Вялікая Мядзьведзіха

Вялікая Мядзьведзіха (таксама Вялікі Воз^[1], Ільлёў Воз^[2]; па-лацінску: Ursa Major, UMa) — сузор’е, незаходзячае ў большай частцы паўночнага паўшар’я. Найлепшай парой для назіраньнем за сузор’ем зьяўляецца красавік. У небе Вялікая Мядзьведзіха лёгка знаходзіцца паводле яскравага астэрызму Вялікі Воз, які зьяўляецца дапаможнікам у арыентацыі на поўнач, а таксама займае асабовую ролю ў міталёгіі розных культураў сьвету.

Вялікая Мядзьведзіха
Сьпіс зорак у сузор’і Вялікай Мядзьведзіхі
Лацінская назва	Ursa Major
· у родным склоне	Ursae Majoris
· скарот	UMa
Простае ўзьняцьцё	10,67г
Схіленьне	+55,38°
Квадрант	NQ2
Плошча	1280 кв. гр. (3-е)
Зорак паводле Баера/Флэмстыда	93
Зорак з плянэтамі	20
Зорак ярчэй за 3.00m	7
Зорак у 10 пк (32,62 сьв. г.)	8
Найярчэйшая зорка	ε UMa (Аліёт) (1,76m)
Найбліжэйшая зорка	Лялянд 21185 (8,31 сьв. г., 2,55 пк)
Аб’екты Мэсье	7
Памежныя сузор’і	Цмок Жырафа Рысь Малы Леў Леў Валасы Бэрэнікі Ганчакі Валапас
Назіраецца ў шыротах паміж +90° і −30°. Найлепш назіраецца ў 21:00 на працягу красавіка. Вялікі Воз

Астэрызмы

Сем найярчэйшых зорак Вялікай Мядзьведзіхі ўтвараюць астэрызм, вядомы пад назвай Вялікі Воз. У іншых народаў Воз вядомы пад іншымі назвамі, такімі як Плуг, Коўш і гэтак далей.

У арабаў таксама вядомы астэрызм, які атрымаў назву «Тры скокі газэлі». Папарна шэсьць зорак утвараюць кожны «скок»:

• ν і ξ Вялікай Мядзьведзіхі, Алула Паўночная і Паўднёвая — «першы скок»,
• λ і μ Вялікай Мядзьведзіхі, Танія Паўночная і Паўднёвая — «другі скок»,
• ι і κ Вялікай Мядзьведзіхі, Таліта Паўночная і Паўднёвая — «трэці скок».

Гэтыя зоркі ляжаць у паўднёва-заходняй частцы сузор’я Вялікай Мядзьведзіхі.

Гісторыя

Вялікая Мядзьведзіха ёсьць адным з 48 сузор’яў, пералічаных у «Альмагесьце» старажытнагрэцкім астраномам II стагодзьдзя н. э. Пталемэем. Сузор’е Вялікай Мядзьведзіцы згадваецца ў творах мноства паэтаў, як то ў Гамэра ці Шэксьпіра.

Адам Міцкевіч у паэме «Пан Тадэвуш» піша пра Мядзьведзіху як пра Давыдаў Воз і кажа, што старыя літвіны называлі яго «возам злых духаў», таму што:

	На ім Люцыпар, калі Бога не паслухаў, Дык млечным шляхам рваўся ўжо ў нябёс парогі, Ды Міхаіл спыніў яго і збіў з дарогі, І воз той паміж зор зламаны кавыляе — Міхал-Архангел напраўляць не дазваляе.

Сузор’е згадваецца ў аповесьці Васіля Быкава «Трэцяя ракета», у прыватнасьці, пра спосаб адшуканьня Палярнай зоркі:

	У высокім і яшчэ светлаватым небе сям-там гараць маленькія рэдкія зоркі — іх неяк дужа мала, зусім не тое што ўзімку. Я ледзьве знаходжу ўгары коўш Вялікай Мядзведзіцы, па даўнім школьным звычаі праводжу ад яго роўную лінію і бачу Палярную ў хвасце Малой Мядзведзіцы. Маўклівая і трывожная ноч плыве над затоенай, прыціхлай зямлёй. Час ужо, мусіць, пераступае за поўнач, коўш Вялікай Мядзведзіцы пераварочваецца на хвост, вялізным сваім чарпаком задзіраецца ўгору, месяц узабраўся ў самую высь і свеціць на поўнае вока.
—Васіль Быкаў, «Трэцяя ракета», 1961.

У жывапісе Вялікая Мядзьведзіха была выяўлена ван Гогам у карціне «Зорная ноч над Ронай».

Глядзіце таксама

• Малая Мядзьведзіха