Інстытут фізыка-арганічнай хіміі

Інстыту́т фі́зыка-аргані́чнай хі́міі (наркам. Інстытут фізіка-арганічнай хіміі, анг. Institute of Physical Organic Chemistry) — дасьледчая ўстанова Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (НАНБ), заснаваная 18 сьнежня 1929 году.

Інстытут фізыка-арганічнай хіміі
рас. Институт физико-органической химии
2019 год
Абрэвіятура	ІФАХ
Дата ўтварэньня	18 сьнежня 1929 (95 гадоў таму)[1]
Тып	навуковая
Юрыдычны статус	дзяржаўная навуковая ўстанова
Месцазнаходжаньне	Менск, вул. Сурганава, д. 13[2]
Афіцыйныя мовы	расейская
Кіраўнік	Аляксандар Більдзюкевіч
Намесьнік па навуковай і інавацыйнай працы	Тацяна Невар
Навуковая сакратарка	Сьвятлана Працэнка
Матчына кампанія	Нацыянальная акадэмія навук Беларусі
Сайт	ifoch.by
Колішняя назва	Інстытут хіміі (да 1959 году)

Інстытут уваходзіць у склад Аддзяленьня хіміі і навук аб Зямлі НАНБ^[2]. Месьціцца ў Першамайскім раёне Менску па вуліцы Сурганава, 13^[2]. Асноўнай мэтай Інстытуту зьяўляецца правядзеньне навуковых дасьледаваньняў у вобласьці хіміі і фізіка-хіміі спэцыяльных палімэраў, лекавых сродкаў, арганічнага сынтэзу, атрыманьня, дасьледаваньня і дастасаваньня новых рэчываў і матэрыялаў (мэмбран, валаконных сарбэнтаў, амінакісьляў, каталізатараў, дапаможных матэрыялаў) і распрацоўка матэрыялаў, мэтадаў для абароны навакольнага асяродзьдзя і здароўя чалавека^[2]. У асьпірантуру і дактарантуру набірае па 3 спэцыяльнасьцях: 1) арганічная хімія, 2) фізычная хімія, 3) высокамалекулярныя злучэньні^[3]. Інстытут аказваў паслугі арганічнага сынтэзу і сынтэзу зьмененых ДНК-зонда, сынтэтычных РНК алігануклеатыдаў^[4]. У Інстытуце выпускалі: 1) ахоўныя касьцюмы «Фібан»^[5], хімічна актыўныя валокны для ачысткі паветраных і водных асяроддзяў у розных тэкстыльных формах (штапель, іглапрабіўное і вязальна-прашыўное нятканыя валокны, ніці, тэхнічныя тканіны) зь іянітаў, у тым ліку тыпу сарбэнтаў і каталізатараў^[6]; 2) іёнаабменныя субстраты, якія замяняюць глебы, «Біяна» для вырошчваньня расьлінаў^[7]; 3) мэмбраны «Міфіл» для раздзяленьня водных асяроддзяў, у тым ліку нанафільтрацыі^[8]; 4) лекавыя рэчывы на аснове вытворных амінакісьляў; 5) харчовыя дадаткі; 6) мікарэлемэнтны прэпарат «Нанаплянт» для аграпрамыслёвага комплекса^[9]; 7) біялягічна актыўныя дадаткі «Ніка» для харчаваньня спартоўцаў^[10].

Падразьдзяленьні

На пачатак 2025 году Інстытут фізыка-арганічнай хіміі ўлучаў лябараторыю фізыка-хімічных мэтадаў дасьледаваньняў, адзін аддзел.

• лябараторыі мэмбранных працэсаў, іённага абмену і сорбцыі, сынтэзу і дасьледаваньня ўласьцівасьцяў іёнаабменных валокнаў;
• аддзел лекавых рэчываў — лябараторыя сынтэзу і дасьледаваньня ўласьцівасьцяў біялягічна актыўных рэчываў, а таксама 2 тэматычныя групы: 1) тэхналёгіі біялягічна актыўных рэчываў, 2) мікрабіялягічнага сынтэзу;
• лябараторыі хіміі гэтэрацыклічных злучэньняў, хіміі біякан’югатаў.

Мінуўшчына

Уваход у ІФАХ (2019 г.)

