Брно

Брно (па-чэску:  Brno ) — другі паводле велічыні горад Чэхіі, адміністрацыйны цэнтар Паўднёвамараўскага краю (вобласьці). Горад пабудаваны на сутоку рэк Свраткі і Сьвітавы. Брно зьяўляецца гістарычным цэнтрам Маравіі і найбуйнейшым мараўскім горадам. Горад мае каля 400 тысячаў жыхароў.

Брно
чэск. Brno
Герб Брна Сьцяг Брна
Дата заснаваньня:	1243
Краіна:	Чэхія
Кіраўнік:	Маркета Ванькава[d][1]
Плошча:	230 км²
Вышыня:	237 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць:	366 661 чал.
шчыльнасьць:	1594,18 чал./км²
Паштовы індэкс:	602 00–664 81
Нумарны знак:	B
Геаграфічныя каардынаты:	49°11′43″ пн. ш. 16°36′30″ у. д.
Брно на мапе Чэхіі Брно
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
https://www.brno.cz/

Брно ёсьць месцам судовай улады Чэхіі, то бок месца базаваньня канстытуцыйнага і вярхоўнага суду Чэхіі, а таксама найвышэйшага адміністрацыйнага суду і ўпраўленьня вярхоўнай пракуратуры. Горад таксама зьяўляецца важным адміністрацыйным цэнтрам. Брно таксама зьяўляецца важным цэнтрам вышэйшай адукацыі, у горадзе знаходзяцца 33 факультэты 13 вышэйшых навучальных установаў, у якіх навучаюцца каля 89 тысячаў студэнтаў^[2].

Выставачны цэнтар Брно зьяўляецца адным з найбуйнейшых выставачных цэнтраў у Эўропе, і займае 23 радок у сьвеце^[3]. Комплекс адкрыўся ў 1928 годзе, з гэтага часу ў ім праводзяцца буйныя выставы і кірмашы.

Гісторыя

У канцы XII стагодзьдзя горад стаўся цэнтрам удзельнага княства Пржэмыславічаў. Гэты час горад меў назву Бржаціслаўскі град. У 1243 годзе места атрымала права вольнага імпэрскага гораду, а ў канцы XIII стагодзьдзя Брно ператварылася ў рэзыдэнцыю маркграфаў мараўскіх. З XIV стагодзьдзя пытаньні мясцовага самакіраваньня сталі вырашацца мараўскімі земскімі соймамі, якія праводзіліся ў Брне раз на два гады.

Гравюра 1593 году з выявай Брна.

Падчас паўстаньня гусітаў горад застаўся верным каралю. У 1454 годзе каралём Ладзіславам Постумам з гораду былі выгнаныя ўсе габрэі. З 1526 па 1918 гады Брно належаў да дынастыі Габсбургаў, у гэтыя часы Брно стаў эканамічным і культурным цэнтрам Маравіі. Горад, як сталіца Маравіі, падтрымала саслоўнае паўстаньне 1619 году. Падчас Трыццацігадовай вайны Брно двойчы, у 1643 і 1645 гадох, быў абложаны швэдзкім войскам. У 1742 годзе, як і швэды, прусы таксама ня мелі посьпеху ў аблозе гораду. У 1777 годзе Брно стаў цэнтрам біскупства. Горад меў важнае абарончае значэньне да сярэдзіны XIX стагодзьдзя. У Брне існавала адна з самых вядомых турмаў Аўстра-Вугоршчыны, якая праіснавала да 1858 году.

У 1805 годзе Брно падвергнулася аблозе напалеонаўскіх войскаў. Пасьля перамогі ў бітве пад Аўстэрліцам, Напалеон загадаў зьнішчыць фартыфікацыйныя ўмацаваньні гораду. У выніку гэтага да сёньняшніх дзён засталася толькі адна гарадзкая брама зь сямі, якія былі калісьці. Блізу 1900 году ў Брне, якое да 1918 году ў адміністрацыйным пляне складалася толькі з цэнтральнай часткі гораду, пераважна жыло нямецкамоўнае насельніцтва (63%), у адрозьненьне ад прадмесьцяў, дзе пераважна размаўлялі па-чэску^[4]. Таму жыцьцё ў горадзе было дзьвюхмоўным, і тое, што па-нямецку называлася Brünnerisch, было зьмяшанай ідыёмай, якая ўтрымлівала элемэнты абедзьвюх моваў^[4].

На вуліцы Брна 1901 году.

У 1919 годзе, пасьля Першай сусьветнай вайны, да Брна былі далучаныя два суседнія гарады, як то Кралава Поле і Гусавіцы, і яшчэ 21 грамада, у выніку чаго ўтварылася Вялікае Брно. Гэта было зробленае дзеля таго, каб разбавіць нямецкамоўную большасьць, якая ў той час налічвала амаль 55 тысяч чалавек^[5], дадаўшы чэскія грамады з ваколіцаў. У нямецкамоўную групу ўваходзілі амаль усе з 12 тысяч мясцовых габрэяў, у тым ліку некалькі найбольш вядомых асобаў гораду, якія зрабілі значны ўнёсак у культурнае жыцьцё гораду^[5]. Вялікае Брно было амаль у сем разоў большым^[6][7]. У 1921—1928 гадах Брно быў сталіцай адміністрацыйнага рэгіёну Маравія, а з 1928 па 1948 гады цэнтрам рэгіёну Маравіі-Сылезіі. У 1930 годзе 200 тысяч жыхароў гораду было чэхамі, каля 52 тысячаў складалі нямецкую супольнасьць^[5]. Паміж 1941 і 1942 гадамі эшалёнамі з Брна дэпартавалі 10 081 габрэя ў канцэнтрацыйны лягер Тэразін^[8]. Пасьля дэпартацыі рабіліся ў Асьвенцім, Менскае гета, Раёвец ды іншыя гета і канцэнтрацыйныя лягеры.

