From Wikipedia, the free encyclopedia
Müqəddəs Pavel kafedralı (ing. St Paul's Cathedral) – Londonda yerləşən Anqlikan kafedralı və London yepiskopunun iqamətgahı. Kafedral, London yepiskopluğuna tabe olan bütün kilsələrin ana kilsəsi kimi fəaliyyət göstərir. London şəhərinin ən yüksək nöqətsi olan Ladqeyt-Hilldə inşa edilmiş kilsə, I dərəcəli vacibliyə malik abidə kimi İngiltərənin qeydiyyata alınmış tarixi abidələri siyahısına salınmışdır. Hazırkı kafedralın yerində b.e. 604-cü ilində inşa edilmiş kilsə kimi, kafedral da Həvari Pavelə ithaf edilmişdir.[1] XVIII əsrin sonlarına aid olan hazırkı kilsə binası, İngilis barokkosu üslubunda Ser Kristofer Ren tərəfindən dizayn edilmişdir. Renin sağlığında tamamlanmış kilsə inşası, Böyük London yanğınından sonra, şəhərin bərpa layihəsinin bir hissəsi olmuşdur.[2] Ərazidə olmuş və Böyük Yanğın zamanı böyük bir hissəsi dağılmış qotik üslublu Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı, orta əsrlər və erkən modern London həyatında böyük rol oynamışdır.
| Müqəddəs Pavel kafedralı | |
|---|---|
| ing. Cathedral Church of St Paul the Apostle | |
 Müqəddəs Pavel kafedralının Festival bağlarından görünüşü | |
 | |
| 51°30′49″ şm. e. 0°05′53″ q. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Birləşmiş Krallıq |
| Status | fəaliyyət göstərir |
| Şəhər | London |
| Yerləşir | London |
| Aidiyyatı | Anqlikan kilsəsi |
| Memar | Ser Kristofer Ren |
| Tikilmə tarixi | 1675-1710 |
| Üslubu | İngilis barokkosu |
| Hündürlüyü | 111 metr |
| Uzunluğu | 158 metr |
| Eni | 75 metr |
| Qüllələri | 2 |
| Rəsmi sayt | stpauls.co.uk |
İngiltərənin qeydiyyata alınmış abidələri | |
| Rəsmi adı: St Paul's Cathedral | |
| Təyin edilib | 4 yanvar 1950 |
| İstinad nöm. | 1079157 |
 Kafedralın planı |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kafedral Londonun ən məşhur və ikonik görməli yerlərndən biridir. Renin şəhər kilsələrinin qüllələri ilə əhatə olunmuş kafedral günbəzi 300 ildın artıqdır ki, London skaylaynında dominant yer tutur. 111 metr gündürlüyə malik kafedral, 1710-1963-cü illər arasında şəhərin ən hündür tikilisi olaraq qalmışdır. Müqəddəs Pavel kafedralının günbəzi, hələ də dünyanın ən böyük günbəzlərindən biridir. Müqəddəs Pavel kafedralı, Liverpul kafedralından sonra Birləşmiş Krallıq ərazisindəki ikinci ən böyül kilsə binasıdır.
Müqəddəs Pavel kafedralında həyata keçirilmiş mərasimlər arasında Admiral Lord Nelson, Vellinqton qrafı Artur Uelsli, Uinston Çörçil və Marqaret Tetçerin dəfni, Kraliça Viktoriyanın yubileyi, birinci və ikinci Dünya Müharibələrinin sülh dua mərasimləri, şahzadə Çarlz və Ledi Diana Spenserin nigahı, Britaniya Festivalının açılışı, Kraliça II Elizabetin Gümüş, Qızıl, Brilyant və Platin yubileyləri, 80 və 90-cı doğum günü mərasimləri daxildir. Müxtəlif dövrlərdə Müqəddəs Pavel kafedralı fərqli təbliğat materiallarının əsas subyektinə çevrilmiş, Blitz zamanı kafedralın günbəzi tüstü və alov içində təsvir edilmişdir.[3]
Hazırda, Müqəddəs Pavel kafedralı saat və günlük ibadət mərasimləri olan kilsə kimi fəaliyyət göstərir. İbadətçilər üçün kafedrala giriş ödənişsiz olsa da, turistlər üçün giriş biletinin qiyməti 23 funt-sterlinqdir.[4] Kafedrala ən yaxın metro stansiyası 120 metr aralıda yerləşən Müqəddəs Pavel stansiyasıdır.[5]
Kafedraldan əvvəl
Londiniumun ilkin kafedralının yeri bəlli olmasa da, əfsanə və orta əsrlər ənənəsi kafedralın Kornhilldəki Müqəddəs Pyotr kilsəsi olduğunu göstərir. Müqəddəs Pavel bir kafedral üçün qeyri-adi atribusiyadır və Qədim Roma dövründə şəhərdə başqa bir kafedralın da olduğunu düşünməyə əsas verir. Müqəddəs Lusius haqqında əfsanə isə, Kornhilldəki Müqəddəs Pyotr kilsəsini Londiniumun xristian cəmiyyəti ilə əlaqələndirir. Kilsə qədim Londiniumun ən yüksək nöqtəsində yerləşir və əfsanələrdəki dəyərinə görə, orta əsr prosessiyalarında bu kilsəyə daha çox üstünlük verilirdi. Lakin, həmin kilsə ilə bağlı başqa bir tutarlı sübut yoxdur, Foruma görə kilsənin yerləşdiyi ərazi isə, əfsanələrin həqiqiliyini şübhə altına salır. 1995-ci ildə arxeoloji qazıntılar zamanı Tauer-Hilldə V əsrə aid Qədim Roma baziliksı aşkara çıxarılmış və onun kafedral olduğu ehtimalı irəli sürülmüşdür.[6][7]
Elizabetan dövrü ingilis tarixçi və arxeoloqu Uilyam Kamden qeyd edir ki, orta əsrlər Müqəddəs Pavel kafedralının yerləşdiyi ərazidə, Qədim Roma dövründə ilahnə Dianaya həsr edilmiş məbəd olmuşdur.[8] Kristofer Ren bildirir ki, Böyük Yanğından sonra, yeni kafedralın inşası zamanı ərazidə Diana məbədinin mövcudluğuna dair heç bir iz aşkara çıxmamışdır, buna görə də, Kamdenin nəzəriyyəsi müasir arxeoloqlar tərəfindən qəbul edilmir.[9]
Normanlardan əvvəlki kafedrallar
Qədim Roma dövründə Londonda xristianlığın olması haqqında məlumat olsa da, kilsə və ya kafedralın yeri ilə bağlı inandırıcı bir dəlil yoxdur. İnanca görə, 314-cü ildə çağırılmış Arl kilsə məclisində Londondan iki nümayəndə də iştirak etmişdir.[10] Joslen Ferness tərəfindən XII əsrdə yazılmış London arxiyepiskopları siyahısına görə, Londonda xristian icmasının əsası II əsrdə əfsanəvi kral Lusiusun hakimiyyəti dövründə müqəddəs missionerlər Fuqatiy, Deruvian, Elvanus və Medvinin iştirakı ilə qoyulmuşdur. Müasir tarixçilər bu məlumatlardan heç birini etibarlı hesab etmirlər və mənbənin dövrümüzə çatmış mətni də problemli hesab olunur, lakin, 314-cü ildə çağırılmış Arl kilsə məclisində iştirak etmiş yepiksoplar Restitut və Adelfiy, ehtimal ki, Londiniumu təmsil etmişlər.[lower-alpha 1]
Tarixçi-rahib Möhtərəm Beda yazır ki, 604-cü ildə Kenterberili Avqustin, Mellitə Şərqi saksların anqlo-sakson krallığı və onların kralı Sebertin ilk yepiskopu kimi xeyir-dua vermişdir.
Sebertin dayısı və hökmdarı olan Kent kralı Etelbert yeni yepiskopun iqamətgahı olması üçün Londonda müqəddəs Pavelə ithaf olunmuş kilsə inşa etdirmişdi.[11] Tutarlı sübut olmasa da, ehtimal edilir ki, bu ilk anqlo-sakson kafedralı sonradan orta əsr və müasir Müqəddəs Pavel kafedralının inşa edildiyi ərazidə yerləşmişdir.
Təxminən 616-cı ildə Sebertin ölümündən sonra, onun hakimiyyətə gəlmiş paqan dinlərə inanan oğlanları Melliti Londondan qovurlar və şərqi sakslar yenidən paqan inanclara qayıdırlar. İlk kafedral kilsəsinin taleyi isə məlum deyil. Şərqi sakslar arasında xristian inancına qayıdış VII əsrin sonlarında baş verir və ehtimal olunur ki, anqlo-sakson kafedralı ya bərpa edilmiş, ya da adları bəlli olan Sedd, Vayn və Erkonvald kimi yepiskopların iqamətgahı kimi yenidən inşa olunmuşdur. Y
episkop Erkonvald 693-cü ildə kafedral ərazisində dəfn edilmişdir. Həmin kilsə binası 962-ci ildə yanğın zamanı məhv olmuş, lakin, elə həmin ildəcə onun yerində yeni kilsə binası inşa edilmişdir.[12]
1016-cı ildə vəfat etmiş İngiltərə kralı II Etelred Qərarsız Müqəddəs Pavel kafedralında dəfn edilsə də, hazırda onun məzarı itirilmiş hesab olunur. Anqlosaks salnaməsində verilən məlumata görə, 1087-ci ilin London yanğını zamanı şəhərin əsas hissəsi ilə birlikdə kafedral da yanmışdır.[13]
Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı
Əksər hallarda “Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı” adlandırılan dördüncü Müqəddəs Pavel kafedralı 1087-ci ilin yanğınından sonra[14] normanlar tərəfindən inşa edilmişdir. 1135-ci ildə baş vermiş növbəti yanğın inşaat işlərinin bir müddət dayandırılmasına səbəb olmuş və yeni kafedral yalnız 1240-cı ildə ithaf edilmişdir. İnşaat zamanı Roman üslubu Qotik üslubla əvəzlənmiş və bu özünü oxvari tağlarda, yuxarı hissələrin iri pəncərələrində və binanın şərq qurtaracağının memarlığında öz əksini tapmışdır. York kafedralında olduğu kimi, Müqəddəs Pavel kafedralının qabırğavari tağtavanı da daşdan yox, taxtadan inşa edilmişdir ki, bu da tikilinin sonrakı taleyinə təsir etmişdir.
