Інстытут гісторыі

Інстыту́т гісто́рыі — дасьледчая ўстанова Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, заснаваная ў кастрычніку 1929 году ў якасьці Інстытуту гістарычных навук.

Інстытут гісторыі
Уваход у інстытут (2019 г.)
Абрэвіятура	ІГ
Дата ўтварэньня	15 кастрычніка 1929 (95 гадоў таму)
Тып	навуковая
Юрыдычны статус	дзяржаўная ўстанова
Штаб-кватэра	Першамайскі раён, Акадэмічная вул., д. 1[1]
Месцазнаходжаньне	Менск
Каардынаты	53.919625° пн. ш. 27.598332° у. д. / 53.919625; 27.598332
Дзейнічае ў рэгіёнах	Беларусь
Афіцыйныя мовы	беларуская, расейская
Кіраўнік	Вячаслаў Даніловіч
Намесьнік у навуковай працы	Вадзім Лакіза
Намесьнік у агульных пытаньнях	Фёдар Шаўко
Навуковы сакратар	Андрэй Салаўянаў[2]
Кіроўны орган	Кіраўніцтва
Матчына кампанія	Нацыянальная акадэмія навук Беларусі
Колькасьць супрацоўнікаў	92
Колькасьць валянтэраў	22 асьпіранты[3] і 20 дактарантаў[4] (2018 год)
Сайт	history.by/be
Колішняя назва	Інстытут гістарычных навук (да 1931 году)

У інстытуце праводзіцца дасьледаваньне сацыяльна-эканамічнага, грамадзка-палітычнага, дзяржаўнага, нацыянальнага ды культурнага разьвіцьця Беларусі, у тым ліку дасьледаваньні па спэцыяльных гістарычных дысцыплінах. Супрацоўнікамі інстытуту праводзяцца архэалягічныя дасьледаваньні помнікаў гісторыі Беларусі, распрацоўка праблем гісторыі і тэндэнцый разьвіцьця матэрыяльнай культуры Беларусі^[5]. На 2020 год у асьпірантуру прымалі па 5 спэцыяльнасьцях: 1) айчынная гісторыя; 2) антрапалёгія; 3) археалёгія; 4) гістарыяграфія, крыніцазнаўства і мэтады гістарычнага дасьледаваньня; 5) этнаграфія і этналёгія^[3]. У дактарантуру па першых 4-х зь іх^[4]. Выпускаліся 3 штогоднікі: «Актуальныя пытаньні антрапалёгіі» (з 2006 году), «Гістарычна-археалягічны зборнік» (з 1927 г.) і «Матэрыялы па археалёгіі Беларусі» (з 1957 г.)^[6]. Штогод ладзілі Міжнародную школу гісторыка-археалягічных дасьледаваньняў з інстытутамі краінаў Азіі (Казахстан і Туркмэністан) і 13 дасьледчымі ўстановамі з 7 краінаў Эўропы — Латвіі, Летувы, Польшчы (3: Падляскі музэй), Расеі (4) і Ўкраіны (2), а таксама Італіі (Мадэнскі ўнівэрсытэт) і Францыі (Цэнтар напалеонаўскіх дасьледаваньняў)^[7].

Будова

На 2024 год Інстытут гісторыі ўлучаў Цэнтральны гістарычны архіў і 6 цэнтраў:

1. Цэнтар археалёгіі Беларусі — 3 аддзелы: 1) аддзел археалёгіі першабытнага грамадзтва, 2) аддзел археалёгіі Сярэдніх вякоў і Новага часу, 3) аддзел захаваньня і выкарыстаньня археалягічнай спадчыны з фондам і калекцыямі археалягічных артэфактаў;
2. цэнтар гісторыі Беларусі IX—XVIII стчт. і спэцыяльных гістарычных навук — 2 аддзелы: 1) аддзел гісторыі Беларусі IX—XVIII стст. і археаграфіі, 2) аддзел археаграфіі;
3. цэнтар гісторыі Беларусі канца XVIII—XXI стст. — 2 аддзелы: 1) аддзел гісторыі Беларксі канца XVIII—пачатку XXI ст., 2) аддзел навейшай гісторыі Беларусі;
4. цэнтар ваеннай гісторыі;
5. цэнтар усеагульнай гісторыі, міжнародных зносін і геапалітыкі;
6. цэнтар гісторыі навукі і архіўнай справы, у які ўваходзіць Цэнтральны навуковы архіў НАН Беларусі^[8].

Мінуўшчына

Таблічка Інстытуту гісторыі (2019 г.)