Такія прамысловыя аб’екты, як збройны завод Чэскаславацкая зброеўка і завод авіярухавікоў Цвайгвэрк ды цэнтар места былі аб’ектамі бамбаваньня з боку хаўрусных сілаў антыгітлераўскай кааліцыі ў час з 1944 па 1945 гады. У выніку авіяўдараў і пазьнейшага артылерыйскага агню загінула блізу 1200 чалавек і было зруйнавана 1278 будынкаў^[9]. Па заканчэньні вайны этнічныя нямецкія жыхары былі выгнаныя з гораду ў Аўстрыю. Пасьля чэхаславацкага дзяржаўнага перавароту 1948 году Чэхаславацкая Сацыялістычная Рэспубліка скасавала Мараўскую аўтаномію, і Брно перастаў быць сталіцай рэгіёну. З таго часу Маравія была падзеленая на адміністрацыйныя рэгіёны, прычым Брно стаў адміністрацыйным цэнтрам Паўднёвамараўскага краю. У 1960-х і 1970-х гадах у памежных раёнах, як то Богуніцы, Лішань, Быстрц і Вінаграды, былі пабудаваныя буйныя панэльныя жылыя масівы. У камуністычную эпоху большая частка працоўнай сілы была занятая ў прамысловасьці, галоўным чынам у машынабудаваньні.

Эканоміка

Гмах АЗ-Таўэр, у якім зьмяшчаюцца офісныя памяшканьні.

З 1990 году зьніклі многія кампаніі, створаныя або вылучаныя з былых дзяржаўных прадпрыемстваў за часам прыватызацыі, але некаторыя зь іх былі рэструктурызаваныя і здолелі выжыць у канкурэнтным асяродзьдзі. Зважаючы на тое, што машынабудаўнічыя кампаніі былі важнымі ў Брне да 1990 году, эканоміка гораду з тых часоў у значнай ступені пераключылася на лёгкую прамысловасьць, лягістыку і сэктар паслуг. Гэтыя сэктары на сёньня маюць беспрэцэдэнтнае разьвіцьцё, пра што сьведчыць той факт, што ў 2011 годзе на 21-й выставе нерухомасьці і інвэстыцыйных магчымасьцяў у Каннах Брно атрымаў тры прэстыжныя ўзнагароды ў конкурсе «Гарады будучыні»^[10]. Цяпер Брно ёсьць адным з галоўных эканамічных цэнтраў Чэхіі. Вытворчыя прадпрыемствы сканцэнтраваныя пераважна ў новых прамысловых зонах у Брне і ягоных ваколіцах, як то Чэрнавіцкая тэраса, Чэскі тэхналягічны парк, прамысловая зона Модрыцы і Шлапаніцы ды іншыя. Разьвітыя таксама хімічная і паліграфічная прамысловасьць, вытворчасьць станкоў, турбінаў, сельскагаспадарчых машынаў, як то трактарабудаўнічы завод Zetor, і электратэхнічных вырабаў, выпускаюцца і дакладныя прыборы.

Бізнэсовы парк Брна.

Кампанія Veletrhy Brno валодае вельмі вялікім і архітэктурна ўражлівым выставачным цэнтрам у Брне, дзе штогод ладзіцца шэраг выставаў і кірмашоў зь міжнародным удзелам. З выставачнай плошчай у 0,13 км², гэты цэнтар уважаецца адным з найбуйнейшых выставачных цэнтраў у сьвеце, займаючы 23-е месца ў сьвеце. Сярод буйных імпрэзаў вылучаецца Аўтасалён, Міжнародны машынабудаўнічы кірмаш, Go-Regiontour ды іншыя. Раней таксама ладзілася выстава сучасных кампутарных і камунікацыйных тэхналёгіяў Invex. Брно таксама стаў вядомым у сьвеце моды ў Эўропе дзякуючы міжнароднаму кірмашу моды Стыль^[11].

У Брне таксама месьцяцца мноства буйных адміністрацыйных цэнтраў, асабліва ўздоўж вуліц Гэршпіцкай і Відэнская на поўдні гораду. Прыкладам можа служыць Чэскі тэхналягічны парк^[12], сумесны праект брытанскай кампаніі B&O і гораду, офісны цэнтар Spielberk, бізнэсовы парк Брна, офісны парк Axis ды Vienna Point Brno. Пасьля 2000 году замежныя тэхналягічныя кампаніі, як то IBM, Honeywell, Siemens, AVG Technologies, Cisco Systems, AT&T, SGI, Red Hat, Alstom, Motorola, адкрылі свае прадстаўніцтвы ў Брне. Натуральна, многія з гэтых кампаніяў маюць свае сядзібы ў краіне. Буйныя айчынныя кампаніі таксама маюць свае прадстаўніцтвы ў месьце, як то ІТ-кампанія GiTy. У 2024 годзе пабачыла сьвет справаздача са зьвесткамі, якая падсумоўвала стан інавацыйнай экасыстэмы Брна. Згодна зь ёй, Брно і Паўднёвамараўскі край агулам дасягнулі значнага дамінаваньня ў аэракасьмічнай, электратэхнічнай, паўправадніковай прамысловасьці ды інфармацыйных тэхналёгіях, а паўднёва-ўсходні рэгіён стаў моцным эўрапейскім інаватарам.