Королева Елизавета утрауҙары

Королева Елизавета утрауҙары (bнгл. Queen Elizabeth Islands, фр. Îles de la Reine-Élisabeth; элек Парри утрауҙары йәки Парри архипелагы булараҡ билдәле) — Канада Арктика архипелагының иң төньяҡ өлөшө: Нунавут һәм Төньяҡ-Көнбайыш биләмәләренә ҡараған төрлө ҙурлыҡтағы утрауҙар төркөмө булып тора.

Королева Елизавета утрауҙары
ингл. Queen Elizabeth Islands, фр. Îles de la Reine-Élisabeth
Характеристикалар
Утрауҙар һаны	2126
Иң эре уртау	Элсмир
Майҙаны	419 061 км²
Иң бейек нөктәһе	2616 м
Халҡы	375 чел. (2006)
Халыҡ тығыҙлығы	0 кеше/км²
Урынлашыуы
78°05′ с. ш. 95°10′ з. д.HGЯO
Акватория	Төньяҡ Боҙло океан
Ил	Канада
Королева Елизавета утрауҙары
Королева Елизавета утрауҙары Викимилектә

Географияһы

Барбо-пик (2616 метр) Элсмир утрауының, архипелагтың һәм Нунавут биләмәһенең иң бейек түбәһе

Утрауҙар Төньяҡ Боҙло океан бассейнында ята:

Мак-Клур, Вайкаунт́-Мелвилл, Барроу, Ланкастер (инглиз телле сығанаҡтарҙа был дүрт боғаҙ Parry Channel (Парри боғаҙы) тип атала) боғаҙҙары системаһынан төньяҡтараҡ..

Утрауҙар формаһы буйынса өсмөйөшкә тартым: түбәһендә — Элсмир утрауы , ә нигеҙендә Принс-Патрик, Мелвилл, Батерст, Корнуоллис, Девон^[1] утрауҙары ята.

Королева Елизавета утрауҙары, Төньяҡ Канада.



     Нунавут     Северо-Западные территории     Квебек     Гренландия

Исеме алмаштырылғандан һуң, Парри архипелагы термины архипелагтың көньяҡ-көнбайыш өлөшө өсөн (Принс-Патрик, Мелвилл, Батерст, Борден, Маккензи-Кинг, Корнуоллис утрауҙары һәм уларҙы уратып алған ваҡ утрауҙар) ҡулланылыуын дауам итә^[2].

Башҡа утрауҙарҙың бер өлөшөн (Амунд-Рингнес, Аксель-Хейберг, Эллеф-Рингнес, Корнуолл) Свердрупа утрауҙары төркөмөнә индерәләр^[3].

Ҡайһы бер утрауҙар уйһыу рельефлы, икенселәре 300—600 метр бейеклектәге яҫы яйланан ғибарәт. Девон утрауында тау һырттары 1921 метрға тиклем күтәрелә.

Иң таулыһы — архипелагтың иң ҙур утрауы — Элсмир, унда Барбо түбәһе урынлашҡан (2616 метр) — Элсмир утрауының, архипелагтың һәм Нунавут биләмәһенең иң бейек түбәһе.

Утрауҙарҙың климаты бик ҡаты, арктик. Утрауҙар поляр сүллектәр менән ҡапланған.

Утрауҙарҙың дөйөм майҙаны 419 061 км² тәшкил итә^[4]. Утрауҙарҙың күбеһе Ер шарындағы иң ҙурҙар иҫәбенә инә, шуларҙың иң ҙуры — Элсмир, икенсеһе — Девон.