1256-cı ildə kafedralın genişləndirilməsi üçün işlərə başlanılır. 1300-ü ildə tikinti işlərinə xeyir-dua verilsə də, inşaat yalnız 1314-cü ildə tamamlanmışdır. Son orta əsrlər dövründə Müqəddəs Pavel kafedralı uzunluğuna görə yalnız Klüni abbatlığının kilsəsindən, qülləsinin hündürlüyünə görə isə yalnız Linkoln kafedralı və Ştralzunddakı Müqəddəs Mariya kilsəsinin qülləsindən geri qalırdı.[15] 1878-ci ildə Frensis Penrouz tərəfindən aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı müəyyən edilmişdir ki, binanın uzunluğu 178 metr (585 fut), eni 30 metr (100 fut), transept və transept meydanının ölçüsü isə 88 metr (290 fut) olmuşdur. Kafedral qülləsinin hündürlüyü 149 metr (489 fut) olmuşdur.[16]
XVI əsrin əvvəllərində bina tədricən dağılmağa başlayır. VIII Henri və VI Eduardın hakimiyyəti dövründə həyata keçirilmiş İngilis Reformasiyası zamanı kilsənin daxili dekorları, kapella və ziyarətgahları dağıdılmışdır. 1538-ci ildə ehtimal ki, kafedraldakı ziyarətgahdan götürülmüş Müqəddəs Erkenvaldın təsviri kral zinət əşyaları ustadına gətirilmişdir. Digər müqəddəslərin təsvirləri, ehtimal ki, bir müddət daha kafedralda qalmışdır. Kral VI Eduardın hakimiyyəti dövründə daha sistemli şəkildə ikonalarla mübarizə həyata keçirilir; “Boz Monaxın Xronikası” adlı mənbədə verilən məlumata görə, 1547-ci ilin noyabrında kilsələrdəki xaçlar və digər təsvirlər məhv edilmiş, 1552-ci ilin oktyabrında isə “bütün tanrı kilsələrindəki altarlar və kapellalar” (ing. "Alle the alteres and chappelles in alle Powlles churche") dağıdılmışdır.[17] 1561-ci ildə güclü şimşək zərbəsi Müqəddəs Pavel kilsəsinin qülləsini dağıtmış, Roma-Katolik kilsəsi isə bu təbiət hadisəsini Rəbbin ilahi məhkəməsinin İngiltərə protestant hökmdarlarına qınağı kimi təqdim etmişdir. Bundan sonra, yepiskop Ceyms Pilkinqton çıxış edərək şimşək zərbəsinin binanın hörmətsiz istifadəyə cəza olaraq göndərildiyini demişdir.[18] Kafedrala dəymiş zərərin aradan qaldırılması üçün din xadimləri və London əhalisi tərəfindən təcili addımlar atılmağa başlanmış, ianə toplanışı elan edilmişdir.[19] Lakin, iqtisadi depressiyadan sonra dirçəlməyə çalışan ölkə və şəhər iqtisadiyyatı üçün təmir xərcləri həddən artıq böyük idi. Buna görə toplanmış məbləğlə kilsənin damının təmir edilməsi qərara alınır.
1630-cu illərdə ilk klassik ingilis memarı olan İniqo Cons binaya qərb fasadı inşa edir. 1642-1652-ci illərin İngiltərə Burjua İnqlabı zamanı kilsə parlament qüvvələri tərəfindən qəddar münasibətlə üzləşir, qədim sənədlər və qanun əlyazmaları isə dağıdılır və məhv edilir.[20] İngiltərə Respublikası dövründə dağıdılmış və zərər görmüş binalar - lord-protektorun şəhər sarayı olan Somerset-Haus kimi mülki tikililər, eyni zamanda kilsə və qəbirsanlıqların bərpa edilməsi üçün dövlət tərəfindən inşaat materialları təmin edilir. Bu dövrdə insanlar, açıq səma altında vəzin həyata keçirildiyi, şimal-şərqi kilsə həyətinə - Müqəddəs Pavel xaçı adlandırılan yerə toplaşırlar.[21]
1666-cı ilin Böyük London yanğını zamanı köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı tamamilə məhv olur.[22] Kilsəni bərpa etmək mümkün olsa da, dövlət tərəfindən onun yerində müasir üslubda yeni kafedralın inşa edilməsi qərarı alınır. Yanğından əvvəl də kafedralın yenilənməsi və ya yerində yeni binanın inşası məsələsi aktiv müzakirə edilirdi.
Müasir Müqəddəs Pavel kafedralı
30 iyul 1669-cu ildə yeni kafedral binası üçün layihənin hazırlanması işi rəsmi olaraq ser Kristofer Renə həvalə edilmişdir.[23] Daha əvvəl Renə yanğın zamanı itirilmiş digər şəhər kilsələrinin bərpa işi də həvalə edilmişdi. Belə ki, o, şəhərdə 50-dən çox kilsənin memarıdır. Müqəddəs Pavel kafedrasının layihələndirilməsi ilə paralel olaraq, memarlığa həsr olunmuş beş traktatının nəşri ilə də məşğul olmuşdur.[24]
1666-cı ildə yanğının baş verməsindən beş il əvvəl – 1661-ci ildən etibarən Kristofer Ren, Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralının yenidən qurulması ilə bağlı müzakirələrə başlamışdı.[25] Ehtimal edilən təmir işləri, əsasən, 1630-cu ildə İniqo Cons tərəfindən inşa edilmiş klassik fasadın tamamlanması üçün interyer və eksteryerin yenilənməsindən ibarət olmalı idi.[26] Ren, yarımdağılmış vəziyyətdə olan qülləni günbəzlə əvəz etməyi, bunun üçün isə mövcud konstruksiyanı inşaat pilləkəni kimi istifadə etməyi planlaşdırırdı. Onun təqdim etdiyi çertyojlarda günbəzin nef və yanlardakı keçidləri əhatə etdiyi görünür.[27] Yanğından sonra, köhnə kafedralın strukturunun böyük bir hissəsinin saxlanması mümkün hesab edilsə də, 1670-ci illərdə köhnə tikilinin bütün qalıqlarının sökülməsi işi həyata keçirilir.
1668-ci ildə dekan Uilyam Senkroft, Kristofer Renə yazdığı məktubda bildirir ki, Kenterberi arxiyepiskopu, London və Oksford yepiskopları ilə razılaşdırmadan sonra, “bütün anlamlarda gözəl və nəcib olacaq”, “şəhər və millətin nüfuzuna layiq” yeni kafedral layihələndirməyi ona etibar edir.[28] Layihənin hazırlanması bir neçə il çəkir, lakin, nəhayət hazırlanaraq bütün tərəflərlə razılaşdırılır, Renin gələcəkdə lazım hesab etdiyi dəyişiklikləri etmək icazəsi ilə birlikdə kral sifarişinə əlavə edilir. Layihə nəticəsində, hazırda da fəaliyyət göstərən, Böyük Britaniyanın ikinci ən böyük kilsəsi olan və dünyanın ən gözəl günbəzi elan edilmiş günbəzə malik Müqəddəs Pavel kafedralı inşa edilir.[29] Binanın inşası kömür mədənlərindən alınan vergi hesabına maliyyələşdirilir və inşaat işləri memarın sağlığında tamamlanır, işlərin icrasına isə çoxlu sayda podratçı şirkətlər cəlb olunur.
Kafedralın inşasının tamamlanması 26 oktyabr 1708-ci ildə fənərə son inşaat daşının qoyulması ilə tamamlanır və tamamlanma işi Renin oğlu Kiçik Kristofer və daşçılardan biri tərəfindən icra edilir.[30] 25 dekabt 1711-ci ildə Milad bayramı günü Parlament rəsmən kafedralın inşasının tamamlandığını elan edir.[31] Lakin, faktiki olaraq, bundan bir neçə il sonra da, kilsədə inşaat işləri davam etdirilir, kilsə damındakı heykəllər isə yalnız 1720-ci illərdə quraşdırılır.[32] 1716-cı ildə kafedralın inşasına çəkilən ümumi xərc məbləği 1 095 556 funt-sterlində (2021-ci ildə infilyasiya nəzərə alınmaqla 174 milyon funt-sterlinq) çatmışdı.[32]
İthaf edilməsi
2 dekabr 1697-ci ildə, Böyük Yanğının Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralını məhv etməsindən 31 il 3 ay sonra yeni inşa edilmiş kafedrala istifadə üçün xeyir-dua verilmişdir. Mərasimdə London yepiskopu Henri Kompton xütbə oxumuşdur. Komptonun xütbəsi 122-ci psalm əsasında hazırlanmışdır: “Mənə “Rəbbin evinə gedərk” deyiləndə sevindim.” Növbəti baxar günü isə kafedralda ilk ənənəvi ibadət icra edilmişdir.
