Грабарь Игорь Эммануилович

Грабарь Игорь Эммануилович (25 март 1871 йыл— 16 май 1960 йыл) — Рәсәй империяһы һәм СССР — рәссамы, реставратор, сәнғәт фәне белгесе, мәғрифәтсе, музей эшмәкәре, педагог. Император художество академияһының тулы хоҡуҡлы ағзаһы (1913). СССР Фәндәр академияһы (1943) һәм СССР сәнғәт академияһы (1947) академигы, СССР-ҙың халыҡ рәссамы (1957),1-се дәрәжә Сталин премияһы лауреаты (1941).

Грабарь Игорь Эммануилович
рус. Iгор Iмануϊлович Грабарь
Зат	ир-ат[1][2]
Гражданлыҡ	Цислейтания[d]  Рәсәй империяһы  Совет Рәсәйе  СССР
Тыуған көнө	25 март 1871({{padleft:1871|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:25|2|0}})[3][4]
Тыуған урыны	Буда[d], Австро-Венгрия Пешт[d]
Вафат булған көнө	16 май 1960({{padleft:1960|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:16|2|0}})[5][1][6][…] (89 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, СССР[5][4][7]
Ерләнгән урыны	Новодевичье зыяраты[d]
Атаһы	Эммануил Иванович Грабарь[d]
Әсәһе	Грабарь, Ольга Адольфовна[d][7]
Бер туғандары	Владимир Эммануилович Грабарь[d]
Хәләл ефете	Валентина Михайловна Мещерина[d]
Балалары	Ольга Игоревна Грабарь[d] һәм Мстислав Игоревич Грабарь[d]
Һөнәр төрө	рәссам, музеевед, историк искусства, архитектор
Эш урыны	М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты Дәүләт Третьяков галереяһы[d]
Уҡыу йорто	Санкт-Петербург дәүләт университеты Император художество академияһы Императорский Санкт-Петербургский университет[d]
Ғилми дәрәжә	сәнғәт фәндәре докторы[d]
Аспиранттар	Каждан, Татьяна Павловна[d]
Уҡыусылар	Zinaida Illivna Zatsepina[d] һәм Максименко, Александр Григорьевич[d]
Әүҙемлек урыны	Санкт-Петербург[8], Мюнхен[8], Мәскәү[8], Мысыр[8] һәм Америка Ҡушма Штаттары[8]
Әүҙемлек осороноң тамамланыуы	1960[8]
Файлы артиста по адресу	Frick Art Research Library[d]
Хеҙмәттәре тупланмаһы	Дәүләт Третьяков галереяһы[d]
Ойошма ағзаһы	СССР Фәндәр академияһы[d]
Жанр	реставрация[d], живопись, сәнғәт тарихы[d], пейзаж[d], жанровая живопись[d] һәм портрет[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Защитник авторских прав	reproduction right represented by CISAC-member[d][9][10]
Авторлыҡ хоҡуҡтары статусы	эштәре авторлыҡ хоҡуҡтары менән яҡланған[d]
Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы	Igor Grabar
Грабарь Игорь Эммануилович Викимилектә