15 кастрычніка 1929 г. Прэзыдыюм Беларускай акадэміі навук зацьвердзіў Пастанову аб стварэньні Інстытуту гістарычных навук, які стаў 1-й навукова-дасьледчай установай акадэміі. Першым кіраўніком Інстытуту быў акадэмік Усевалад Ігнатоўскі, які займаў пасаду старшыні Беларускай акадэміі навук. Першапачаткова Інстытут налічваў 9 супрацоўнікаў. З 1931 году стаў называцца Інстытутам гісторыі. Першапачаткова дасьледавалі: Паўстаньне Каліноўскага 1863—1864 гадоў (У.Ігнатоўскі), Кастрычніцкі пераварот 1917 году і станаўленьне Саветаў (Павал Горын-Каляда), вызваленчыя і грамадзкія рухі (Васіль Шчарбакоў), фэадалізм і капіталізм у Беларусі (Дзяніс Дудкоў, Канстантын Кернажыцкі і Антон Ясінскі). За 1929—1941 гг. выдалі 32 манаграфіі^[9].

З 1935 г. пачалося напісаньне абагульняльнага дасьледаваньня гісторыі Беларусі, якому замінула беспадстаўнае асуджэньне каля 20 супрацоўнікаў Інстытуту: 6 акадэмікаў П.Горын-Каляда, Станіслаў Матулайціс, Уладзімер Пічэта, Езэкіль Рыўлін (1901—1978), Віталь Сярбента (1895—1980), В.Шчарбакоў, кандыдаты навук К.Кернажыцкі, Аляксандар Ляўданскі. Меншасьць перажыла рэпрэсіі. З пачаткам Нямецка-савецкай вайны ў 1941 г. частка супрацоўнікаў выехала ў тыл. У Чырвоную армію заклікалі кандыдатаў навук Дз. Дудкова і Яфіма Шлосбэрга (1906—1970), мастака Міхаіла Федасеева. Добраахвотнікам пайшоў супрацоўнік Яфрэм Карнейчык (1900—1972). Асьпірант М.Матусевіч кіраваў дывэрсійнай групай у партызанскім атрадзе. Некаторыя загінулі на фронце: А.Калечык і Восіп Лочмель (1907—1942). Бязь вестак прапаў супрацоўнік Эдуард Галубок (1905—1942). У 1944 годзе ў Менскім падпольлі загінуў навуковы сакратар Інстытуту М.Махнач. Нямецкія акупанты вывезьлі археалягічныя калекцыі^[9]. Зьніклі картатэка ўліку помнікаў, археалягічная фотатэка і рукапісы неапублікаваных працаў.

У чэрвені 1944 г. Інстытут аднавілі паводле Пастановы АН БССР у складзе 10 супрацоўнікаў. У 1946 годзе ўжо працавалі 2 дактары і 6 кандыдатаў навук, 7 старэйшых і 4 малодшых навуковых супрацоўнікаў. У 1954 і 1961 гадах выйшлі 1-ы і 2-і тамы 2-томніка «Гісторыя Беларусі». У 1972—1975 гг. выйшаў 5-томнік «Гісторыя Беларускай ССР» пад кіраўніцтвам старшыні рэдакцыйнай калегіі Іларыёна Ігнаценкі (1919—2002) і пры ўдзел галоўных рэдактараў тамоў Канстанціна Шабуні (1912—1984), Івана Марчанкі (1923—1997), І. Краўчанкі і Аляксандра Філімонава (1918—2007). У 1982 г. у Берасьці адчынілі музэй гораду высілкамі археолягаў Інстытуту. У 1976—1985 гг. выдалі звыш 150 кніг. На кастрычнік 1999 г. у Інстытуце працавалі 13 дактароў і 52 кандыдаты навук. 1/3 складалі археолягі. У 1985—1998 гг. выдалі звыш 250 кніг. За ўвесь час каля 540 манаграфіяў, зборнікаў і брашураў. У 1990-я: 2-томнік «Нарысы гісторыі Беларусі», 1-я тамы 4-томніка «Археалёгія Беларусі» і 3-томніка «Гісторыя сялянства Беларусі»^[9].

Кіраўнікі

• Усевалад Ігнатоўскі (15 кастрычніка 1929—1931)
• Павал Горын-Каляда (1931—1936)
• Васіль Шчарбакоў (1936—1937)
• Мікалай Нікольскі (1937—1953)
• Іван Краўчанка (1953—1965)
• Ніна Каменская (1965—1969)
• Іларыён Ігнаценка (1969—1975)
• Пётар Петрыкаў (1975—1988)
• Міхаіл Касьцюк (1988—1999)
• Мікола Сташкевіч (1999—2004, выканаўца абавязкаў)
• Аляксандар Каваленя (2004—2010)
• Вячаслаў Даніловіч (з 2010 г.)