18 сьнежня 1929 году Беларуская акадэмія навук зацьвердзіла Пастанову аб стварэньні Інстытуту хіміі^[2] на базе катэдры хіміі Беларускай акадэміі навук^[11]. 3 1936 году Інстытут увайшоў у склад Аддзяленьня матэматычных і прыродазнаўчых навук Акадэміі навук БССР. З 1940 году — у Аддзяленьні тэхнічных навук АН БССР. З 1947 году — у Аддзяленьні фізыка-матэматычных і тэхнічных навук. У 1956 годзе ў Інстытуце правялі дасьледаваньне хімізму і кінэтыкі вадкафазнага аўтаакісьленьня прыродных і сынтэтычных вуглевадародаў і іншых арганічных рэчываў. У выніку дасьледаваньня Савет міністраў БССР пастанавіў стварыць Наваполацкі нафтаперапрацоўчы завод (Віцебская вобласьць), які адчынілі ў 1963 годзе. У 1958 годзе ажыцьцявілі фізыка-хімічнае дасьледаваньне прыродных соляў і іх выкарыстаньня ў народнай гаспадарцы. У выніку ў 1963 годзе стварылі Салігорскі калійны камбінат (Менская вобласьць). 21 лістапада 1958 году Прэзыдыюм Акадэміі навук БССР пастанавіў з 1 студзеня 1959 году вылучыць Інстытут агульнай і неарганічнай хіміі са складу Інстытуту хіміі, які ў сваю чаргу зьмяніў назву на Інстытут фізыка-арганічнай хіміі (ІФАХ)^[12]. Улетку 1959 году абодва інстытуты ўвайшлі ў склад Аддзяленьня фізыка-матэматычных, хімічных і геалягічных навук АН БССР. 10 студзеня 1974 году Прэзыдыюм Акадэміі навук БССР зацьвердзіў Пастанову № 8 аб стварэньні Інстытуту біяарганічнай хіміі на аснове Аддзелу біяарганічнай хіміі ІФАХ, які ўтварылі ў 1972 годзе. У інстытуце працавалі акадэмікі Апанас Ахрэм, Барыс Ерафееў, Мікалай Казлоў, Канстанцін Караткоў, Сяргей Ліпатаў, Мікалай Міцкевіч, Яраслаў Павушкін, Міхаіл Паўлючэнка, Мікалай Прыляжаеў, Уладзімер Шкатэлаў і Мікалай Ярмоленка. Таксама працавалі сябры-карэспандэнты Юры Альдэкоп, Іван Бардышаў і Пётар Бялькевіч^[13].

Таблічка ІФАХ (2019 г.)

У 1993 годзе стварылі Хіміка-тэхналягічны цэнтар Акадэміі навук Беларусі на аснове аддзелу мадэльных установак ІФАХ. У 1998 годзе Нацыянальная акадэмія навук Беларусі ўтварыла Інстытут хіміі новых матэрыялаў на аснове Аддзелу кінэтыкі і рэакцыйнай здольнасьці ІФАХ і Хіміка-тэхналягічнага цэнтру НАНБ. На 1998 год у ІФАХ было 4 аддзелы і 1 лябараторыя. У інстытуце распрацавалі: антыблёчную кампазыцыю для вырабу цэляфану; антыстатык «Тэтрамікс»; штучныя глебы для расьлінаў; радыёхімічныя спосабы вырабу заменьнікаў крыві (Рандэкс і Нэарандэкс); спосабы атрыманьня лесахімічных вырабаў (політэрпен, лыжная мазь, садовы вар, клей, бактэрыцыдныя сродкі і рэгулятары росту расьлінаў) і дапаможных матэрыялаў для электроннай і радыёпрамысловасьці (фотарэзыстар, паляроідная стужка, кантрастузмацняльнікі і электравізуалізатар); каталізатары вырабу капраляктаму, элемэнтарнай серы і працэсу рыфромінгу; спосаб вырабу з бульбы рэагенту дэпрэсарту і вылучэньня біялягічна актыўных рэчываў з воднага асяродзьдзя і прадуктаў мікробнага сынтэзу; спосабы сынтэзу бэнзахіналінаў, амінаў, пірыдзінаў, іртутнаарганічных злучэньняў, аліфатычных і гетэрацыклічных полігалягенарганічных злучэньняў, арганічных пэраксыдаў; электрахімічныя спосабы атрыманьня пі-комплексаў пераходных мэталаў. На аснове распрацовак наладзілі выраб мікрафільтрацыйных мэмбранаў і мэмбраннага абсталяваньня, хімічна актыўных тэкстыльных матэрыялаў і фільтрацыйнага абсталяваньня для ачысткі паветра прадпрыемстваў ад атрутных дамешкаў. Асвоілі выпуск лекаў на аснове чыстых амінакісьляў. Ад 1963 да 1999 году ў ІФАХ працаваў Уладзімер Агабекаў (ад 1996 сябар-карэспандэнт НАН Беларусі)^[14]. Ад 1956 да 2003 году ў ІФАХ працаваў Мікалай Маер (ад 1991 сябар-карэспандэнт НАН Беларусі)^[15]. У 1981 годзе дырэктарам інстытута стаў чалец-карэспандэнт Акадэміі навук БССР Уладзімер Салдатаў^[16], пад ягоным кіраўніцтвам ў інстытуце распачаліся дасьледаваньні тэрмадынамікі іённага абмену^[17].

У 2005 годзе ў Інстытуце стварылі досьледную вытворчасьць такіх харчовых дадаткаў, як цытрат калю, цытрат натру і ляктат вапну, якімі забясьпечылі малаказаводы. Асноўным спажыўцом стала ААТ «Беллакт» (Ваўкавыск, Гарадзенская вобласьць). На прадпрыемстве «Унітэхпрам БДУ» наладзілі выпуск селенамэтыёна для даданьня ў хлеб. У 2007 годзе ІФАХ стаў пераможцам па выніковасьці дзейнасьці сярод навуковых установаў Беларусі. У 2007 годзе Інстытут улучылі ў склад дзяржаўнага навукова-вытворчага аб’яднаньня «Хімічныя прадукты і тэхналёгіі»^[11]. У 2011 годзе ў якасьці пераемніка групы малекулярнай біятэхнаёгіі была створаная лябараторыя хіміі біякан’югатаў^[18].

Дырэктары

• Уладзімер Шкатэлаў (1929—1933)
• Мікалай Казлоў (1933—1938)
• Барыс Ерафееў (1939—1965)
• Мікалай Казлоў (1967—1972)
• Уладзімер Салдатаў (1981—2004)
• Аляксандар Більдзюкевіч (з 2004 году)^[19].