Renin kilsəsi haqqında cəmiyyətdə fərqli fikirlər yaranmışdı; bəziləri onu bəyənir: “Xaricdən, daxildən, aşağıdan, yuxarıdan/Ona baxan gözlər hədsiz həzzlə dolur”[33], bəziləri isə ona nifrət edirdilər: “Kilsənin ətrafında Papalığıın ruhu hiss olunur”, “qızıl suyuna çəkilmiş kapitellər, ağır arkalar...Onlar yad idi, ingilissayağı deyildi...”[34]
1900-cü ildən sonrakı tarixi
Sufrajistlərin terror hücumları
1913-1914-cü illərdə sufrajistlər tərəfindən törədilmiş iki partlayış az qala kafedralın uçmasına səbəb olacaqdı. 1912-1914-cü illərdə həyata keçirilmiş sujrajist partlayış və yanğınlarının bir hissəsi olan bu iki terror hücumu, qadınlara seçki hüququnun verilməsi uğrunda mübarizə aparan Qadınların İctimai və Siyasi Birliyi tərəfindən təşkil olunmuşdu.[35] Bu terror hadisələri zamanı kilsələr ən çox hücuma məruz qalan yerlərdən idi, çünki, sufrajistlər Anqlikan kilsəsinin qadınlara seçki hüququnun verilməsinə qarşı çıxdığını düşünürdülər.[36] Ümumlikdə 1913-1914-cü illərdə bütün Böyük Britaniya ərazisində 32 kilsəyə hücum edilmişdi.[37]
Müqəddəs Pavel kilsəsinə ilk hücum 8 may 1913-cü ild, xütbədən əvvəl həyata keçirilmişdir.[38] İnsanlar kilsəyə girdiyi zaman bombanın tıqqıltısı eşidilmiş və bomba, aşkar edilmişdir.[38] Bomba kalium nitratdan hazırlanmışdı.[38] Əgər bomba partlasaydı, ehtimal ki, kafedralda yerləşən tarixi yepiskop taxtı və onun ətrafındakı hissələri tamamilə dağıdardı. Xardal bankasından hazırlanmış qurğunun qalıqları hazırda London-Siti Polis Muzeyində zərgilənir.[38]
Kilsədə partlayış törətməyə ikinci cəhd, sufrajistlər tərəfindən 13 iyun 1914-cü il tarixində edilmiş, lakin, bu dəfə də bombanı partlamadan əvvəl aşkarlamaq mümkün olmuşdur.[35] Bu partlayış cəhdindən iki gün əvvəl isə, Vestminster abbatlığında törədilmiş partlayış isə, Tacqoyma taxtının zədələnməsinə, abbatlığın çıxışlarnda kütləvi panika yaşanmasına səbəb olmuşdur.[38] Müqəddəs Pavel kafedralında partlayışın qarşısının alındığı vaxtda isə Trafalqar meydanındakı Sent-Martin-in-ze-Filds kilsəsində və Metropolitan Tabernakl kilsəsində partlayışlar həyata keçirilmişdir.[35]
Müharibə zamanı zədələnməsi
Kafedral “Blitz”dən salamat qurtulsa da, 10 oktyabr 1940-cı ildə və 17 aprel 1941-ci ildə bombalamaya məruz qalmışdır. İlk zərbə kilsənin əsas altarını dağıtmış, şimal transeptinə tuş gələn ikinci zərbə isə sərdabə üzərindəki döşəmədə deşik açmışdır.[39][40] Hesab edilir ki, ikinci bomba şimal transept yaxınlığında daxili yuxarı hissədə partlamışdır və onun gücü bütün gümbəzi bir qədər yana itələməyə yetmişdir.[41][42]
12 sentyabr 1940-cı ildə kafedrala düşmüş saatlı bomba leytenant Robert Devisin rəhbərlik etdiyi Kral mühəndislərinin bomba zərərsizləşdirənləri tərəfindən uğurla zərərsizləşdirilmişdir.
Mütəxəssislərin dəyərləndirməsinə görə, əgər bu bombanı zərərsizləşdirmək mümkün olmasaydı, kafedral tamamilə dağılardı; sonradan təhlükəsiz yerdə partladıldığı zaman həmin bomba 30 m (100 fut) dərinlikdə krater yaratmışdır.[43]
Bombanı təhlükəsizləşdirdiklərinə görə Devis və minaaxtaran Kameron Uayli Georgi xaçı medalına layiq görülmüşlər.[44] Hazırda Devisin medalı, digər medallarla birlikdə Londonun İmperial Müharibə Muzeyində sərgilənir.
Londonun müharibə dövründə çəkilmiş ən məşhur şəkillərindən biri, 29 dekabt 1940-cı ildə “İkinci Böyük London yanğını” zamanı fotoqraf Herbert Meyson tərəfindən çəkilmiş Müqəddəs Pavel kafedralının fotosudur. Tüdor-stridəki binanın damından çəkilmiş həmin fotoda tüstü-duman içində qalmış kafedralın günbəzi görünür. London Kraliça Mariya Universitetindən professor Liza Jardin yazır:
 |
Tüstü buludlarına bürünmüş, müharibənin xaos və dağıntıları arasında solğun görünən günbəz, qürurlu və əzəmətli dayanır – sarsılmazlığı ifadə edir. Hava hücumu zamanı ser Uinston Çörçill, Gildholla zəng edərək, yanğınsöndürmə hissələrinin bütün qüvvələrinin Müqəddəs Pavel kafedralına yönləndirilməsinə israr edirdi. Onun sözlərinə görə, nəyin hesabına olur-olsun, kafedralı xilas etmək lazım idi, çünki, onun zədələnməsi ölkənin mınəvi ruhunun sarsılmasına gətirib çıxara bilər.[39] |  |
Müharibədən sonrakı dövrdə
29 iyul 1981-ci ildə kafedralda Şahzadə Çarlz və ledi Diana Spenserin toy mərasimi baş tutmuşdur. Ənənəvi olaraq kral ailəsi toy mərasimlərinin keçirildiyi Vestminister abbatlığı yerinə, cütlüyün Müqəddəs Pavel kafedralına üstünlük verməsinin səbəbi, kafedralda qonaqların oturması üçün daha çox yerin olması ilə əlaqəli idi.[45]
1996-cı ildə kafedral günbəzinin mis, qurğuşun və şifer hissələrinin yenilənməsi və bərpası üçün işlərə başlanmışdır. Böyük Britaniyada icra edilmiş ən böyük bərpa layihələrindən biri olan Müqəddəs Pavel kafedralının bərpa layihəsi on beş il davam etdikdən sonra 15 iyun 2011-ci ildə tamamlanmışdır.[46]
Occupy London
2011-ci ilin oktyabrında antikapitalist siyasi hərəkat olan “Occupy London” üzvləri Peternoster meydanındakı London Fond Birjası binasına daxil olmaq cəhdlərinin boş çıxmasından sonra, Müqəddəs Pavel kafedralının qabağında düşərgə yaratmışdı. Bundan sonra baş verən bağlanmalar, kafedralın maddi vəziyyətinə zərər vermişdir. Bildirilmişdir ki, həmin dövrdə kafedral, hər gün 20.000 funt-sterlinqə qədər gəlirdən məhrum olmuşdur.[47] İstefa verən kansler Cayls Freyzer bildirmişdir ki, onun fikrincə, “aktivistlərin düşərgədən uzaqlaşdırılması, kilsə gəlirləri naminə zorakılığa yol aça bilər.”[48] Bundan sonra, Müqəddəs Pavel kafedralının dekanı Qrem Noulz da istefa etmişdir. London-Siti Korparasiyasının məhkəmə iddiası nəticəsində çıxarılmış qərara əsasən 2012-ci il fevral ayının sonuna yaxın zorakılığa yol vermədən düşərgənin köçürülməsinə müvəffəq olunmuşdur.[49]
2019-cu il terror planı
MI5 və Metropolitan Polisin apardığı araşdırma-təhqiqat işləri nəticəsində 10 oktyabr 2019-cu ildə yeni İslamı qəbul etmiş Birləşmiş Krallıq vətəndaşı Safiya Amira Şeyx həbs edilmişdir. 2019-cu ilin sentyabrında Şeyx, kafedralın interyer şəkillərini çəkmişdir. Telegram-da yaratdığı qrup vasitəsi ilə digər Böyük Britaniya müsəlmanlarını radikallaşdırmağa çalışmaqla yanaşı, o, kafedral, otel və dəmir yolu vağzalında partlayıcılar vasitəsi ilə terror əməliyyatları keçirməyi planlaşdırmışdır. Həbs olunduqdan sonra ittihamları qəbul edən Şeyx, ömürlük həbs cəzası almışdır.[50]
Dizaynın hazırlanması
Ser Kristofer Ren
dedi, “Mən bir neçə kişi ilə nahar etməyi planlaşdırıram.
Əgər kimsə zəng eləsə, deyin ki,
mən, Müqəddəs Pavel kafedralının dizaynıyla məşğulam.”
Edmund Klerihyu Bentli tərəfindən yazılmış klerihyu
Müqəddəs Pavel kafedralının layihəsinin hazırlanması zamanı Kristofer Ren çoxsaylı problemlərlə üzləşmişdi. Onun qarşısında Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralını əvəz edəcək və London-sitinin əsas ibadət yeri və abidəsi olacaq layiqli kilsə tikmək tapşırığı qoyulmuşdu. O, eyni zamanda həm Anqlikan kilsəsinin tələblərini yerinə yetirməli, həm layihəyə hamilik edən kraliyyət zövqlərini nəzərə almalı, həm də dini liturgiya məclislərinin keçirilməsi üçün kilsə inşası üzərində formalaşmış orta əsr ingilis kilsə memarlığı ənənələrinə hörmətini nümayiş etdirməli idi. Ren, italyan memarlığındakı müasir İntibah və Barokko tendensiyaları ilə tanış idi, həmçinin Fransaya səfər edərək Fransua Mansarın yaradıcılığını araşdırmışdı.
