Космодром

Космодром («йыһан» һәм боронғо грек телендә δρόμος «йүгереү өсөн урын») — осош участкаһында йыһан тәғәйенләнешендәге ракеталарҙы осороу һәм контролдә, әҙерлек кимәлендә тотоу, эшләтеп ебәреүгә әҙерләү, осошто контролдә тотоу өсөн тәғәйенләнгән ҡоролмалар комплексы урынлашҡан биләмә^[1]. Исеме самолёттар өсөн тәғәйенләнгән аэродромға оҡшаш бирелгән. Ғәҙәттә, космодромдар ҙур майҙанды биләй һәм, осош ваҡытында айырылған бүлкәттәр торлаҡтарға йәки күрше осоу майҙансыҡтарына зыян килтермәһен өсөн, халыҡ тығыҙ йәшәгән урындарҙан алыҫта урынлаша.

Космодром
Һештег	spaceport
EntitySchema для класса	Ошибка Lua в Модуль:Wikidata на строке 301: Неизвестный тип сущности..
Космодром Викимилектә

Космодром өсөн отошло урын экваторҙа, бында ракета-йөрөтөүсе Ерҙең әйләнеү энергияһын тулыраҡ файҙалана ала. Урта киңлектәрҙәге космодромдан осоролған ракета менән сағыштырғанда экваторҙан ебәрелгән ракета яғыулыҡтың яҡынса 10 процентын экономиялай ала. Шуға ярашлы, шул уҡ йөрөтөүсе орбитаға күберәк файҙалы йөк сығара ала. Экваторҙан орбитаға теләһә ниндәй ауышлыҡ менән осорорға мөмкин. Экваторҙа йыһанға ракеталар осорорға һәләтле дәүләттәр шул тиклем күп булмағанлыҡтан, диңгеҙҙә урынлашҡан космодромдар проекттары барлыҡҡа килә.

Статистика

2019 йылда планета космодромдарынан йыһан ракеталарын осороу иҫәбе түбәндәгесә булды:

Осоу урыны	Ил	Осороуҙар һаны				Иҫкәрмәләр
		Бөтәһе	Уңышлы	Уңышһыҙ	Өлөшләтә. уңышлы.
Сичан		13	13
Байконур		13	13
Канаверал Мороно		12	12
Тайюань		10	9	1
Цзюцюань		9	8	1
Куру		9	8	1
Плесецк		8	8
Rocket Lab LC-1		6	6
Шрихарикота		6	6
Ванденберг базаһы		3	3
КЕННЕДИ КЦ		3	3
MARS		2	2
Семнан		2		2
Утиноура		1	1
Һары диңгеҙҙәге мобиль платформа		1	1
Көнсығыш		1	1
		1	1
«Старгейзер» самолеты		1	1
Вэньчан		1	1

Космодромдар

Курсив менән эшен туҡтатҡан космодромдар айырып күрһәтелә.

экватор     

АрнемАрне

ВумераВумер

АлкантараАлкант

Пальмахим

Шрихарикота

↑
Аль-Анбар

емнанСемнан

Сан-Марко

Вэньчан

Сичан

Тайюань
↘

Цзюцюань

← Тонхэ

Сохэ

Наро

Байконур

Капустин ЯрКапустин Я

Плесецк

Свободный
↘

← Восточный

Ясный

Ванденберг

адьякКадьяк

Кваджалейн

Космический центр Кеннеди

Мыс Канаверал

Уоллопс

Куру

Хаммагир

↖Танегасима

← Утиноура

↑
Rocket LabRocket La

Исемлек

Төҫ менән космодром статусына етмәгән старт комплекстары һәм майҙансыҡтар бүленгән (2016 йылдың ноябренә ҡарата).

