Алесь Белакоз

Але́сь Белако́з (11 верасьня 1928 в. Ляткі, Ваўкавыскі павет, цяпер в. Гудзевічы Мастоўскага раёну Гарадзенскай вобласьці — 1 сьнежня 2016, в. Гудзевічы Мастоўскага раёну, Гарадзенскай вобласьці) — беларускі настаўнік, краязнаўца, музэязнаўца.^[1]

Алесь Белакоз лац. Aleś Biełakoz
Імя пры нараджэньні	Алесь Мікалаевіч Белакоз
Род дзейнасьці	беларускі настаўнік, краязнаўца, музэязнаўца
Дата нараджэньня	11 верасьня 1928
Месца нараджэньня	в. Ляткі, Польшча (цяпер — Беларусь)
Дата сьмерці	1 сьнежня 2016
Месца сьмерці	в. Гудзевічы, Беларусь
Месца пахаваньня	Гудзевічы
Грамадзянства	Беларусь
Месца вучобы	Гарадзенскі пэдагагічны інстытут імя Янкі Купалы (1958) Гарадзенскі настаўніцкі інстытут (1941) Гарадзенскі пэдагагічны інстытут імя Янкі Купалы (1965) Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Янкі Купалы (2006)
Занятак	гісторык
Бацька	Мікалай Белакоз
Узнагароды

Жыцьцяпіс

Нарадзіўся ў сям’і малазямельнага селяніна. Бацька ў сярэдзіне 1920-х гадоў езьдзіў на працу ў Бразылію, па вяртаньні адкуль на заробленыя грошы пабудаваў дом у в. Ляткі і адчыніў сваю краму. Алесь амаль усё жыцьцё пражыў у роднай вёсцы, якая з часам зьлілася з больш вялікімі Гудзевічамі. У роднай вёсцы атрымаў пачатковую адукацыю: да нямецкай акупацыі скончыў 5 клясаў Гудзевіцкай няпоўнай сярэдняй школы. Пад час вайны вучыўся з дапамогай сястры Веры. У 1943 годзе бацька загінуў пад час нападу партызанаў на хату.^[2]

У кастрычніку 1944 году пачаў вучыцца ў расейскай школе № 1 Ваўкавыску, якую скончыў у 1947 годзе. Няўдалыя спробы паступіць у Менскі мэдычны інстытут прымусілі часова адмовіцца ад плянаў атрымаць вышэйшую адукацыю і ўладкавацца ў 1948 годзе на працу ў якасьці настаўніка другіх і чацьвёртых клясаў у Гудзевіцкай школе. З 1949 году распачаў завочнае навучаньне на беларускім аддзяленьні Гарадзенскага пэдагагічнага інстытуту. Падчас вучобы працаваў у розных школах: 1953—1954 — настаўнік пачатковых клясаў у Струзе, у 1954—1955 гадох — выкладчык фізыкі і матэматыкі ў Тупічанскай семігодцы, у 1955—1959 гадох — выкладчык беларускай, нямецкай моваў у Радзявіцкай семігодцы. Па заканчэньні інстытуту ў 1958 годзе ўладкаваўся выкладчыкам беларускае мовы і літаратуры ў Гудзевіцкай сярэдняй школе.^[2]

Грамадзкая дзейнасьць

У 1948 годзе ўласнаручна вырабіў улёткі кароткага зьместу з заклікам «Змагайцеся за незалежную Беларусь!» і раскідаў іх зь цягніка па шляху ў Менск. Пазьней раскідваў улёткі і ў Менску. У 1949 годзе здолеў здабыць шрыфт і надрукаваў улётку антысавецкага зьместу, якую распаўсюджваў разам зь сябрамі ў Горадні. Цудам пазьбег арышту, калі пры наклейваньні ўлёткі на будынак міліцыі хлопцаў заўважылі. Пасьля гэтага выпадку ў Горадні пачаліся арышты, у прыватнасьці, ва ўнівэрсытэце.^[2]

Што для вас свабода? Для мяне свабода — гэта магчымасьць рабіць усё, што патрэбна для Беларусі. Што для вас шчасьце? Для мяне шчасьце — гэта працаваць для Беларусі, рабіць людзям дабро. Што вы найбольш любіце рабіць? Найбольш люблю апісваць жыцьцё патрыётаў свайго рэгіёну, невядомых людзей-патрыётаў… Які ваш улюбёны дэвіз? Мой дэвіз пра ўсё жыцьцё адзін — УСЁ ДЛЯ БЕЛАРУСІ!