№	Утрау	төркөмсә	Биләмә	Майҙан, км²	Канадала урыны	Донъяла урыны	Координаталар
1	Александер[5]	Парри архипелагы	Нунавут	484	66		75°52′ с. ш. 102°37′ з. д.HGЯO
2	Амунд-Рингнес[6]	Свердруп	Нунавут	5255	25	111	77°53′ с. ш. 095°30′ з. д.HGЯO
3	Аксель-Хейберг[7]	Свердруп	Нунавут	43178	7	32	79°26′ с. ш. 090°46′ з. д.HGЯO
4	Бейлли-Гамильтон[8]	Парри архипелагы	Нунавут	290	91		75°53′ с. ш. 094°35′ з. д.HGЯO
5	Батерст[9]	Парри архипелагы	Нунавут	16042	13	54	75°46′ с. ш. 099°47′ з. д.HGЯO
6	Борден[10]	Парри архипелагы	Нунавут/Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр	2794	30	170	78°33′ с. ш. 111°10′ з. д.HGЯO
7	Брок[11]	Парри архипелагы	Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр	764	58	383	77°51′ с. ш. 114°27′ з. д.HGЯO
8	Букингем утрауы	Парри архипелагы	Нунавут	137	137		77°12′ с. ш. 091°00′ з. д.HGЯO
9	Байам-Мартин[12]	Парри архипелагы	Нунавут	1150	42	294	75°12′ с. ш. 104°17′ з. д.HGЯO
10	Камерон[13]	Архипелаг	Нунавут	1059	46	312	77°48′ с. ш. 101°51′ з. д.HGЯO
11	Коберг[14]	Парри архипелагы	Нунавут	411	83		75°57′ с. ш. 079°18′ з. д.HGЯO
12	Корнуолл[15]	Свердруп	Нунавут	2358	31	184	77°37′ с. ш. 094°52′ з. д.HGЯO
13	Корнуоллис[16]	Парри архипелагы	Нунавут	6995	21	96	75°05′ с. ш. 095°00′ з. д.HGЯO
14	Девон[17]	Парри архипелагы	Нунавут	55247	6	27	75°08′ с. ш. 087°51′ з. д.HGЯO
15	Эглинтон[18]	Парри архипелагы	Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр	1541	36	249	75°46′ с. ш. 118°27′ з. д.HGЯO
16	Эллеф-Рингнес[19]	Свердруп	Нунавут	11295	16	69	78°37′ с. ш. 101°56′ з. д.HGЯO
17	Элсмир[20]		Нунавут	196236	3	10	80°10′ с. ш. 079°05′ з. д.HGЯO
18	Эмералд[21]	Парри архипелагы	Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр	549	63	466	76°48′ с. ш. 114°07′ з. д.HGЯO
19	Грехем[22]	Свердруп	Нунавут	1378	38	265	77°26′ с. ш. 090°30′ з. д.HGЯO
20	Гриффит[23]	Парри архипелагы	Нунавут	189	110		74°35′ с. ш. 095°30′ з. д.HGЯO
21	Хелена[24]	Парри архипелагы	Нунавут	327	85		76°40′ с. ш. 101°00′ з. д.HGЯO
22	Хоувд[25]	Парри архипелагы	Нунавут	158	125		77°32′ с. ш. 085°09′ з. д.HGЯO
23	Ванье[26]	Парри архипелагы	Нунавут	1126	44	298	76°10′ с. ш. 103°15′ з. д.HGЯO
24	Кинг-Кристиан[27]	Свердруп	Нунавут	645	60	420	77°45′ с. ш. 102°00′ з. д.HGЯO
25	Литл-Корнуоллис[28]	Парри архипелагы	Нунавут	412	75		75°30′ с. ш. 096°30′ з. д.HGЯO
26	Лохид[29]	Парри архипелагы	Нунавут	1308	41	273	77°24′ с. ш. 105°15′ з. д.HGЯO
27	Лоутер[30]	Парри архипелагы	Нунавут	145	133		74°33′ с. ш. 097°30′ з. д.HGЯO
28	Маккензи-Кинг[31]	Парри архипелагы	Нунавут/Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр	5048	26	115	77°43′ с. ш. 111°57′ з. д.HGЯO
29	Мэсси[32]	Парри архипелагы	Нунавут	432	71		75°59′ с. ш. 102°58′ з. д.HGЯO
30	Миен[33]	Свердруп	Нунавут	955	50	337	79°59′ с. ш. 099°30′ з. д.HGЯO
31	Мелвилл[34]	Парри архипелагы	Нунавут/Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр	42149	8	33	75°30′ с. ш. 111°30′ з. д.HGЯO
32	Норт-Кент[35]	Парри архипелагы	Нунавут	590	62	453	76°40′ с. ш. 090°15′ з. д.HGЯO
33	Принс-Патрик[36]	Парри архипелагы	Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр	15848	14	55	76°45′ с. ш. 119°30′ з. д.HGЯO
34	Стор[37]	Свердруп	Нунавут	313	87		78°59′ с. ш. 085°50′ з. д.HGЯO
35	Бүтән бәләкәй утрауҙар (2092 берәмек)		Нунавут/Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр	2321	…	…	…
	Королева Елизавета утрауҙары[38]		Нунавут/Төньяҡ-көнбайыш биләмәләр	419061	…	…	78°05′ с. ш. 95°10′ з. д.HGЯO