Renin dizaynı beş əsas mərhələdə inkişaf etmişdi. İlk mərhələ yalnız bir çertyoj və kilsə modelinin bir hissəsi şəklində saxlanmışdır. Çertyoj (adətən “İlk model konstruksiyası” adlandırılır) görünür ki, yumru günbəzvari vestibül (ola bilsin ki, Roma Panteonu əsasında dizayn edilmişdi) və ona birləşən bazilika formalı düzbucaqlı kilsədən ibarət idi. Ola bilsin ki, çertyojun hazırlanması zamanı, memar, Londondakı Templ kilsəsindən ilhamlanmışdı. Lakin, “kifayət qədər ehtişamlı” hesab edilmədiyinə görə, həmin layihə rədd edilmişdir.[51] Renin ikinci layihəsi yunan xaçı formasında[52] idi ki, kilsə xadimləri onun Anqlikan liturgiyasının tələblərinə cavab vermədiyi qənaətinə gəlmişdilər.[53]
Renin üçüncü layihəsi, 1673-cü ilin “Böyük model”ində icra edilmişdir. Palıd ağacı və gipsdən modelin hazırlanmasına 500 funt-sterlinqdən çox (müasir məzənnə ilə təxminən 32000 funt-sterlinq) xərc çəkilmişdi. Modelin hündürlüyü 4 metr (13 fut), eni isə 6 metrə (21 fut) bərabərdir.[54] Bu modeldə yunan xaçı forması saxlansa da, yan neflər sayəsində forma genişləndirilmişdir. Kilsənin bərpası ilə məşğul olan komissiyanın üzvləri həmin layihəni tənqid edərək, Anqlikan kilsəsi daxilində hər-hansı bir vərəsəliyi ifadə etmək üçün bu layihənin digər ingilis kilsələri ilə heç bir oxşarlığa malik olmadığını bildirmişdilər. Bu layihə ilə bağlı başqa bir problem onda idi ki, mərkəzi günbəzi saxlayan səkkiz əsas sütuna görə, bütün layihənin eyni zamanda tamamlanıb təhvil verilməsi lazım idi, o zaman isə, layihənin mərhələlərlə tamamlanması və ictimaytə açılması qəbul edilmişdi. “Böyük Model” Renin ən sevimli dizaynı idi və memar onun, İntibah dövrü gözəlliyini əks etdirdiyini düşünürdü.[55]
“Böyük model”dən sonra, Ren, bir daha modellər hazırlamamaq və layihələrini ictimai müzakirəyə çıxarmamaq qərarına gəldi. O, hesab edirdi ki, bu addımlar, “boşuna vaxt itkisi və işin bacarıqsız hakimlərin öhdəsinə verilməsi”ndən başqa bir nəticəyə gətirib çıxarmır.[53] Renin hazırladığı “Böyük model” dövrümüzə kimi saxlanılıb və Müqəddəs Pavel kafedralında sərgilənməkdədir.
Renin dördüncü layihəsi “Qarant” layihəsi adlandırılır; belə ki, bu layihə, kilsənin bərpası üçün kral qarantı almışdır. Bu layihədə, Ren, ingilis kilsə memarlığı üçün ənənəvi olan qotik üslubu, “yaxşı memarlıq manerası” ilə birləşdirməyə çalışmışdır. Layihə, orta əsr kilsələrinə xas, uzun latın xaçı planına malikdir. 1 1⁄2 mərtəbəli olması nəzərdə tutulmuş tikilininqərbində və transeptlərin qurtaracağında klassik portiklər vardır. Həmin portiklər, İniqo Consun Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralına əlavə etdiyi klassik fasaddan ilhamlanaraq yaradılmışdır.[53] Xaçın tərəflərinin kəsişmə yerində kiçik günbəz üçün baraban rolunu oynayan geniş, lakin dərin olmayan gönbəz yerləşdirilmişdir. Onun üzərindəki kiçik günbəz isə, getdikcə daralan yeddi pilləyə malik qüllə ilə tamamlanmışdır. Von Hart ehtimal edir ki, qüllənin memarlığına şərq paqodalarının ənənəvi memarlığı təsir etmiş ola bilər. Bu plan, Müqəddəs Pavel kafedralında istifadə edilməsə də, Flit-stritdəki Müqəddəs Briqidda kilsəsinin qülləsində tətbiq edilmişdir.[56] Bu plan ənənəvi şərqə deyil, günəşin çıxdığı yerə istiqamətlənmək üçün bir qədər döndürülmüşdü ki, bu da Renin astronomiya bilgilərini ifadə edir.[26]
Yekun dizayn
Yekun layihə, inşa edilmiş halında, təsdiqlənmiş rəsmi Qarant variantından əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir.[57] Layihəni təqdim etdiyi zaman, Ren, kraldan kiçik dekorativ dəyişikliklər etməyə icazə almış və bundan istifadə etmişdi. Bu dəyişiklərin bir çoxu inşaatın davam etdiyi otuz il müddətində həyata keçirilmiş, ən əhəmiyyətli dəyişiklik isə günbəzdə edilmişdir: “Daş fənərin dəstəklənməsi üçün, o, birinci günbəzin üstündə daha bir konstruksiya – zərif formaya malik kərpic konus inşa etdi...Həmin kərpic konstruksiyanı isə taxta və qurğuşundan inşa edilmiş başqa bir konstruksiyanın altında gizlətdi; onların arasında isə fənərə aparan yüngül pilləkən yerləşdirdi." (Kristofer Ren, ser Kristofer Renin oğlu) Kafedralın yekun dizaynı Romadakı Müqəddəs Pyotr bazilikası əsasında hazırlanmışdı. Nef üzərindəki günbəz isə 1665-ci ildə Renin Paris səfəri zamanı gördüyü, Fransua Mansar tərəfindən tikilmiş Val-de-Qras kilsəsindən ilhamlanaraq yaradılmışdır.[55]
Kafedralın təməl daşının qoyulma tarixi mübahisə mövzusudur. Müasir hesabatlardan birində həmin tarix 21 iyun 1675-ci il kimi, digərində, 25 iyun, başqa birində isə 28 iyun kimi qeyd edilir. Lakin, ümumi qəbul edilmiş fikrə görə təməl daşı 1675-ci ilin iyununda qoyulmuşdur. Sonradan Edvard Stroqn iddia etmişdir ki, təməl daşı onun qardaşı Tomas Stronq tərəfindən qoyulmuşdur. Tomas, Ren tərəfindən inşaata təyin edilmiş iki daş ustasından biri idi.[58]
Struktur layihələndirməsi
..gif)
Günbəzin kəsmə planı xarici və daxili günbəz arasındakı qozavari kərpic tikilini göstərir
Uilyam Dikinsonun yer planı (1709–1710)
Renin qarşısında Londonun gilli, yumşaq torpağında iri kafedral kilsənin inşa edilməsi məsələsi dururdu. Adətən kilsələrin şərq qurtaracağı altında sərdabə yerləşirsə, Müqəddəs Pavel kafedralını bütün Avropa kafedrallarından fərqləndirən onun bütün zirzəmisinin sərdabə olması idi və bu sərdabə Avropanın ən böyük sərdabəsidir.[59] Sərdabənin struktur funksiyası da var. Genişliyinə baxmayaraq, sərdabə ərazisinin böyük bir hissəsini geniş yeraltı sütunlar tutur; onlar, yerüstündəki daha nazik sütunların ağırlığını bərabər şəkildə paylamağa xidmət edir. Əgər əksər kafedrallarda qüllə və günbəzlər adətən dörd sütun üzərində inşa edilirsə, Ren, ağırlığın təməl səviyyədə daha geniş paylaşdırılmasını təmin etmək üçün, Müqəddəs Pavel kafedralının günbəzini səkkiz sütun üzərində inşa etmişdir.[60] İnşaat müddətində binanın təməli dərinə oturmuş, Ren isə bundan nəticə çıxararaq layihəyə struktur dəyişiklikləri etmişdir.[61]
Əsas problemlərdən biri, itirilmiş köhnə kafedral qülləsini əvəz edəcək qədər yüksək günbəzin inşa edilməsi, həmçinin bu qədər hündür günbəzin daxildən də qənaətbəxş görünüşünü təmin etmək idi. Ren, Müqəddəs Pyotr bazilikasının günbəzi kimi, iki üzlüklü günbəz inşa etməyi planlaşdırmışdı.[62] Onun bu vizual problemi həll etməkdə əsas hədəfi, daxili və xarici günbəzlərin hündürlüyünü Mikelancelonun Müqəddəs Pyotr kafedralında etdiyindən daha çox artırmaq, bunun üçün isə günbəzləri yarımsfrea deyil, zəncir xətti şəklində çəkmək idi. Daxili və xarici günbəzlərin arasında, Ren, kərpicdən konus inşa etmişdir ki, o da, həm qurğuşunla örtülmüş xarici günbəzin, həm də günbəzi tamamlayan və zəngin dekor edilmiş fənərin ağırlığını saxlayır. Həm daxili günbəz, həm, kərpic konus hissənin qalınlığı 18 düymdür; çatlama və parçalanmaların qarşısını almaq üçün onların hər ikisi döyülmüş dəmirdən hazırlanmış zəncirlərlə bərkidilmişdir.[60][63]
Order layihəsində xarici kontrforslar birinci mərtəbə səviyyəsində göstərilmişdir. Bu, klassik xüsusiyyət deyildi və Renin ən birinci dəyişdiyi elementlərdən biri olmuşdur. Bunun əvəzinə o, kafedralın divarlarının qalın olmasına xüsusi diqqət yetirmişdir ki, xarici kontrforslara ehtiyac qalmasın. Fənər və tağtavanlara əlavə möhkəmlik vermək üçün, sonrakı layihələndirmə mərhələsində arkbutanlarla bərkidilmişlər.[64] Onlar yuxarı mərtəbənin arakəsmələri arxasında gizlədilmişdir; arakəsmələr isə binanın klassik tərzini saxlamaq, kifayət qədər vizual həcm əlavə etmək və ağırlığı ilə divarlara və aşağıdakı kontrforslara təziyq edn günbəzin xarici görünüşünü balanslaşdırmaq üçün əlavə edilmişdir.[60][62]
Dizaynerlər, inşaatçılar və ustalar
Uzunmüddətli layihələndirmə və rasionallaşdırma dövründə, Ren, 1684-cü ildən etibarən Nikolas Hoksmusu əsas köməkçisi kimi işə götürmüşdür.[56] 1696-1711-ci illərdə Uilyam Dikinson ölçügötürən-klerk kimi Renin yanında çalışmışdır.[65] Coşua Marşall (1678-ci ildə erkən vəfatına kimi), Tomas və Edvard Stronq qardaşları kafedralın inşasında daşçı usta kimi çalışmışlar, eyni zamanda qardaşların inşaatda məşğullu tam həcmli olmuşdur. Con Lenqlend otuz ildən artıq müddətdə kafedralın inşasında usta-dülgər kimi çalışmışdır.[66] Kafedralın fasadlarının heykəltəraşlıq işləri, eyni zamanda şimal fasadının frontonu, həmçinin interyerin taxta yonma işləri heykəltəraş Qrinlinq Gibbson tərəfindən həyata keçirilmişdir.[66] Kay Qabriel Sibber cənub transeptinin frontonunu yaratmışdır[67], Müqəddəs Pavelin imana gəlməsi səhnəsini əks etdirən qərb fasadının frontonu, həmçinin həmin frontonu bəzəyən yeddi böyük heykəlin müəllifi heykəltəraş Frensis Börddür.[68] Kafedralın döşəməsi 1709-1710-cu illərdə ağ və qara mərmərdən usta Uilyam Dikinson tərəfindən döşənmişdir.[69] Darvazalar və balüstradın döymə dəmirdan istehsal edilmiş dekorları Jan Tiju tərəfindən hazırlanmışdır.[66] Günbəzi bəzəyən şar və xaç, silah ustası Endryu Niblett tərəfindən hazırlanmışdır.[70]
Müharibə zamanı kafedrala dəyən zərərlərin aradan qaldırılması üçün çoxlu sayda dülgər və daşçı ustalar işə cəlb olunmuşdur. Xüsusilə yonmaçı-ustad Cino Masero bərpa işlərində fərqlənmiş, onun əhəngdaşından yonduğu 2,50 metrlik Məsih heykəli, indi də kafedralın altarını bəzəməkdədir.[71]
Müqəddəs Pavel kafedralı, özündə Renin orta əsrlər ingilis kilsələrinin memarlıq ənənələrini rasionallaşdırması, Palladio memarlığından alınmış ilham, İniqo Consun klassik tərzi, XVII əsr Romasının barokko tərzi, həmçinin Mansarın yaradıcılığına aid binaların xüsusiyyətlərini birləşdirən təmkinli barokko üslubunda inşa edilmişdir.[72] Orta əsrlər memarlığının təsiri özünü ən qabarıq şəkildə kafedralın planında nümayiş etdirir. Böyük York və Uinçester kafedralları kimi, Müqəddəs Pavel kafedralı da qismən geniş enə və əhəmiyyətli dərəcədə kənara çıxan transeptlərə malikdir. Əsas diqqət, bianın ümumi formasını gizlətməyən, əksinə vurğulayan fasada yönləndirilmişdir. Uells kafedralında olduğu kimi, qüllələr nefin enindən kənara çıxır. Renin əmisi o Metyu Ren İli yepiskopu idi və əmisinin yanında çalışdığı müddətdə, memar, əksər kilsələrin günbəz və mərkəzi qüllələrindən fərqli olaraq, həm yan nefləri, həm mərkəzi nefi əhatə edən və kəsişmə nöqtəsində yerləşən, İli kafedralına məxsus unikal səkkizgüşəli fənər qülləsi ilə tanış olmuşdu. Müqəddəs Pavel kafedralının dizayn edilməsi zamanı, Ren, İli kafedralının həmin xüsusiyyətini yeni layihəyə uyğunlaşdırmışdır.[60] Yan kəsimi zamanı da, Müqəddəs Pavel kafedralının orta əsr memarlıq ənənələrini saxladığını, nefdən xeyli alçaq keçidlər və fənərə malik olduğunu görürük.
