Грошы

Гро́шы — спэцыфічныя тавары або рэчы, якія зьяўляюцца ўнівэрсальным эквівалентам кошту іншых тавараў і могуць выкарыстоўвацца для аплаты за іншыя рэчы або паслугі. Грошы, як правіла, прымаюцца ў якасьці аплаты за тавары й паслугі, а таксама пагашэньня запазычанасьці ў той ці іншай краіне або ў пэўным сацыяльна-эканамічным кантэксьце^[1][2]. Асноўнымі функцыямі грошай зьяўляюцца сродак абарачэньня, мера каштоўнасьці, сродак накапленьня ці захаваньня кошту, а часам і як стандарт адтэрмінаванага плацяжу^[3][4]. Любы прадмет або правераны запіс, які выконвае гэтыя функцыі можна разглядаць у якасьці грошай.

Пяцьсот беларускіх рублёў.

Грошы гістарычна зьяўляюцца рынкавым фэномэнам праз стварэньне першапачаткова таварных грошай, але амаль усе сучасныя грашовыя сыстэмы заснаваныя на фіятных грошах^[3]. Фіятныя грошы, як то чэкі або папяровыя банкноты, ня маюць асабістага кошту ў якасьці фізычнага тавару. Аднак, іхная каштоўнасьць паўстае праз абвяшчэньне ўрадам грашовай адзінкі ў якасьці законнага сродку плацяжу, гэта значыць, што такія грошы павінны быць прыняты ў якасьці формы аплаты ў межах пэўнай краіны, для ўсіх абавязкаў, як то грамадзкіх, гэтак і прыватных^[5].

Грашовая маса краіны, складаецца з валюты, як то банкнотаў і манэт, і некалькіх тыпаў банкаўскіх грошай, як то разьліковы рахунак, ашчадны рахунак і іншыя віды банкаўскіх рахункаў. На банкаўскія грошы, якія насамарэч зьяўляюцца ўліковымі запісамі, на сёньня значна кампутарызаванымі, прыпадае вялікі адсотак ад усёй грашовай масы ў разьвітых краінах^[6][7].

Функцыі

У 1875 годзе Ўільям Стэнлі Джэванз сфармуляваў чатыры асноўныя функцыі грошай у сваёй працы «Грошы й мэханізм абмену» (анг. Money and the Mechanism of Exchange). Да гэтых фунцыяй ставіліся наступныя мера каштоўнасьці, сродак абарачэньня, сродак платы й сродак накапленьня. Пазьней гэтае вызначэньне функцыяў сталася шырока папулярным і зьявілася ў падручніках па макраэканоміцы^[8]. Большасьць сучасных падручнікаў цяпер утрымліваюць сьпіс толькі з трох функцыяй, як то мера каштоўнасьці, сродак абарачэньня й сродак накапленьня, не ўлічваючы функцыю сродку платы ці стандарту адтэрмінаванага плацяжу, аднак у іншых падручніках гэтая функцыя прысутнічае^[9].

Існуе шмат спрэчак наконт спалучэньня функцыяў грошай, бо існуюць меркаваньні, што вызначэньне функцыяў патрабуе большага падзелу. Адзін з такіх аргумэнтаў датычыць ролі грошай як сродку абарачэньня, бо яна знаходзіцца ў канфлікце з роляй грошай як сродку накапленьня, бо накапленьне патрабуе захаваньне грашовай адзінкі й устрыманьне ад выдаткаў, у той час як роля ў якасьці сродку абарачэньня патрабуе цыркуляцыю грошай і іхны абмен на тавары й паслугі^[4]. Іншыя меркаваньні датычаць ролі грошай у якасьці сродку накапленьня, бо захоўваньне грашыма пасутнасьці зьяўляецца толькі адтэрміноўкай абмену ці абарачэньня, то бок грошы зьяўляюцца сродкам абмену ці абарачэньня, які можа транспартавацца ў прасторы й часе. Тэрмін «фінансавы капітал» зьяўляецца больш агульным і ўсёабдымным тэрмінам для ўсіх ліквідных інструмэнтаў, незалежна ад таго, ці зьяўляюцца яны раўнамерна прызнанымі сродкамі.

Мера каштоўнасьці

Розныя тавары прыраўніваюцца й абменьваюцца паміж сабою на падставе цаны — каэфіцыента абмену, сродка параўнаньня кошту тавараў, выражанага ў колькасьці грошай. Грошы, такім чынам, выступаюць у якасьці стандартнай меры або агульнай дэнамінацыі гандлю. Такая «мера» або «стандарт» кошту зьяўляецца неабходнай умовай для распрацоўкі камэрцыйных пагадненьняў, якія ўключаюць у сябе й будучыя абавязкі.

Сродак абарачэньня

Грошы выкарыстоўваюцца ў якасьці пасярэдніка ў абарачэньні тавараў. Для гэтай функцыі важная ліквіднасьць грошай — лёгкасьць і хуткасьць, зь якою грошы могуць абменьвацца на любы іншы тавар. Грошы дазваляюць суб’екту прадаваць тавар у адным месцы й у адзін час, а купляць — у іншым месцы ў іншы час, такім чынам пераадольваючы часовыя й прасторавыя абмежаваньні пры абмене. Такім чынам, гэта дае яшчэ й магчымасьць пазьбегнуць неэфэктыўнай сыстэмы бартэру, у якой можа ўзьнікнуць праблема «несупадзеньня жаданьняў».

Сродак платы

Грошы ўжываюцца пры рэгістрацыі пазыкаў і іхным вяртаньні. Вартасьць пазыкі вымяраецца ў колькасьці грошай і не зьмяняецца ў выпадку зьмены цэнаў на іншыя тавары. Калі абавязкі выяўленыя ў грошах, рэальны кошт гэтых абавязкаў можа зьмяніцца з-за інфляцыі й дэфляцыі, а кошт дзяржаўных і міжнародных абавязкаў праз абясцэньваньне й дэвальвацыю.

Сродак накапленьня

Вылучаныя з абароту й ашчаджаныя, накопленыя грошы могуць захоўваць сваю пакупніцкую здольнасьць і такім чынам пераносіць яе з сучаснага ў будучыню. Аднак, трэба ўлічваць, што пакупніцкая здольнасьць можа зьмяншацца пад уплывам інфляцыі, то бок вялізны паказчык інфляцыі памяншае здольнасьць грошай выконваць фунцыю накапленьня.