Тарихы

Утрауҙар европалылар тарафынан тәүге тапҡыр 1616 йылда асыла. Британ адмиралтействоһы атаманы инглиз арктик сәйәхәтсеһе У. Э. Парри хөрмәтенә бирә. Ул архипелагты 1819—1820 йылдарҙа аса. Һуңынан, 1953 йылда Елизавета II Канада королеваһы булараҡ тәхеткә ултырғандан һуң, утрауҙар уның хөрмәтенә атала.

Халҡы

Халыҡ һаны — 375 кеше (2006). Иң ҙур торама пункттар — Корнуоллис утрауындағы Резольют (229 кеше) һәм Элсмирҙағы Грис-Фьорд (141 кеше) ҡасабалары. Элсмирҙа шулай уҡ донъялағы иң төньяҡ торама пункт — Алерт урынлашҡан (5 кеше). Башҡа утрауҙарҙа даими йәшәүселәр юҡ. Төп хужалыҡ эшмәкәрлеге — нефть быраулау.

Иҫкәрмәләр

1. Canadian Encyclopedia. The Queen Elizabeth Islands  (билдәһеҙ). Дата обращения: 29 ғинуар 2011. Архивировано из оригинала 5 ноябрь 2011 года. 2011 йыл 5 ноябрь архивланған.
2. Парри архипелаг // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
3. [ Свердрупа острова] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
4. Sea islands:  (билдәһеҙ) Дата обращения: 3 апрель 2007. Архивировано из оригинала 22 ғинуар 2013 года. 2013 йыл 22 ғинуар архивланған. Atlas of Canada; Natural Resources Canada
5. Alexander Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 23 декабрь 2010. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
6. Amund Ringnes Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 28 май 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
7. Axel Heiberg Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 23 декабрь 2010. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
8. Baillie-Hamilton Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 6 май 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
9. Bathurst Island 2016 йыл 5 март архивланған. at Bivouac.com
10. Borden Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 23 декабрь 2010. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
11. Brock Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 23 декабрь 2010. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
12. Byam Martin Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 14 март 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
13. Cameron Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
14. Coburg Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
15. Cornwall Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
16. Cornwallis Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
17. Devon Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 26 июнь 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
18. Eglinton Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
19. Ellef Ringnes Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
20. Ellesmere Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 15 ғинуар 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
21. Emerald Isle  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
22. Graham Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 10 апрель 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
23. Griffith Island 2021 йыл 25 июнь архивланған. at the Atlas of Canada
24. Helena Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
25. Hoved Island 2021 йыл 25 июнь архивланған. at the Atlas of Canada
26. Île Vanier  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
27. King Christian Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 12 май 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
28. Little Cornwallis Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
29. Lougheed Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
30. Lowther Island 2021 йыл 25 июнь архивланған. at the Atlas of Canada
31. Mackenzie King Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
32. Massey Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
33. Meighen Island 2007 йыл 13 март архивланған. at arctic.uoguelph.ca
34. Melville Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
35. North Kent Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2009. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com
36. Prince Patrick Island 2022 йыл 20 сентябрь архивланған. at peakbagger.com
37. Stor Island  (билдәһеҙ). Дата обращения: 13 апрель 2008. Архивировано из оригинала 23 декабрь 2010 года. at oceandots.com

Һылтанмалар

• Атлас Канады; природные ресурсы Канады  (билдәһеҙ). Дата обращения: 3 апрель 2007. Архивировано из оригинала 22 ғинуар 2013 года. 2013 йыл 22 ғинуар архивланған.