Биографияһы

И. Э. Грабарь портреты. Кустодиев эше

Игорь Эмманулович Грабарь 1871 йылдың 25 мартында Будапешта 1860 йылдар аҙағында Венгрия парламенты ағзаһы итеп һайланған русин йәмәғәт эшмәкәре Эммануэль Грабарь ғаиләһендә тыуған. Серб сығышлы православие дин әһеле тарафынан суҡындырылған рәссам Б.M Кустодиевтың ағаһы Константин Кустодиев уның вариҫы була. Грабарҙың әсәһе яғынан олатаһы, Адольф Добрианский, Карпат артында һәм Галицияла рус хәрәкәтенең билдәле эшмәкәре була. Рәссамдың әсәһе Ольга Грабарь шулай уҡ Галицияла рус мәғариф эшмәкәрлеге менән шөғөлләнә. Улы тыуғандан һуң, күп тә үтмәй, балалары менән атаһының Урыҫ Карпатындағы имениеһына китә. Мәҙйәрҙәргә ҡаршы эшмәкәрлеге дәүләттең һәм хакимлыҡ итеүсе династияның дошманы булараҡ билдәлелек ала, шул сәбәпле Эммануэль Грабарь Италияға ҡасырға мәжбүр була. Кенәз Сан-Донато балаларына өй уҡытыусыһы булып эшкә урынлаша, өс йылдан һуң улар менән Парижға китә. 1876 йылда Е. Грабарь Рәсәй империяһына күсеп килә һәм Рязань губернаһының Егорьевск ҡалаһында төпләнә, унда француз һәм немец телдәрен уҡытыу хоҡуғы өсөн имтихан тапшырып, Храбров фамилияһы аҫтында урындағы гимназияла эшләй башлай.^[11] 1879—1880 йылдарҙа ҡатыны балалары менән Рәсәй империяһына күсеп килә.

1880—1882 йылдарҙа Егорьев прогимназияһында уҡый, яҙыусы И. С. Тургеневтың һеңлеһе Варвара Житова дәрестәренә йөрөй. 1882 йылдан Катковский лицейында уҡый, уны 1889 йылда алтын миҙал менән тамамлай. Санкт-Петербург университетының юридик факультетына уҡырға инә, уны 1893 йылда тамамлай.

Билдәле юрист булып киткән өлкән ағаһы Владимирҙан айырмалы рәүештә, рәссам карьераһын өҫтөн күрә. Мәскәүҙә булған сағында уҡ Мәскәү сәнғәт һөйөүселәр йәмғиәтендә һүрәт төшөрөү дәрестәренә йөрөй. 1892 йылдан профессор П. П. Чистяковтың академик оҫтаханаһында уҡый башлай, 1894 йылда Император сәнғәт академияһына уҡырға инә, 1895 йылда И. Е. Репин студияһында уҡый башлай. 1896 йылда Европаға китә һәм Мюнхенда Антон Ажбеның шәхси мәктәп-студияһына уҡырға инә. Мюнхен ижады осорона «Дама с собакой» (1899) и «Дама у пианино» (1899) кеүек эштәре ҡарай.

1901 йылда Рәсәй империяһына ҡайта, «Сәнғәт донъяһы» һәм «Рус рәссамдары союзы» ижади берекмәләре эшендә ҡатнаша, пейзаждары һәм натюрморттары күргәҙмәләрҙә ҡатнаша.

1903 йылда бөтөнләйгә Мәскәүгә күсә. Шул ваҡыттан алып «Салон» һәм «Союз» «Сәнғәт донъяһы» күргәҙмәләрендә ҡатнаша. Уның эштәре шулай уҡ сит илдәрҙә — Мюнхен, Париж, Салон-д’Автомнела, 1906 йылда С. П. Дягилев ойошторған рус сәнғәте, 1909 йылда Римда үткән халыҡ-ара күргәҙмәләрҙә ҡатнаша. 1910-сы йылдарҙа И. В. Рыльский һәм И. В. Жолтовский менән Мәскәүҙә «фасадтарҙың матурлыҡ конкурстары» жюри ағзаһы була.^[12].

Рәсәй почтаһы. И. Г. Грабарҙың тыуыуына −150 йыл.

Мәскәүгә күскәндән һуң күп рәссам Н. В. Мещерин менән таныша. Бер нисә тапҡыр Мещериндарҙың Дугино имениеһында була (хәҙер — Мәскәү өлкәһе Ленин районы Мещерино ауылы).

1917 йылдың февраленән һуң Мәскәү сәнғәт һаҡлаусылар эшмәкәрҙәре Союзын ойоштора һәм уның рәйесе була, музейҙарҙы һәм шәхси коллекцияларҙы урлауға ҡаршы көрәшә, Халыҡ комиссариатының музей бүлегендә эшләй.

