Давыдзішкаўская дамова

Давы́дзішкаўская дамо́ва — патаемнае пагадненьне, падпісанае 31 траўня 1380 году вялікім князем літоўскім Ягайлам і вялікім магістрам Тэўтонскага ордэна Ўінрыхам фон Кніпродэ. Дамова была накіраваная супраць Ягайлавага дзядзькі Кейстута і ў выніку спрычынілася да пачатку першай грамадзянскай вайны ў ВКЛ.

Давыдзішкаўская дамова

Гістарычны кантэкст

Дамова была падпісаная неўзабаве пасьля сьмерці вялікага князя Альгерда ў 1377 годзе. Альгерд абвясьціў сваім пераемнікам сына Ягайлу, а ня Кейстута, свайго брата і дарадцу. Кейстут і яго сын Вітаўт прызналі тытул Ягайлы і падтрымлівалі зь ім сяброўскія адносіны, нават калі яго спадчыннае права было аспрэчана Андрэем Полацкім, старэйшым сынам Альгерда^[1].

Тэўтонскія рыцары працягнулі свае набегі на паганскую Літву. Узімку 1378 году была арганізаваная буйная ваенная кампанія. Крыжакі дайшлі да Берасьця і да Прыпяці^[2]. Лівонскі ордэн уварваўся ва Ўпіту. Чарговая кампанія пагражала сталіцы ў Вільні^[1]. Кейстут прапанаваў заключыць перамір’е і абмяняцца ваеннапалоннымі. 29 верасьня 1379 году ў Троках было падпісанае дзесяцігадовае перамір’е^[2]. Гэта было апошняе пагадненьне, якое Ягайла і Кейстут падпісвалі супольна^[2]. Тым ня менш, перамір’е з манаскім крыжацкім ордэнам ахоўвала толькі хрысьціянскія землі Вялікага Княства на поўдні, тым часам як паганскія абшары ў паўночнай і заходняй Літве былі патэнцыйна падзьвергнутыя тэўтонскім атакам^[3]. У лютым 1380 году Ягайла без узгадненьня з Кейстутам заключыў пяцімесячнае перамір’е зь Лівонскім ордэнам дзеля аховы сваіх спадчынных земляў у Літве і асабліва Полацку, толькі што адваяванага ў свайго канкурэнта Андрэя Полацкага.

Умовы пагадненьня

Каб прыхаваць падпісаньне дамовы, тэўтонскія рыцары арганізавалі пяцідзённае паляваньне ў траўні 1380 году^[4]. Літоўскі бок быў прадстаўлены Ягайлам, ягоным дарадцам Ваідзілам, Вітаўтам і ягоным дарадцам Іванам Гальшанскім^[5]. Прысутнасьць Вітаўта ўскладніла перамовы бакоў, і дагэтуль невядома, ці ведаў пра іх вялікі князь^[4]. Тэўтонцы прыслалі гроскомтура Рудыгера фон Эльнэра, комтура эльблёнскага Юльрыха фон Фрыке і фогта дзіршаўскага Альбрэхта фон Люхтэнбэрга^[5].

Месца падпісаньня пагадненьня невядомае. Назва Давыдзішкі знойдзена толькі ў хроніках Віганда фон Марбурга як Dowidisken. У самім жа пагадненьні згадваецца назва Daudiske, тым часам як нямецкамоўныя тэксты выкарыстоўваюць назвы Daudiske ці Daudisken^[6]. Тым ня менш, месца з такой назвай невядомае ні ў Літве, ні ў Прусіі. Некаторыя тэорыі сьцьвярджаюць, што пагадненьне было падпісанае дзесьці паміж Коўнам і Інстэрбургам (цяпер Чарняхоўск), альбо вёска, у якой падпісвалася дамова, мела назву Šiaudiniškė (Szaudiniszki)^[4].

Умовы Давыдзішкаўскага пагадненьня, у цэлым, былі мудрагелістымі і неадназначнымі. Ягайла і Ордэн дамовіліся аб сумесным ненападзе. Паводле палажэньняў дамовы Ягайла пагаджаўся не замінаць Тэўтонскаму Ордэну ваяваць з Кейстутам і ягонымі дзецьмі. Аднак калі аказаньне Кейстуту дапамогі было б неабходным, каб унікнуць верагодных падазрэньняў, гэта б не зьяўлялася парушэньнем пагадненьня^[7].

Гісторыкі адзначаюць, што Давыдзішкаўская дамова была чымсьці залішнім, бо землі Ягайлы ахоўваліся дзесяцігадовым мірам, заключаным у Троках у 1379 годзе^[5]. Першаснай прычынай пагадненьня зьяўляліся гарантыі нэўтралітэту Тэўтонскага Ордэна ў барацьбе за ўладу паміж Ягайлам і яго братамі князем Андрэем Полацкім, Дзьмітрыем Бранскім, і іхнім хаўрусьнікам Дзьмітрыем Данскім, вялікім князем маскоўскім. Ягайла, засьцярогшы свой заходні фронт, аб’яднаўся з Залатой Ардой перад надыходзячай Кулікоўскай бітвай супраць Вялікага княства Маскоўскага^[1].

Некаторыя гісторыкі вінавацяць у арганізацыі дамовы з крыжакамі Юліяну Цьвярскую, маці Ягайлы, альбо яго дарадчыка Ваідзілу^[8]. Іншыя ўказваюць на розьніцу ў пакаленьнях: Кейстуту было 80 гадоў і ён рашуча не прымаў хрысьціянства, тым часам як Ягайлу было каля 30-ці і ён шукаў шляхі мадэрнізацыі сваёй краіны^[9].

Наступствы

Асноўны артыкул: Грамадзянская вайна ў ВКЛ 1381—1384 гадоў

У 1381 годзе, не парушаючы пагадненьня, тэўтонскія рыцары ўварваліся ў землі Кейстута — Троцкае княства і Жамойць. Рушачы да Трокаў, крыжацкае войска ўпершыню выкарыстала бамбарды^[10], зьнішчыўшчы Наўяпіліс і паланіўшы 3 000 чалавек^[3]. Пасьля гэтага тэўтонцы праінфармавалі Кейстута пра таемную дамову зь Ягайлам. Кейстут сумняваўся і вырашыў параіцца са сваім сынам Вітаўтам. Вітаўт адказаў, што такога кшталту пагадненьне не падпісвалася^[3]. Напрыканцы 1381 году Кейстут вырашыў выступіць супраць Ягайлы. Ён аблажыў Вільню і абвясьціў сябе вялікім князем. Выбухнула грамадзянская вайна, якая завяршылася сьмерцю Кейстута ў Крэўскім замку і замірэньнем Вітаўта і Ягайлы ў 1384 годзе.