Архілёх

Архілёх (па-старажытнагрэцку: Ἀρχίλοχος) — старажытнагрэцкі паэт (VII ст. да н.э.). Першы эўрапейскі лірык^[5].

Архілёх
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	688 да н. э.[1] Парас[d], Парас[d], Paros Regional Unit[d], Паўднёвыя Эгейскія астравы, Грэцыя[1][2]
Памёр	каля 645 да н. э. Наксас[d], Наксас і Малыя Кікляды[d], рэгіянальная абшчына Наксас[d], Паўднёвыя Эгейскія астравы, Грэцыя
Бацькі	Тэлесыкль[d] Enipo[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	паэт, пісьменьнік, эпіграматыст, элегіст
Жанр	ямбічная паэзія[d][3]
Мова	старажытнагрэцкая мова[4]
Архілёх у Вікісховішчы

Нарадзіўся на востраве Парас ад вольнага бацькі і рабыні-маці, балюча перажываў сваё двухсэнсоўнае становішча, і гэта наклала адбітак на яго характар, на жыцьцёвы лёс і, урэшце, на паэзію. Закахаўся ў Нэабулу, бацька якой спачатку абяцаў дачку Архілёху, а затым адмовіў. У далейшым паэт жорстка адпомсьціў сваёй былой каханай, высьмеяўшы яе ў сваіх вершах. А вершы сьведчаць пра яго як чалавека бурнага тэмпэрамэнту, што ня ведаў межаў ні ў каханьні, ні ў нянавісьці. Пасьля расчараваньня ў любімай дзяўчыне Архілёх пакідае родны востраў і адпраўляецца насустрач прыгодам — шукаць золата, служыць у войску. Усё жыцьцё ён праводзіць у войнах і блуканьнях. Загінуў прыкладна каля 640 г. да н.э.

Архілёх — першая індывідуальнасьць у грэцкай літаратуры, што ярка выявіла сябе. Браў за ўзор паэзію Гамэра, але супрацьпастаўляў эпічнаму ідэалу вобраз індывідуалізаванага чалавека. Творчасьць Архілёха адметная разнастайнасьцю жанраў і рытмаў. У яго сатырычных ямбах, элегіях, эпіграмах, гімнах (захаваліся ва ўрыўках) — роздум пра зьменлівасьць лёсу, гонар, доблесьць, пасьмяротную славу.

Яго творчасьць сьведчыла, што эпоха гамэраўскіх герояў скончылася. У новых абставінах — міжусобіц, войнаў, распаду родавых, сямейных сувязей — асоба імкнулася знайсьці сваё месца ў сьвеце, выявіць свой дух. 3 нябачнай да таго сілай Архілёх перадаў у вершах парывы няспраўджанай палкасьці, прыступы саркастычнай помсьлівасьці, гатоўнасьць пераносіць удары лёсу. Ён адмовіўся ад старых вершаваных памераў — гекзаметру, пэнтаметру — і зьвярнуўся да формаў народнай паэзіі, увёўшы ў прыгожае пісьменства нязвыклы для яго памер — ямб. 3 таго часу ямб — адна з самых распаўсюджаных формаў эўрапейскага вершаскладаньня.

На радзіме ў гонар Архілёха было пабудавана сьвяцілішча (уцалелі рэшткі з надпісамі — біяграфічныя зьвесткі і ўрыўкі зь яго вершаў).

На беларускую мову паэзію Архілёха пераклаў Лявон Баршчэўскі.

Пераклад на беларускую мову

• Вершы і фрагменты. Пераклад Л. Баршчэўскага. Мінск: Зміцер Колас, 2019. («Паэты планеты»).