Eksteryerləri
Kafedralın ümumi xarici görünüşündə dominant rolunu oynayan günbəz, zirvəsindəki xaçın ucuna kimi 111 metr (365 fut) hündürlüyə malikdir.[73] 365 fut hündürlüyün seçilməsi Kristofer Renin astronomiyaya olan marağı ilə izah edilir. XX əsrin sonlarına kimi şəhərin ən hündür tikilisi olmağa davam edən Müqəddəs Pavel kafedralının günbəzi elə layihələndirilmişdir ki, şəhərin ümumi panoramında Renin digər London kilsələrinin qüllələri tərəfindən əhatələnir. Ser Banister Fletçer, Müqəddəs Pavel kafedralının günbəzini “Avropanın ən yaxşı günbəzi” hesab edir, Helen Qardner onun “ehtişamlı” olduğunu düşünür, ser Nikolaus Pevzner isə “dünyada ən mükəmməl günbəzlərdən biri” adlandırır. Ser Con Sammerson bildirir ki, ingilislər və hətta “bəzi yadellilər də” onun dünyada tayı-bərabəri olmadığını düşünürlər.[29][74][75][76]
Günbəzi
Müqəddəs Pavel kafedralının günbəzini layihələndirərkən, Kristofer Ren, Mikelancelonun Müqəddəs Pyotr kafedralı üçün dizayn etdiyi günbəzdən və Mansarın Val-de-Qras kilsəsi üçün dizayn etdiyi günbəzdən ilhamlanmışdır.[76] Müqəddəs Pyotr və Val-de-Qras kilsələrindən fərqli olaraq, Müqəddəs Pavel kafedralının günbəzi bir-birindən kəskin fərqlənən iki daş hörgü mərtəbəsinə malikdir və bəzəksiz fundament ilə birlikdə onun hündürlüyü 95 futdur. Kafedralın yunan xaçı formalı planının hazırlanması dövründən etibarən bəlli olur ki, Mikelancelo və Mansardan fərqli olaraq, Ren, günbəzin barabanı ətrafında pəncərə sıralarından deyil, ardıcıl davam edən kollonadadan (peristil) istifadə etməyi planlaşdırırdı.[75] Ser Con Sammerson hesab edir ki, bu qərarı qəbul edərkən, Renə, Bramante tərəfindən San-Pyetro-in-Montorino kilsəsinin həyətində inşa edilmiş Tempyettonun memarlığı təsir etmişdir.[77] Hazır konstruksiyada Ren, sütunlar arasında hər dördüncü girişdə nişlər yaratmaqla, fərqlilik və görünən möhkəmlilik effektini təmin edir.[77] Peristil isə həm daxili günbəz, həm də fənəri saxlayan kərpic konus üçün dayaq rolunu oynayır.
Peristil üzərində yüksələn ikinci mərtəbə “Daş qalereya” adlandırılan ballüstradalı eyvana malikdir. Bu mansard hissə növbələşən pilyastrlar və düzbucaqlı pəncərələrlə bəzədilmişdir. Pəncərələrin karnizdən bir qədər aşağıda yerləşməsi ümumi konstruksiyaya yüngüllük ab-havası bəxş edir. Bu attik üzərində isə qurğuşunla örtülmüş və pilyastrlara uyğun olaraq qabırğalı günbəz yüksəlir. Fənərdən bir qədər aşağıda günbəz üzərində səkkiz işıq quyusu yerləşsə də, uzaqdan baxıldığı zaman onlar demək olar ki, görünmür. Onlar, kərpic konusdakı dəlik vasitəsi ilə işığın içəri daxil olmasını təmin edirlər.[60]
Günbəzin görünən mərtəbəli hörgüsü kimi, fənər də mərhələli şəkildə yüksəlir. Bu qurğunun ən qeyri-adi xüsusiyyəti, onun ənənəvi olaraq dairəvi və ya səkküzgüşəli deyil, kvadrat formada inşa edilməsidir. Günbəzin ən yüksək səhnəsi, hərəsi bir səmtə istiqamətlənmiş dörd sütunlu portikə malik Tempietto formasını təkrarlayır. Onun aşağı hissəsi “Qızılı qalereya” ilə əhatə olunub, yuxarı hissəsi isə qızılı şar üzərində xaçla tamamlanan kiçik günbəzi saxlayır. Fənərin ümumi çəkisi 850 tondur.[29]
Qərb fasadı
Böyük kilsə və ya kafedralın qərb fasadını inşa edən İntibah dövrü memarlarının qarşısında duran əsas məqsəd, fasad vasitəsi ilə hündür mərkəzi nef və aşağı yan neflərin harmonik bir vəhdətdə gətirmək idi. Leon Battista Albertinin Florensiyadakı Santa-Mariya-Novella kilsəsinin fasadı üzərində işlədiyi dövrdə, bu məsələ tərəflərin kronşteyn vasitəsi ilə mərkəzlə əlaqələndirilməsi ilə həll edilirdi. Kristofer Ren, Mansarın Val-de-Qras kilsəsi üçün də eyni üsuldan istifadə etdiyinin şahidi olmuşdu. Mansarın fasadının daha bir xüsusiyyəti, cəsarətlə önə çıxarılmış və qoşa sütunlarla vurğulanmış klassik portik idi.[75] Lakin, Müqəddəs Pyotr bazilikasında olduğu kimi, kafedralın hər iki tərəfində inşa edilən qüllələrin fasad layihəsinə daxil edilməsi, Ren üçün həll edilməli olan əlavə məsələ idi.[75] Müqəddəs Pyotr bazilikasının fasadını inşa edən memar Karlo Maderno, bu məsələni həll etmək üçün əlavə narteks inşa etmiş və narteks boyunca davam edən, mərkəzdə frontonla bölünmüş nəhəng ekranlı fasad tikmişdi. Həmçinin, Müqəddəs Pyotr bazilikasının qüllələri parapetin altında inşa edilməmişdi.[76]
Ren qərara gəlir ki, Müqəddəs Pavel kafedralının qərb fasadında, Val-de-Qras kilsəsində gördüyü kimi klassik portik istifadə etsin, lakin, həmin portiki iki mərtəbə yuxarı qaldırsın və qoşa sütunlarla dəstəkləsin. Bu dizayn həllində əlamətdar xüsusiyyət odur ki, portikin aşağı mərtəbəsi bütün neflər boyunca genişlənir, yuxarı mərtəbə isə arxasında yerləşən mərkəzi nefi vurğulayır. Hər iki tərəfdə qüllələr və portik arasında keçid ərazisi tağvari pəncərəyə malik divarla örtülmüşdür. [76]
Qüllələr, neflərin həcmindən kənarda duraraq, arxada yerləşən iki kapellanı gizlədirlər. Qüllələrin aşağı divarları, kafedral divarlarının ümumi memarlıq mövzusunu davam etdirsə də, möhkəmlik effekti yaratmaq üçün onlardan fərqlənir. Belə ki, qüllələrin aşağı mərtəbəsinin pəncərələri yan divarların pəncərələrindən bir qədər daha kiçikdir və dərinə yerləşdirilmişdir ki, bu da divarların qalınlığını vurğulayır. Yanlarda cüt pilyastrlar cəsarətlə irəli çıxır.[78]
Qüllələri portik və xarici divarlarla birləşdirən əsas karnizin altında yerləşən detallar, əhəmiyyətli dərəcədə həcmləndirilmişdir ki, həm uzaqdan, həm də yaxından – aşağıdan baxanda yaxşı görünsün. Qüllələr karniz üzərindən qalxan blokvari kvadrat formalı postament üzərində yerləşir. Sadə memarlıq quruluşuna malik olan postamentlər üzərində iki ədəd “göz” vardır ki, onlardan da cənubda olana saat yerləşdirilmiş, şimalda olanı isə boş saxlanmışdır. Qüllələr bir-birini tamamlayan iki lementdən təşkil olunmuşdur: bir-birinin üstünə inşa edilmiş barabanları xatırladan çoxyaruslu mərkəzi slindr və yanlarda yerləşdirilmiş, üstündəki kontrforslar baraban və postamenti birləşdirən element kimi planlaşdırılmış qoşa korinf sütunları. Sütunların üzərində yerləşən antablement qabarıq şəkildə ölə çıxaraq, qüllələrin hər iki elementini vahid üfüqi xəttlə birləşdirir. Qülləni tamamlayan qübbəvari dam üzərində qızıl suyuna çəkilmiş ananas fiqurları yerləşir.[79]
Hər bir transept yarımdairəvi giriş portikinə malikdir. Pyetro da Kortonanın Romada inşa etdiyi Santa-Mariya-della-Paçe kilsəsinin qravürlərini araşdıran Kristofer Ren, məhz həmin kilsədən ilhamlanmışdır.[80] Bu qabarıq tağlar, kilsənin şərq qurtaracağındakı apsidanın formasını təkrar edirlər.
