Джаму і Кашмір

Джа́му і Кашмі́р (па-ангельску: Jammu and Kashmir) — самы union territory Індыі. Мяжуе са штатамі Гімачал-Прадэш і Панджаб на поўдні, Пакістанам на захадзе і КНР на поўначы і ўсходзе. Плошча — 222 236 км², насельніцтва — 10 млн. чалавек (2001; 18-е месца сярод штатаў). Адміністрацыйныя цэнтры — Срынагар (улетку) і Джаму (узімку).

Джаму і Кашмір
анг. Jammu and Kashmir, урд. جموں اور کشمیر
Герб	Сьцяг
Агульныя зьвесткі
Краіна	Індыя
Статус	штат
Уваходзіць у	Індыя
Адміністрацыйны цэнтар	Джаму (зімняя), Срынагар (летняя)
Улучае	22
Дата ўтварэньня	26 кастрычніка 1947
Дата скасаваньня	30 кастрычніка 2019
Губэрнатар	manoj sinha
Галоўны міністар	Vacant
Афіцыйныя мовы	ангельская, урду
Насельніцтва (2011)	12 548 926 чал. (18-е месца)
Шчыльнасьць	56 чал./км²
Плошча	222 236 км² (6-е месца)
Вышыня па-над узр. м.  · сярэдняя вышыня	327 м
Месцазнаходжаньне Джаму і Кашміру
Мапа Джаму і Кашміру
Мэдыя-зьвесткі
Часавы пас	+5:30
Афіцыйны сайт
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Тэрыторыя штату зьяўляецца аб’ектам тэрытарыяльных спрэчак: Пакістан разглядае яе як акупаваную Індыяй. У сваю чаргу Індыя лічыць пакістанскі Кашмір незаконна адарванай яд яе тэрыторыяй. Частка Кашміру (Ладакг) захопленая Кітаем для яго ваенна-транспартных патрэбаў (дарога зь Сіньцьзяну ў заходні Тыбэт). Тэрытарыяльныя праблемы неаднаразова прыводзілі да міждзяржаўных ваенных сутыкненьняў. Адзін з найбольш мілітарызаваных раёнаў сьвету.

Канстытуцыя Індыі надзяляе Джаму і Кашмір спэцыяльным аўтаномным статусам (у парадку часовага прымяненьня арт. 370). Гэта адзіны штат Індыі, які мае ўласны сьцяг.

Тэрытарыяльныя спрэчкі

Асноўны артыкул: Кашмірскі канфлікт

Паводле заканадаўства Індыі тэрыторыя штату Джаму й Кашмір дэ-юрэ ўключае ня толькі тэрыторыі штату, якія знаходзяцца дэ-факта пад кантролем Індыі, але й тэрыторыі, дэ-факта падкантрольныя Пакістану — Гілгіт-Балтыстан і Азад Кашмір, даліну Шаксгам, перададзеную Пакістанам Кітаю, і некаторыя тэрыторыі, адваяваныя Кітаем у Індыі. Гісторыя прыналежнасьці Джаму й Кашміру сыходзіць у часы існаваньня Брытанскай Індыі.

За часамі Брытанскай Індыі тэрыторыя гістарычнага рэгіёну Кашмір (тэрыторыя, дэ-факта пад кантролем Індыі, тэрыторыі дэ-факта пад кантролем Пакістану, тэрыторыі дэ-факта пад кантролем Кітаю) уяўляла сабою тузэмнае княства Джаму й Кашмір, што адрозьнівала гэтую тэрыторыю ад іншых тэрыторыяў Брытанскай Індыі, якія ў асноўным мелі толькі статус правінцыяў; тузэмнае княства зьяўлялася дзяржавай, што падпісала з урадам Вялікабрытаніі дамову аб пратэктараце.