Октябрь революцияһынан һуң һынлы сәнғәт менән әүҙем шөғөлләнә: пейзаждар ҙа, рәсми, «һарай» композицияларын да ижад итә. 1918 йылдан Кесе театрҙың художество-декоратив бүлеге менән етәкселек итә. 1919 йылдың авгусынан — Рәсәй матди мәҙәниәт тарихы академияһы ағзаһы, экспедицияларҙа төньяҡ рус мәҙәниәте тарихын өйрәнә. Картиналар ижад итеүҙән тыш, рәссам ғилми-тикшеренеү һәм мәғрифәтселек эштәре менән шөғөлләнә. «Сәнғәт донъяһы», «Весы», «Старые годы», «Аполлон», «Нива» журналдарында һәм башҡа баҫмаларҙа сәнғәт тураһында күп яҙа. «Картины современных художников в красках» баҫмаһында мәҡәләләр яҙа, уның мөхәррире була. Шул ваҡытта И. Н. Кнебель үткәргән «Рус сәнғәте тарихы» баҫмаһының, шулай уҡ «Рус рәссамдары» монографиялар серияһының мөхәррире һәм хеҙмәттәше була.

1913 йыл башында Мәскәү ҡала думаһы уны Третьяков галереяһының бағымсыһы (попечителе) итеп һайлай, был вазифаны 1925 йылға тиклем биләй. Әсәһенә яҙған хатында вазифаға ризаләшыуының сәбәбен аңлата: рәссамдарҙы «… алыҫтан, быяла аша түгел, ә яҡындан, тотоп ҡарау, техниканы, ҡултамғаларҙы, бөтә үҙенсәлектәрҙе ентекләп өйрәнеү теләге»^[13]. Музейҙың ҡабаттан экспозицияһын үткәрә, ҡайһы бер залдар яңынан проектлана, ул матбуғатта, хатта Дәүләт думаһы ултырыштарында ла (1913 йылдың 10 сентябре) ҡыҙыу фекер алышыу тыуҙыра. Экспозиция тарихи, хронологик һәм монография принциптарына нигеҙләнгән. Игорь Грабарь реформалары күренекле сәнғәт эшмәкәрҙәре тарафынан ыңғай хуплана. И. Е. Репин билдәләүенсә, «П.M. Третьяков галереяһы даны өсөн ғәйәт ҙур һәм ҡатмарлы эштәр башҡарылған»

1917 йылда бөтә коллекцияны инвентаризациялау үткәрелә һәм һәр экспонаттың яңы атрибуттары менән галерея каталогы баҫыла — ошо маҡсатта һүрәтләнгән кешеләрҙең исемдәрен асыҡлау буйынса тикшеренеүҙәр, үлсәүҙәр үткәрелә һәм дүрт мең әҫәрҙең әйләнештәре ентекле өйрәнелә.

Коллекцияны тулыландырыуға ҙур иғтибар бүлә, элекке оҫталарҙың әҫәрҙәрен, шулай уҡ хәҙерге рәссамдарҙың «Рус рәссамдары союзы», «Зәңгәр рауза», «Сәнғәт донъяһы» күргәҙмәләренән картиналарын һатып ала.

Уның етәкселегендә байтаҡ һоҡланғыс картиналар яңыртылған һәм таҙартылған, улар араһында С. С. Щукиндың «Портрет Павла I», Ф. Я. Алексеевтың «Вид дворцовой набережной от Петропавловской крепости», А. Венециановтың «Ураҡта. Йәй», С. Ф. Щедриндың «Пейзаж с животными»^[14].