Divarları
Bina, zirzəmi üzərində yonulmuş daşlarla inşa edilmiş iki mərtəbəyə və yuxarı karniz üzərində davam edən ballüstradaya malikdir. Ballüstrada, Renin istəyinə qarşı olaraq, 1718-ci ildə binaya əlavə edilmişdir.[81] Daxili bölmələr, fasadda aşağıda korinf kapiteli, yuxarıda isə kompizsiyalı kapitellə tamamlanmış qoşa pilyastrlarla qeyd edilmişdir. Binanın bir mərtəbəyə malik olduğu hissələrdə (nefin və xorun girişi) xarici divarın yuxarı mərtəbəsi yalnız süni divardır.[29] Həmin divar ikili funksiya yerinə yetirir: tağtavanın kontrforslarını dəstəkləyir və yaxşı xarici görünüş təmin edir. Binanın həmin görünüşünü, hələ də Temza çayının digər sahilindən rahatlıqla müşayət etmək olur.
Hər iki mərtəbədə, pilyastrlar arasında pəncərə yerləşdirilmişdir. Aşağı mərtəbədəki pəncərələr yarımdairəvi üst hissəyə malik olmaqla, Roma üslubunda qabartma naxışlarla əhatələnmişdir. Naxışlar, pəncərə üstündəki dekorativ qıfıl daşına doğru uzanır. Hər pəncərənin altında, Qrinlinq Gibbons tərəfindən yaradılmış, İngiltərənin ən möhtəşəm memarlıq heykəlləri sırasına daxil olan daş üzərində yonma üsulu ilə hazırlanmış çiçək kompozisiyaları yerləşdirlmişdir. Bənzər naxışlara malik olan friz, karnizin altından keçərək pəncərə tağları və kapitelləri birləşdirir.[29]
Yuxarı pəncərələr sərt klassik formaya malik olmaqla, sütun üzərində yerləşdirilmiş frontonlara malikdir. Lakin, kar olan yuxarı pəncərələrdə nişlər yerləşdirilmişdir. Bu nişlərin altında, binə qatında seqmentli üstlüklərə malik kiçik pəncərələr yerləşdirilmişdir. Onların kiçik şüşələrindən keçən işıq şüaları neflərin böyük pəncərələrindən keçən işıqla kəsişərək effektiv görünüş yaradır. Yer səviyyəsindən parapetin üstünə kimi olan hündürlük təxminən 34 metrə (110 fut) bərabərdir.[82]
Çəpərləri
Kristofer Ren tərəfindən dizayn edilmiş original kilsə çəpəri 1870-ci illərdə sökülmüşdür. Torondo hökümət inspektoru Con Corc Hovard tərəfindən elə o zaman Torontoya göndərilmiş həmin çəpər, indi də Torontodakı Hay-Parkı bəzəməkdədir.[83]
İnteryerləri
Xor istiqamətində nefin görünüşü
Nef istiqamətində xorun görünüşü
Daxildə Müqəddəs Pavel kafedralı hər üç bölmədə nef və xora malikdir. Qərb portikindən giriş, planda kvadrat formasına malik olan və sovməələrlə (kapella) əhatələnmiş narteksdən icra edilir: narteksin şimalında Müqəddəs Dunstan kapellası, cənubunda isə Müqəddəs Mixail və Müqəddəs Georgi kapellası yerləşir.[60] 28 metr (91 fut) hünderleyə malik olan nef, girişlərdən, antablementə qalxan Korinf pilyastrları ilə formalaşdırılmış arkada vasitəsiylə ayrılmışdır. Bölmələr, müvafiq olaraq bölmələrin tağtavanları da düzbucaqlı formaya malikdir; lakin Ren, həmin məkanları nəlbəkivari günbəzlərlə qapatmış və yuxarı mərtəbənin lunetli kleristori pəncərələri ilə əhatə etmişdir.[60] Xorun tağları ser Uilyam Bleyk Riçmondun eskizləri əsasında hazırlanmış mozaika ilə bəzədilmişdir.[60] Xorun günbəz və apsidası kessonlu tağtavana malik geniş tağlardan sonra gəlir ki, bu da günbəzlərin düz səthi ilə kontrast yaradaraq əsas həcmlər arasındakı bölgünü vurğulayır. Transeptlər günbəzin şimal və cənub hissəsinə birləşərək Şimal xoru və Cənub xoru adlandırılır.
Xor ərazisində ruhanilər, kilsə xadimləri və xor üzvləri üçün oturacaqlar, eyni zamanda orqan yerləşdirilmişdir. Bu taxta elementlər, həmçinin kafedra və yepiskop taxtı Renin ofisində layihələndirilmiş və yerli dülgərlər tərəfindən hazırlanmışdır. Yonma işləri Sammerson tərəfindən “heyrətləndirici bacarığa malik insan” kimi təsvir edilən Qrinlinq Gibbons tərəfindən həyata keçirilmişdir; Sammerson hesab edir ki, Gibbons məşhur holland çiçək rəssamlığını taxta üzərində təkrarlamağa çalışmışdır.[66]
Fransız sənətkar Jan Tiju tərəfindən kafedral üçün çoxlu sayda qııl suyuna çəkilmiş döymə qapılar və mürəkkəb konstruksiyaya malik ballüstradalar hazırlanmışdır ki, onların da əsas hissələri hazırda ziyarətgah (mehrab) qarşısındakı qapıda birləşdirilmişdir.[84]
Ümumilikdə kafedral 175 metr (574 fit) uzunluğa (Böyük qərb qapısı daxil olmaqla) malikdir ki, onun da 68 metri (223 fut) nef, 51 metri (167 fut) isə xorun ölçüsüdür. Nefin eni 37 metrə (121 fut), transeptlərlə birlikdə eni isə 75 metrə (146 fut) bərabərdir.[85] Bu kafedral binası, Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralından bir qədər qısa və bir qədər genişdir.
Günbəzin interyeri
Günbəzin interyerində Tornhillin rəsmlərinin real memarlıq elementlərini illüziya şəklində davam etdirməsini görmək mümkündür
Tağlara bu istiqamətdən baxış, Renin səkkiz eyni ölçülü tağ görünüşü yaratmağa müvəffəq olduğunu sərgiləyir
Kafedralın əsas daxili həcmi, nef və keçidlər boyunca enləndirilmiş günbəzin altında yerləşir. Günbəzi saxlayan və səkkiz tağ tərəfindən dəstəklənən yelkənlər nefi, xoru, transept və keçidləri əhatə edir. Onları daşıyan səkkiz tağ qeyri-bərabər yerləşdirilmişdir. Ren, keçidlərin sonuna qalereyaları saxlayacaq seqment tağları yerləşdirməklə, səkkiz bərabər keçid görünüşünü saxlamış, yuxarı tağların moldinqini genişləndirməklə isə onların daha geniş tağlarla bərabər görünməsini təmin etmişdir.[62]
Tağların qıfıl daşları üzərində, döşəmədən 30 metr (99 fut) yüksəklikdə akustik xüsusiyyətinə görə “Pıçıltılı qalereya”nı saxlayan karniz keçir: qalereya ərazisində pıçıltı ilə deyilən istənilən söz, onun başqa bir yerində qulağını divara dirəyən kəs tərəfindən eşidilir. Qalereyaya çatmaq üçün, 259 pilləkən qalxmaq lazımdır.