З адказаў Алеся Белакоза на пытаньні «Радыё Свабода»[3].

У 1965 годзе наладжвае ліставаньне сваіх вучняў зь вядомымі беларускімі пісьменьнікамі, арганізоўвае школьны кабінэт беларускай літаратуры. Вучні захапіліся літаратурнай і дасьледніцкай дзейнасьцю, іх працы пачалі друкавацца ў беларускіх газэтах і часопісах. У 1965 годзе зарганізаваў акцыю лістоў слухачоў курсаў удасканаленьня настаўнікаў беларускай мовы і літаратуры ў Менску на адрас ЦК КПБ з выкладаньнем праблемаў статуса беларускай мовы. Загітаваў на гэтую акцыю Арсень Ліс. Акцыя выклікала незадаволенасьць уладаў. Надалей настаўніцкая дзейнасьць Белакоза знаходзілася пад пастаянным кантролем.^[2]

У Менску 14 траўня 1965 году са сцэны актавай залі Саюзу пісьменьнікаў БССР на сустрэчы кіраўнікоў раённых сэкцый беларускай мовы і літаратуры з 46-цю пісьменьнікамі Беларусі і студэнтамі Менску запатрабаваў, каб 80% школаў у Беларусі былі беларускімі, каб усе вышэйшыя і спэцыяльныя навучальныя ўстановы былі беларускія, каб беларуская мова была адзінай дзяржаўнай мовай у Беларусі. Іван Шамякін, якому Пятрусь Броўка даручыў весьці сустрэчу, жахнуўся і закрычаў: «Хопіць! Хопіць! Тушыце сьвятло, паказвайце фільм, сустрэча скончылася»^[3].

У 1966 годзе разам з вучнямі выдаў першы нумар машынапіснага літаратурна-краязнаўчага альманаху «Праменьчык». Выданьне выходзіла раз на два гады. Усяго да канца 1980-х гадоў было выдадзена 14 нумароў, па 4 асобнікі кожны. У 1968 годзе ініцыяваў адкрыцьцё на базе кабінэта беларускай мовы і літаратуры літаратурна-краязнаўчага музэю. Музэй складаўся зь літаратурнага, этнаграфічнага аддзелаў, аддзела гісторыі Гудзевіцкай школы, а таксама «небясьпечных» аддзелаў гісторыі Беларускай Сялянска-Работніцкай Грамады і КПЗБ. З 1990 году Гудзевіцкі літаратурна-этнаграфічны музэй набыў статус дзяржаўнага. Музэй налічвае больш за 12 тысячаў экспанатаў, сабраных Белакозам разам з вучнямі. Распрацаваў спэцыяльную мэтодыку далучэньня вучняў да літаратурна-краязнаўчага пошуку, музэйнай справы і праз гэта да каштоўнасьцяў беларускай гісторыі і культуры.^[2]

За актыўную дзейнасьць па зьбіраньні нацыянальнай спадчыны і распаўсюджаньні беларускай мовы неаднойчы адчуваў уціск з боку кіраўніцтва мясцовых аддзелаў адукацыі, а таксама КДБ.^[2]

Бібліяграфія

• Школьны літаратурна-краязнаўчы музей // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. — Мн., 1973. — № 4.
• Як стварыць этнаграфічны музей у школе // Беларуская мова і літаратура ў школе. — Мн.,1990. — № 8.
• Гудзевіцкі літаратурна-этнаграфічны музей // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 3. — Мн, 1996.
• ANH. F-3 (аўтабіяграфія А.Белакоза)