Совет Рәсәйенең художество тормошонда төп фигура була. Лев Троцкийҙың ҡатыны Наталья Седова менән дуҫ була, уның менән Халыҡ комиссариаты музей бүлегендә бергә эшләгәндә таныша. Сталиндың «таҙартыу барышында» ул бөтә яуаплы вазифаларынан китә һәм һынлы сәнғәткә кире ҡайта. Светлана исемле ҡыҙҙың портретын төшөрә, ул кинәт бик популяр булып китә^[15].

Бынан тыш, 1918—1930 йылдарҙа Мәскәүҙә Үҙәк реставрация оҫтаханаһын ойоштороу инициаторы һәм етәксеһе була^[16].

1921 йылдан Мәскәү дәүләт университеты профессоры, сәнғәт кафедраһында фәнни реставрация теорияһы һәм практикаһы буйынса лекциялар уҡый. 1944 йылдан оҫтаханаларҙың ғилми етәксеһе булып эшләй, күп һанлы комиссияларҙы етәкләй. Монастырҙарҙағы һәм усадьбаларҙағы картиналарҙы һәм иконаларҙы юҡ ителеүҙән ҡотҡарыу менән шөғөлләнә. Андрей Рублёвтың «Троица» иконаһын тергеҙеүҙә туранан-тура ҡатнаша.

Троица-Сергий лавраһында реставрациялау эштәре буйынса ғилми совет консультанты була, уның ғилми етәксеһе һәм баш архитекторы итеп И. В. Трофимов тәғәйенләнә. 1937—1943 йылдарҙа — Мәскәү дәүләт художество институты директоры (1937 йылдан алып профессор).

1943 йыл башында Германия музейҙарынан һәм уның союздаштарынан картиналарҙы конфискациялау юлы менән совет музейҙарының юғалтыуҙарын ҡаплау идеяһын тәҡдим итә. Эксперттар бюроһын етәкләй, ул Европа музейҙарының иң яҡшы әҫәрҙәре исемлеген төҙөй, фронтҡа киткән «трофей бригадаларын» әҙерләп, сәнғәт әҫәрҙәре менән эшелондар ҡабул итә. Шул уҡ йылда Ленинградта Бөтә Рәсәй сәнғәт академияһы һәм Һынлы сәнғәт, скульптура һәм архитектура институты директоры була.

1944 йылдың көҙөндә уның етәкселегендә СССР Фәндәр академияһының тарих һәм философия кафедраһында (хәҙер Дәүләт сәнғәт тарихы институты) сәнғәт тарихы һәм архитектура ҡомартҡыларын һаҡлау институты ойошторола.

Ғүмеренең аҙағына тиклем ошо ғалимдар коллективын етәкләй, уның бурысы — "Рус сәнғәте тарихы"ның күп томлы баҫмаһын әҙерләү (1954—1962). Ғүмеренең һуңғы көндәренә тиклем "Тарих"ты төҙөү һәм мөхәррирләү уның төп мәшәҡәте булып ҡала.

1944 йылда Дәүләт Үҙәк реставрация оҫтаханаларына ғилми етәксе була. Хәҙерге Бөтә Рәсәй художество ғилми-реставрация үҙәге, ул булдырған Үҙәк реставрация оҫтаханаларынан үҫеп сыҡҡан, уның исемен йөрөтә.

1947 йылда Андроников монастырында, шулай уҡ Андрей Рублёвтың боронғо рус сәнғәте музейын ойоштороуҙа реставрация эштәрен башлап ебәреүселәрҙең береһе була.^[17].

1960 йылдың 16 майында Мәскәүҙә вафат була. Новодевичье зыяратында ерләнгән (участка No 8)^[18].

Ғаиләһе

• Ҡатын — Мещерин Валентина Михайловна (1892—1959)
• Балалар: Ольга (1922 йылда тыуған), биохимик, Строев кейәүҙә, икенсе никах Епифанов менән^[19]; Мстислав (1925—2006), математик.

Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре

• РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1928);
• РСФСР-ҙың халыҡ рәссамы (1943);
• СССР-ҙың халыҡ рәссамы (1956);
• Беренсе дәрәжә Сталин премияһы (1941) — ике томлыҡ «Репин» монографияһының өсөн (1937);
• Ике Ленин ордены (1945, 1946^[20]);
• Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1940, 1954);
• «1941-1945 йылдарҙағы бөйөк ватан һуғышында маҡтаулы хеҙмәте өсөн» миҙалы;
• «Мәскәүҙең 800 йыллығы иҫтәлегенә» миҙалы.

Галерея

Пейзаж һәм натюрморт

• «Балюстрада» (1901, ИЗО художество музейы Түбәнге Тагил),
• «Сентябрь ҡары» (1903, ГТГ)
• «Аҡ ҡыш. Ҡарғалар ояһы» (1904)

«Февраль зәңгәрлеге» («Февральская лазурь»)

• «Февральская лазурь» (1904, ГТГ)
• «Мартовский снег» (1904, ГТГ)
• «Хризантемы» (1905, ГТГ)
• «Неприбранный стол» (1907, ГТГ)
• «Груши на синей скатерти» (1915, ГРМ)
• «Разъяснивает» (1928)
• «Последний снег» (1931)
• «Берёзовая аллея» (1940)
• «Зимний пейзаж» (1954)
• «Зимнее утро» (1907)

Жанрлы картиналары

• «В. И. Ленин у прямого провода»
• «Крестьяне-ходоки на приёме у В. И. Ленина»

Һайланма әҫәрҙәр

• Э. И. Грабарь Рус сәнғәтенең тарихы. — Т. 1. — М.: изд. Кнебель, 1910; 2 Томда. — М., 1910—1911; 3 Томда. — М., 1912
• Э. И. Грабарь Серов Валентин Александрович. — М.: изд. Кнебель, 1914
• Э. И. Грабарь Репин — М.: Жургаз, 1933. — 264 б. — 50 000 дана ЖЗЛ
• Э. И. Грабарь Репин. 2-се том. — М.: Изогиз, 1937. — 5 000 дана
• Э. И. Грабарь Минең тормошом. — М.-Л.: Сәнғәт, 1937
• Э. И. Грабарь Рембрандт Новооткрытый. — М.: изд. СССР ФӘНДӘР АКАДЕМИЯҺЫ, 1956
• Э. И. Грабарь Хат, 1-3 тт. — М.: Наука, 1974, 1977, 1983.
• Э. И. Грабарь Минең тормошом. Автомонография. Рәссам тураһында этюд. — Составл.: Володарка м. в., с. вступ., аңлатма. — М.: Республиканың, 2001. — 495 с. — ISBN 5-250-01789-4.

Ҡыҙыҡлы факттар

Ҡәҙерле Иосиф Виссарионович!

Бөтә ил Ҡыҙыл Армияның техник ҡеүәтен нығытыу өсөн үҙенең хеҙмәт тупланмаларын биргәндә, совет рәссамдары стихиялы дөйөм халыҡ хәрәкәтенән ситтә ҡала алмай, шуға күрә бөгөн мин Дәүләт банкына 70 000 һум аҡса индерҙем, был «Ҡыҙыл Армияның совет рәссамдары» бронетанк колоннаһын булдырыу фондына һалынған тәүге аҡса.
Бөтә Рәсәй художество академияһы директоры, һынлы сәнғәт академигы, Сәнғәт фәндәре докторы
Игорь Грабарь

Сәмәрҡәнд Ҡыҙыл Армияның бронетанк көстәре тураһында хәстәрлек күргәнегеҙ өсөн һеҙгә, иптәш Грабарь, рәхмәтемде белдерәм. Минең сәләмемде һәм Ҡыҙыл Армияға рәхмәтемде ҡабул итегеҙ.И. СТАЛИН

"Известия" гәзите, 26 ғинуар 1943 йыл.