Günbəz, aralarında 3 ədəd pəncərə yeri olan və içərisində heykəllər olan qızıl suyuna çəkilmiş nişlərlə ayrılmış pilyastrlarla əhatə olunmuş baraban üzərində yüksəlir. Qızılı karniz üzərində yerləşən günbəzin yerdən hündürlüyü 65 metrdir (214 fut). Günbəzin bəzədilməsini icra etmiş ser Ceyms Tornhill, baraban nişlərinin formasını təkrarlayan illüzionist memarlıq detalları arasında Müqəddəs Pavelin həyatından bəhs edən səkkiz səhnə yerləşdirilmişdir.[86] Günbəzin üstündə Roma Panteonundan ilhamlanaraq yaradılmış okulus yerləşir. Həmin dəlikdən fənəri dəstəkləyən konusun daxili bəzəkli səthini görmək mümkündür. Bu yuxarı hissə, xarici günbəzdəki işıq quyuları və kərpic konusdakı dəliklərlə işıqlandırılmışdır. Tornhillin günbəzdə işlədiyi rəsmlərin qravürləri 1720-ci ildə nəşr edilmişdir.[lower-alpha 2]
Apsida
Xordan şərqə baxış
Apsida və altar
Bütün xor genişliyinə malik olan şərq apsidası, xor və nef boyunca əsas tağların hündürlüyünü davam etdirir. Apsida, xorun tağtavanlarının dekorunu davam etdirən mozaika ilə bəzədilmişdir. 1940-cı ildə Londonun bombalanması zamanı, apsidanın original riirdosu və əsas altarı dağılmışdır. Hazırda interyeri bəzəyən altar və baldaxin, memar Uolter Qodfri Allen və dizayner Stiven Dayks Bouer tərəfindən yaradılmışdır.[59] Apsida, 1958-ci ildə Amerikan memorial kapellası kimi xeyir-dua almışdır.[87] Apsidanın bərpası, tamamilə britaniyalıların iyanələri hesabına maliyyələşdirilmişdir.[88] Xairə siyahısında, Birləşmiş Krallıq yolunda canlarını fəda etmiş və ya İkinci Dünya Müharibəsi zamanı krallıq ərazisində döyüşmüş 28000 amerikanın adı qeyd edilmişdir.[89] Siyahı, kapella altarının qarşısında yerləşir. Apsidanın 1960-cı ilə aid üç pəncərəsində xidmət və fədakarlıq mövzuları əks etdirilmiş, pəncərə kanarlarındakı işarələr isə ABŞ ştatları və ABŞ Silahlı Qüvvələrini təmsil etməkdədir. Cökə ağacından hazırlanmış yonma naxışlar arasında ABŞ-ın kosmosdakı uğurlarını simvolizə edən roket fiquru yerləşdirilmişdir.[90]
Sənət əsərləri, sərdabələr və memoriallar
İnşasının tamamlandığı dövrdə Müqəddəs Pavel kafedralı daş və taxtadan hazırlanmış heykəllərlə bəzədilmişdi: tikilinin çoxsaylı dekor elementləri arasında ən diqqətəlayiq olanlar Qrinlinq Gibbsonun heykəlləri, Tornhillin günbəzdə çəkdiyi rəsmlər və Jan Tijunun ağır metal əsərləri idi. İnteryerlərin tamamlanmasında ser Uilyam Riçmondun mozaikaları, həmçinin Dayks Bauer və Qodfri Allen tərəfindən xüsusi olaraq kafedral üçün hazırlanmış furniturlar da mühüm rol oynamışdır.[59] Rəssam Uilyam Holman Hant tərəfindən çəkilmiş və orijinalı Oksforddakı Kibl kollecində saxlanan “Dünyanın işığı” əsərinin kopyası kafedralın cənub girişini bəzəyir. Kopyanın hazırlanması zamanı Hant qlaukomadan əziyyət çəkdiyinə görə, dövrünün nüfuzlu rəssamlarından olan Edvard Robert Hyuz işin tamamlanmasında əhəmiyyətli dərəcədə iştirak etmişdir. Xorun şimal girişində, 1943-cü ildə Henri Mur tərəfindən əhəng daşından yonulmuş “Madonna körpə ilə” heykəli yerləşir.[59]
Kafedralın kriptində 200-dən çox memorial və çoxsaylı qəbirüstü abidələr vardır. 1723-cü ildə burda dəfn edilmiş Kristofer Ren, ümumiyyətlə kafedralda dəfn olunmuş ilk şəxsdir. Onun məzarı üstündəki divarda latın dilində yazılmışdır: “Lector, si monumentum requiris, circumspice” (Oxuyucu, əgər onun abidəsini axtarırsansa, ətrafına nəzər sal).
Kafedraldakı ən böyük abidə heykəltəraş Alfred Stivens tərəfindən hazırlanmış və Artur Uelsli Vellinqtonun xatirəsini əbədiləşdirmək üçün ucaldılmış memorialdır. Nefin şimal tərəfində yerləşən abidədə “Kopenhagen” adlı at üzərində Vellinqtonun heykəli təsvir edilmişdir. Abidənin üst tərəfinin atlı heykəllə tamamlanması ilk layihədən planlaşdırılsa da, kilsədə at heykəlinin olmasına qarşı çıxışlar, onun tamamlanmasını 1912-ci ilə kimi yubatmışdı. Memorialı tamamlayan at və çapar heykəlinin müəllifi Con Tviddir. Hersoq özü isə kafedralın kriptində dəfn edilmişdir.[59] Onun yanında isə admiral Horatsio Nelsonun məzarı yerləşir.[91] Nelsonun dəfn edildiyi mərmər sarkofaq ilk öncə Kardinal Uolsi üçün hazırlansa da, monarxın rəğbətini itirdiyinə görə istifadə edilməmişdir.[92][59] Kriptin şərq qurtaracağında 1917-ci ildə əsası qoyulmuş və Mottiston baronu Con Sili tərəfindən layihələndirilmiş Britaniya imperiyası Ordeni kapellası yerləşir.[59] Bunlardan başqa kafedralda Britaniya hərbiçilərinə həsr edilmiş bir sıra digər memoriallar, həmçinin sonuncusu Körfəz müharibəsi iştirakçılarına həsr edilmiş bir neçə siyahı da vardır.
Kafedralda Florens Naytingeyl, C. M. U. Törner, Artur Sallivan, Hubert Parri, Samuel Conson, Ərəbistanlı Lourens, Uilyam Bleyk, Uilyam Cons və ser Aleksandr Fleminqin, həmçinin, yerli prixodun ruhaniləri və sakinlərinin xatirələri qeyd edilmişdir. Son min ildə kafedralda xidmət etmiş yepiskop və dekanların siyahıları mövcuddur. Kafedraldakı ən gözəl heykəllərdən biri dekan və şair Con Donna həsr edilmişdir. Ölümqabağı memorial heykəl üçün poz verən Donn, Nikolas Stoun tərəfindən kəfənə bükülmüş və dəfn urnası üzərində təsvir edilmişdir. 1630-cu ildə yonulmuş həmin heykəl, 1666-cı il yanğınında heç bir zədə almayan yeganə sənət əsəridir.[59]
Kafedralın xəzinəsi də kriptdə yerləşir. Lakin, baş verən faciələrdə xəzinə predmetlərinin bir çoxu itirilmiş, 22 dekabr 1810-cu ildə baş vermiş böyük qarət hadisəsi zamanı isə qalan predmetlər oğurlanmışdır.[93]
Birləşmiş Krallıq tarixi üçün əhəmiyyətli olan bir sıra tarixi şəxslərin dəfn mərasimi də Müqəddəs Pavel kafedralında keçirilmişdir; onlar arasında lord Nelson, hersoq Vellinqton, Uinston Çörçill, Corc Mellori və Marqaret Tetçeri qeyd etmək olar.[94]
- Kafedraldakı bəzi memorial və abidələr
Admiral Riçar Hau memorialı
Con Donn heykəli
Horatsio Nelson memorialı
Pyeta, heykəltəraş ser Uilyam Rayd Dik
General Ralf Eberkrombi memorialı
Kafedralda "The East India Company cığırı"
2023-cü ildə, Britaniya imperiyası və quldarlıq ilə əlaqəli şəxslərə həsr edilmiş memorial abidələrin statusu və dəyəri ilə bağlı ümummilli müzakirələrdən sonra, Müqəddəs Pavel kafedralı, Londonun İst-End ərazisindən olan “Stepney Community Trust” xeyriyyə təşkilatı ilə əməkdaşlığa başlamışdır. Bu məqsədlə seçilmiş könüllülər fəaliyyəti və baxışları Cənubi Asiya xalqlarına tarixi zərər yetirən şəxslərin heykəllərinin yerdəyişdirilməsi ilə məşğul olmuşdur. Layihəyə əsasən hazırlanmış izahatlı mətnlər heykəllərin yanında yerləşdirilmişdir. Həmin mətnlər indi kafedralın saytında, “The East India Company at St. Paul's” adlı xüsusi səhifədə də yayımlanmışdır.
Bu şəkildə kontekstləşdirilmiş memoriallar sırasına Çarlz Corc Qordon, Artur Uelsli Vellinqton, the Riçard Sausuell Burk, Tomas Fenşou Middlton, Qrenvill Qauer Lox, Ser Uilyam Cons, Çarlz Kornuollis, Ser Henri Montqomeri Lourens, Henri Bartl Frir, Robert Kornelius Neypir, Çarlz Ceyms Neypir, Ser Çarlz Metkalf MakQreqor, Ser Samuel Ceyms Braun, Ser Harri Smit Parksın heykəlləri və Hindistan Ordusu Könüllüləri memorialı daxildir. Yaradılmış cığırda paylanan xüsusi nəşr vasitəsi ilə ziyarətçilərə detallı məlumat verilir, heykəlləri identikləşdirən QR kodlar isə skan edildiyi zaman saytdakı müvafiq səhifəyə yönləndirir.[95]
Saat qülləsi
1709-cu ildə kafedralın cənub-qərb qülləsində Lenqli Bredli tərəfindən quraşdırılmış saat, XIX əsrin sonlarında sıradan çıxmışdır. Hazırkı mexanizm 1893-cü ildə “Smith of Derby Group” şirkəti tərəfindən Edmund Denison Bekketin, Edvard Dent tərəfindən 1895-ci ildə Biq Bendə istifadə edilmiş mexanizmə oxşar yaratdığı işə salma mexanizmi əsasında quraşdırılmışdır.[96] Son yüz il ərzində Müqəddəs Pavel kafedralında quraşdırılmış ən sonuncu olan bu saatın mexanizminin uzunluğu 5.8 metrdir (19 fut). 1969-cu ildə “Smith of Derby Group” şirkəti tərəfindən hazırlanmış və quraşdırılmış xüsusi qurğu sayəsində müasir dövrdə saat elektik yolu ilə qurulur və bu da saat baxıcınısı hər gün ağır boltları fırlatmaqdan azad edir.