Атамһы	Тулы атамаһы	Ҡайһы илдеке	Урынлашыуы	Координаталар	Сафҡа индереү	Беренсе осороу[2]	Ябыу
Арнем	«Арнем» Йыһан үҙәге	Австралия	Төньяҡ биләмә	12.38138912°22′53″ ю. ш. 136°48′50″ в. д.HGЯO	?	2022
Вумера	-	Австралия  Бөйөк Британия	Көньяҡ Австралия штаты	30.955330°57′19″ ю. ш. 136°31′55″ в. д.HGЯO	1947	1967	1976
Алкантара	-	Бразилия	Мараньян штаты	02.36522°21′54″ ю. ш. 44°22′38″ з. д.HGЯO	1990	1990	-
Пальмахим	Явне База 25	Израиль	Үҙәк округ	31.884831°53′05″ с. ш. 34°40′48″ в. д.HGЯO	1971[3]	1988	-
Шрихарикота	Сатиш Дхаван исемендәге Йыһан үҙәге	Һиндостан	Андхра-Прадеш штаты	13.719913°43′12″ с. ш. 80°13′49″ в. д.HGЯO	1971	1980	-
Аль-Анбар	Al Anbar[4], Аль-Анбар йыһан үҙәге	Ираҡ	Аль-Анбар мухафазаһы	32.782232°46′55″ с. ш. 44°17′58″ в. д.HGЯO	1989 (?)	1991 (?)	1991
Семнан[5]	-	Иран	Семнан остан	35.222235°13′19″ с. ш. 53°53′42″ в. д.HGЯO	2008	2009	2015
Сан-Марко	Хәҙерге көндә — Луиджи Брольо исемендәге Йыһан үҙәге	Италия	Залив Формоза, Кения территория һыуҙары	02.94082°56′27″ ю. ш. 40°12′48″ в. д.HGЯO	1964	1967	1988
Вэньчан	Хайкоу, Хайнань	Ҡытай	Хайнань утрауы	19.61719°37′12″ с. ш. 110°45′03″ в. д.HGЯO	2012[6]	2013[7]	-
Сичан	27-се база	Ҡытай	Сычуань провинцияһы	28.246028°14′45″ с. ш. 102°01′35″ в. д.HGЯO	1970	1984	-
Тайюань	Учжай (Wuzhai)	Ҡытай	Шаньси провинцияһы	38.848738°50′55″ с. ш. 111°36′28″ в. д.HGЯO	1968	1988	-
Цзюцюань	10-сы база, Донгфенг элек — Чанчэньцзэ, Шуанчэньци	Ҡытай	Аймак Алашань (Эске Монголия)	40.95777840°57′28″ с. ш. 100°17′30″ в. д.HGЯO	1958	1970	-
Тонхэ	Квандай ракета һынау полигоны	КХДР	Хамгён-Пукто провинцияһы	40.85555640°51′20″ с. ш. 129°39′57″ в. д.HGЯO	1984	-[8]	-
Сохэ	Сохэның Көнбайыш һынау полигоны	КХДР	Пхёнан-Пукто провинцияһы	39.66007539°39′36″ с. ш. 124°42′19″ в. д.HGЯO	1990—2000-е	2012	-
Наро	Наро Йыһан үҙәге (Naro Space Center)	Корея Корея Республикаһы	Венародо (Oenaro) утрауы, Чолла-Намдо провинцияһы	34.43186734°25′55″ с. ш. 127°32′06″ в. д.HGЯO	2009	2013	-
Байконур	Байконыр, Тюратам, элек — Ленинск	Ҡаҙағстан  Рәсәй Федерацияһы	Ҡыҙылурҙа,  Ҡаҙағстан	45.96611145°57′58″ с. ш. 63°18′28″ в. д.HGЯO	1957	1957	-
Капустин Яр	4-се Дәүләт үҙәк төр-ара полигон (4ГЦМП), Знаменск	Рәсәй Федерацияһы	Әстерхан өлкәһе	48.565548°33′55″ с. ш. 46°17′42″ в. д.HGЯO	1946	1962	-
Плесецк	1-се Дәүләт һынау космодромы, ГИК-1, ГНИИП-53	Рәсәй Федерацияһы	Архангел өлкәһе	62.96004462°57′36″ с. ш. 40°41′00″ в. д.HGЯO	1959	1966	-
Свободный	2-се Дәүләт һынау космодромы, ГИК-2, Свободный-18	Рәсәй Федерацияһы	Амур өлкәһе	51.793551°47′36″ с. ш. 128°11′16″ в. д.HGЯO	1996	1997	2007[9]
Ясный	«Ясный» старт базаһы, Домбаровский	Рәсәй Федерацияһы	Ырымбур өлкәһе	51.207151°12′25″ с. ш. 59°51′00″ в. д.HGЯO	1964	2006	-
Восточный	Российский гражданский космодром на Дальнем Востоке	Рәсәй Федерацияһы	Амур өлкәһе	51.793551°53′04″ с. ш. 128°20′05″ в. д.HGЯO	2016 (1Ҡалып:Nbhyя очередь)	2016
Ванденберг	Көнбайыш һынау майҙансығы, Тымыҡ океан полихотаһы	АҠШ	Санта-Барбара округы , Калифорния штаты	34.729734°43′47″ с. ш. 120°34′36″ з. д.HGЯO	1957	1959	-
Кадьяк	«Кадьяк» эшләтеп ебәреү комплексы, (Kodiak Launch Complex, KLC) Мыс Нэрроу (Narrow Cape)	АҠШ	Кадьяк утрауы, Аляска штаты	57.43583357°26′09″ с. ш. 152°20′16″ з. д.HGЯO	1998	2001	-
Кваджалейн	Испытательный полигон Рейгана, Reagan Test Site (RTS), ранее — U.S. Army Kwajalein Atoll (USAKA), Kwajalein Missile Range (KMR)	АҠШ	Остров Омелек, атолл Кваджалейн,  Маршалл Утрауҙары	08.99958°59′58″ с. ш. 167°39′16″ в. д.HGЯO	1964	2008	-
Космический центр Кеннеди	Восточный испытательный полигон	АҠШ	Бревард округы, Флорида штаты	28.585028°35′06″ с. ш. 80°39′04″ з. д.HGЯO	1962	1967	-
Мыс Канаверал	Көнсығыш һынау полигоһы Cape Canaveral Air Force Station (CCAFS)	АҠШ	Бревард округы, Флорида штаты	28.488928°29′20″ с. ш. 80°34′40″ з. д.HGЯO	1949	1958	-
Уоллопс[10]	Wallops, Испытательный центр на о. Уоллопс (Wallops Island Test Center, WITC, WFF, WAL, KWAL)	АҠШ	Аккомик округы , Вирджиния штаты	37.833037°49′59″ с. ш. 75°29′24″ з. д.HGЯO	1945	1961	-
Куру	Космический центр в Гвиане (Guiana Space Centre)	Франция Евросоюз	Гвиана	05.23935°14′21″ с. ш. 52°46′06″ з. д.HGЯO	1968	1970	-
Хаммагир	Тәүҙә — ракета һынау үҙәге Колон-Бешар	Франция	Алжир	30.893530°53′37″ с. ш. 3°02′09″ з. д.HGЯO	1947	1965	1967
Танегасима	Танегасима (TNSC) Йыһан үҙәге	Япония	Танегасима утрауы, Кагосима префектураһы	30.399530°23′58″ с. ш. 130°58′13″ в. д.HGЯO	1969	1975	-
Утиноура	Утиноура Йыһан үҙәге (USC), Кимоцуки	Япония	Кагосима префектураһы	31.251031°15′03″ с. ш. 131°04′55″ в. д.HGЯO	1962	1970	-
Rocket Lab	Махия ярымутрауында 1-се старт майҙансығы	Яңы Зеландия	Төньяҡ утрау	31.251039°15′39″ ю. ш. 177°51′55″ в. д.HGЯO	2017	2018	-