У 1947 годзе брытанскі ўрад пайшоў насустрач індыйскім незалежніцкім рухам і пагадзіўся падзяліць Брытанскую Індыю на ўласна Індыю і Пакістан (ідэя апошняга прасоўвалася мусульманскімі актывістамі, якія мелі пляны на стварэньне дзяржавы з мусульманскіх рэгіёнаў Брытанскай Індыі). Згодна з плянам падзелу мусульманскія рэгіёны Брытанскай Індыі мусілі трапіць у склад Пакістану, не-мусульманскія (індуісцкія, будысцкія, сыкгаўскія і г.д.) — у склад Індыі; у выпадку, калі тэрыторыяй кіраваў тузэмны князь (гл. вышэй), лёс рэгіёну (асобная дзяржава, будучая правінцыя Пакістану або будучы штат Індыі) вызначаўся князем.

Джаму й Кашмір кіраваўся індуісцкім магараджам, які жадаў надаць свайу княству статус незалежнае дзяржавы, але больш за 70% ад насельніцтва княства складалі мусульмане, якія жадалі ўключэньня тэрыторыі ў склад Пакістану. З прычыны небясьпекі ўзброенага бунту мусульманаў магараджа быў вымушаны зьвярнуцца па індыйскі ўрад, аднак апошні пагадзіўся надаць дапамогу толькі ў выпадку, калі магараджа прызнае ўваходжаньне ў склад Індыі, на што, урэшце, магараджа й даў згоду. Пакістанскі ўрад, бачачы небясьпеку страты ўсяго княства, спачатку патураў дзеяньням узброеных мусульманскіх атрадаў, пасьля чаго ўвёў рэгулярныя войскі ў княства і здолеў заняць каля паловы тэрыторыі княства. Тым ня менш, тэрмінова ўведзеныя войскі Індыі здолелі спыніць наступ Пакістану, што стала вядомым як Першая інда-пакістанская вайна. У выніку гэтае вайны ўсталявалася фактычная мяжа ў рэгіёне, на адным баку якой знаходзіліся тэрыторыі, занятыя Пакістанам, на другім — захаваныя Індыяй. Пасьля Першай інда-пакістанскай вайны пасьледавала некалькі іншых баявых сутыкненьняў, якія, аднак, не зьмянілі фактычную мяжу ў Кашміры. Адзінай значнай зьменай можна лічыць адваяваньне Індыяй ледавіку Сіячэм у 1980-х гадох (белы ўчастак на мапе справа). Апошнія інда-пакістанскія сутыкненьні адбываліся параўнальна нядаўна, яшчэ ў 2001—2002 гадох (г.зв. Каргільскі інцыдэнт).

Статус-кво амаль поўнасьцю (зь невялікімі зьменамі) захоўваецца й дагэтуль, а гэтая фактычная мяжа (вядомая як лінія кантролю) лічыцца большай часткай краінаў сьвету фактычнай мяжой Індыі й Пакістану ў Кашміры.

На падкантрольных Пакістану тэрыторыях Пакістан утварыў Агенцтва Паўночных Тэрыторыяў (пазьней перайменаванае ў Гілгіт-Балтыстан) і Азад Кашмір, але Індыя дагэтуль працягвае лічыць адваяваны Пакістанам рэгіён часткаю ўласнага штату Джаму і Кашмір. Апрача таго, Пакістан перадаў Кітаю частку ўласнай падкантрольнай тэрыторыі, вядомую як даліна Шаксгам, якая Індыяй таксама лічыцца часткай штату Джаму і Кашмір, у Кітаі — часткай Ташкурган-Таджыцкага аўтаномнага павету Сіньцьзян-Уйгурскага АР.

Апрача тэрыторыяў, якія знаходзяцца пад кантролем Пакістану, фармальна часткай штату Джаму і Кашмір зьяўляюцца рэгіён Аксайчын і некалькі іншых памежных інда-кітайскіх рэгіёнаў (гл. на мапе справа), якія былі адваяваныя Кітаем у 1960-х гадох падчас інда-кітайскае вайны. Урад КНР прапаноўваў прызнаць Індыі кантроль Кітаю над Аксайчынам у абмен на прызнаньне кантролю Індыяй большай часткі штату Аруначал-Прадэш (перададзены Індыі яшчэ ў 1914 годзе), ад чаго, аднак, урад Індыі адмовіўся.

Вонкавыя спасылкі

Джаму і Кашмір — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Урад штату