Böyük Pol
Cənub-qərb qülləsində saatla yanaşı həm də dörd zınqırov yerləşir və onlardan biri olan, 1881-ci ildə Con Uilyam Teylor tərəfindən Lafborodakı “John Taylor & Co” metaləritmə zavodunda tökülmüş Böyük Pol zınqırovu (ing. Great Pul) 16+1⁄2 ton (16800 kq) çəkisi ilə 2012-ci il London Olimpiya Oyunları münasibəti ilə Olimpiya zınqırovunun hazırlanmasına kimi Britaniya adaları ərazisindəki ən böyük zınqırov olmuşdur.[97] Ənənəvi olaraq hər gün saat 13:00-da qüllədə zınqırov çalınsa da, uzun müddət sınıq mexanizminə görə Böyük Pol zınqırovu çalınmamışdı.[98] 1970-ci illərdə zınqırov dilini saxlayan bərkitmə mexanizmi sınmış, qopmuş zınqırov dili saat mexanizmini keçərək aşağı düşmüş və 30.000 funt-sterlinq dəyərində ziyan vurmuşdu. Təxminən 1989-cu ildə zınqırov dili tamamilə sınmışdı.[99] 31 iyul 2021-ci ildə London Zınqırovlar Festivalı zamanı təmir edilmiş Böyük Pol zınqırovu uzun fasilədən sonra ilk dəfə səsləndirilmişdir.
Böyük Tom
Saat qülləsinin zınqırovları arasında Vestminster sarayındakı Müqəddəs Stefan kapellasından gətirilmiş, sonuncu dəfə Riçard Felps tərəfindən olmaqla, dəfələrlə dəyişdirilmiş və uyğunlaşdırılmış Böyük Tom zınqırovu (ing. Great Tom) xüsusi yer tutur. O, hər saatda çalmaqla yanaşı, kral ailəsi üzvləri, London yepiskopu, London lord-merinin vəfatını qeyd etmək üçün də ustufadə edilir; istisna hal kimi, ABŞ Prezidenti Ceyms Qarfildin vəfatını qeyd etmək üçün də Böyük Tom zınqırovu çalınmışdı.[100] Sonuncu dəfə Böyük Tom zınqırovu 2022-ci ildə kraliça II Elizabetin vəfatını bildirmək üçün çalınmışdı.[101]
Kvarter-ceks
1717-ci ildə Riçard Felps daha iki zınqırov hazırlayaraq saatın ¼-də səslənən “Kvarter-ceks” zınqırovlarına (ing. Quarter-jacks) əlavə etmişdir. Bu günə kimi istifadədə olan həmin zınqırovlardan birincisi 100 sm, ikincisi isə 150 sm diametrə malikdir. Bəzən səslənmələrinə görə onları Din və Donq da adlandırırlar.
Zınqırovlar
Kafedralın şimal-qərb qülləsində 13 zınqırov yerləşir. Lafborodakı "John Taylor & Co" zavodunda tökülmüş zınqırovlardan 12-ci zınqırov halqası təşkil edir, bir zınqırov isə birlik zınqırovu rolunu oynayır. 2018-ci ilin yanvarında yeniləmə işləri üçün bütün zənglər sökülmüş və həmin ilin sentyabrında yenidən yerlərinə asılmış, yenilənmədən sonra ilk dəfə isə Bütün müqəddəslərin günündə çalınmışdır. 1700-cü ildə hazırlanmış və "Banger" adıyla tanınan orijinal ibadət zınqırovu hər gün səhər saat 8-də çalınır. [97]
| Zınqırov (Adı) | Çəkisi | Nominal Hz | Note | Diametr | Tökülmə tarixi | İstehsalçı | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| (imperiya tonu) | (funt) | (kq) | (in) | (sm) | |||||
| 1 | 8 long cwt 1 qr 4 lb | 928 | 421 | 1,461 | F | 30.88 | 78.4 | 1878 | John Taylor & Co |
| 2 | 9 long cwt 0 qr 20 lb | 1.028 | 466 | 1,270 | E♭ | 32.50 | 82.6 | 1878 | John Taylor & Co |
| 3 | 9 long cwt 3 qr 12 lb | 1.104 | 501 | 1,199 | D | 34.00 | 86.4 | 1878 | John Taylor & Co |
| 4 | 11 long cwt 2 qr 22 lb | 1.310 | 594 | 1,063 | C | 36.38 | 92.4 | 1878 | John Taylor & Co |
| 5 | 13 long cwt 1 qr 0 lb | 1.484 | 673 | 954 | B♭ | 38.63 | 98.1 | 1878 | John Taylor & Co |
| 6 | 13 long cwt 2 qr 14 lb | 1.526 | 692 | 884 | A | 39.63 | 100.7 | 1878 | John Taylor & Co |
| 7 | 16 long cwt 1 qr 18 lb | 1.838 | 834 | 784 | G | 43.75 | 111.1 | 1878 | John Taylor & Co |
| 8 | 21 long cwt 3 qr 18 lb | 2.454 | 1.113 | 705 | F | 47.63 | 121.0 | 1878 | John Taylor & Co |
| 9 | 27 long cwt 1 qr 22 lb | 3.074 | 1.394 | 636 | E♭ | 52.50 | 133.4 | 1878 | John Taylor & Co |
| 10 | 29 long cwt 3 qr 21 lb | 3.353 | 1.521 | 592 | D | 55.25 | 140.3 | 1878 | John Taylor & Co |
| 11 | 43 long cwt 2 qr 0 lb | 4.872 | 2.210 | 525 | C | 61.25 | 155.6 | 1878 | John Taylor & Co |
| 12 | 61 long cwt 2 qr 12 lb | 6.900 | 3.130 | 468 | B♭ | 69.00 | 175.3 | 1878 | John Taylor & Co |
| Saat (quarter-jack Ding) | 12 long cwt 2 qr 9 lb | 1.409 | 639 | 853 | A♭ | 1707 | Richard Phelps | ||
| Saat (quarter-jack Dong) | 24 long cwt 2 qr 26 lb | 2.770 | 1.256 | 622 | E♭ | 1707 | Richard Phelps | ||
| Saat (Great Tom) | 102 long cwt 1 qr 22 lb | 11.474 | 5.205 | 425 | A♭ | 82.88 | 210.5 | 1716 | Richard Phelps |
| Burdon (Great Paul) | 334 long cwt 2 qr 19 lb | 37.483 | 17.002 | 317 | E♭ | 114.75 | 291.5 | 1881 | John Taylor & Co |
| Birlik (The Banger) | 18 long cwt 2 qr 26 lb | 2.098 | 952 | 620 | E♭ | 49.50 | 125.7 | 1700 | Philip Wightman |
Müqəddəs Pavel kilsəsinin yerləşməsi və ölçüləri onu müxtəlif ümummilli hadisələr münasibəti ilə keçirilən xristian ibadətləri üçün ideal məkana çevirmişdir.Ladqeyt təpəsinə dramatik yaxınlaşma ilə birən uzun prosessiyaların təşkili imkanı, açıq meydan və qərb frontunda pilləkənlər, böyük nef və günbəz altında geniş məkan mərasim təşkilinə geniş imkanlar açır. Bu günə kimi, Müqəddəs Pavel kafedralı Londondakı bütün kilsələrdən daha çox ziyarətçi qəbul edə bilir, kilsənin yeni tikildiyi vaxtlarda əlavə edilən müvəqqəti taxta qalereyaların köməyi ilə eyni zamanda Müqəddəs Pavel kafedralında 10.000-ə qədər adam yerləşə bilirdi. 1935-ci ildə dekan Uolter Metyuz yazırdı:
|
Heç bir sözlü təsvir Müqəddəs Pavel kafedralında keçirilən təntənəli milli dini mərasimin möhtəşəmliyiilə bağlı düzgün təsəvvür yarada bilməz. Dünyada, simvolik ictimai ibadət aktlarının icrası üçün bu qədər uyğun olan ikinci bir tikilinin olmasına inanmaq çətindir.[102] | |
Kral ailəsi, nazirlər və dövlət xidmətçilərinin iştirakı ilə təşkil edilən milli tədbirlərə Milli Şükranlıq günü ibadəti, dövlət dəfnləri və monarxiya toyları daxildir. Kafedralda keçirilmiş bir neçə dövlət mərasiminə nümunə olaraq aşağıdakı siyahıya baxmaq olar:
- 1707-ci ilin Uniya aktı şərəfinə minnətdarlıq ibadəti, 1 may 1707-ci il
- Horatsio Nelsonun rəsmi dən mərasimi, 9 yanvar 1806-cı il
- Hersoq Vellinqtonun rəsmi dəfn mərasimi, 18 noyabr 1852-ci il
- Kraliça Viktoriyanın brilliant yubileyi, 22 iyun 1897-ci il
- Versal müqaviləsinin imzalanması şərəfinə minnətdarlıq ibadəti, 6 iyul 1919-cu il
- Kral V Georqun gümüş yubileyi, 6 may 1935-ci il
- Avropada qələbə və Yaponiyada qələbə şərəfinə minnətdarlıq ibadəti, 13 may vı 19 avqust 1945-ci il
- Uinston Çörçillin rəsmi dəfn mərasimi, 30 yanvar 1965-ci il
- Kraliça II Elizabetin gümüş yubileyi, 7 iyun 1977-ci il
- Şahzadə Çarlz və ledi Diana Spenserin toy mərasimi, 29 iyul 1981-ci il
- Kraliça II Elizabetin qızıl yubileyi, 4 iyun 2002-ci il
- Kraliça II Elizabetin brilliant yubileyi, 5 iyun 2012-ci il
- Marqaret Tetçerin rəsmi dəfn mərasimi, 17 aprel 2013-cü il
- Kraliçanın 90 illik yubileyi şərəfinə minnətdarlıq ibadəti, 10 iyun 2016-cı il
- Milli Şükranlıq günü ibadəti, Kraliça II Elizabetin platin yubileyi, 3 iyun 2022-ci il
- "Nomina Episcoporum, cum Clericis Suis, Quinam, et ex Quibus Provinciis, ad Arelatensem Synodum Convenerint" ["The Names of the Bishops with Their Clerics who Came Together at the Synod of Arles and from which Province They Came"](from Labbé, Cossart, 1671, col. 1429 included in Thackery, 1843. səh. 272 ff.).
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