Мобиль космодромдар

Русса атама	Инглизсә атама	Ил	Тәүге осороу	Ебәрелгән район	Ракета-йөрөтөүсе	Төшөү урыны
«Боллс самолёты  8»[en] («Боинг» B-52B, рег. номеры 52-008)	Balls 8	АҠШ	1990 (5 апрель)	36.000036° с. ш. 123° з. д.HGЯO Тихий океан (бейеклек 13,2 км)	Пегас Pegasus	Эдвардс авиабазаһы
«Старгейзер» самолеты (модифиц. «Локхид» L-1011-100, рег. номеры N140SC)	Stargazer	АҠШ	1995 (3 апрель)	36.000036° с. ш. 123° з. д.HGЯO Тымыҡ океан (бейеклек яҡынса 12 км)	Пегас Pegasus-H Pegasus-XL Pegasus-XL HAPS	Ванденберг базаһы
«Новомосковск»һыу һыу аҫты кәмәһе	Submarine K-407 Novomoskovsk	Рәсәй Федерацияһы	1998 (7 июль)	69.500069°30′ с. ш. 34°12′ в. д.HGЯO Баренц диңгеҙе	Штиль-1Н	Гаджиево, Мурманск өлкәһе
(«Одиссей») диүгеҙҙән старты	Sea launch (Ocean Odyssey)	Рәсәй Федерацияһы	1999 (28 март)	00.00030°00′01″ с. ш. 153°54′46″ з. д.HGЯO Тымыҡ океан, Рождество утрауҙары районы	Зенит-3SL (до 2014) Союз-7 (в планах)	Порт Славянка, Диңгеҙ буйы крайы
«Екатеринбург» һыу аҫты кәмәһе	Submarine К-84 Ekaterinburg	Рәсәй Федерацияһы	2006 (26 май)	69.500069°30′ с. ш. 34°12′ в. д.HGЯO Баренц диңгеҙе	Штиль-1Н	Гаджиево, Мурманск өлкәһе

2018 йылдың 25 декабрендә S7 Space компанияһы алыҫ йыһанға осҡанға тиклем караптарҙы хеҙмәтләндереү өсөн орбиталь космодром булдырыу проектын тормошҡа ашырыу тураһында иғлан итә^[11].

Шулай уҡ ҡарағыҙ