Касьцёл Маці Божай Анёльскай і кляштар францішканаў (Горадня)

Касьцёл Маці Божай Анёльскай і кляштар францішканаў — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў у Горадні. Знаходзіцца ў Занёманскім прадмесьці, на высокім левым беразе ракі Нёмана^[a]. Касьцёл дзее, кляштар існаваў да 1832 году. Твор архітэктуры барока. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Маці Божай Анёльскай і кляштар францішканаў
Касьцёл Маці Божай Анёльскай і кляштар францішканаў
Краіна	Беларусь
Места	Горадня
Каардынаты	53°40′19″ пн. ш. 23°49′20″ у. д.
Канфэсія	Каталіцкая царква
Эпархія	Гарадзенская дыяцэзія
Архітэктурны стыль	барока
Заснавальнік	Яўстах Курч і Зузана Тышкевіч[d]
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Касьцёл Маці Божай Анёльскай і кляштар францішканаў на мапе Беларусі Касьцёл Маці Божай Анёльскай і кляштар францішканаў
Касьцёл Маці Божай Анёльскай і кляштар францішканаў на Вікісховішчы

Комплекс Гарадзенскага францішканскага кляштару складаецца з касьцёла і кляштарнага корпуса, аточаных мурам з 2-яруснай брамай.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Яўстах Курч		Сузанна з Тышкевічаў

У 1635 годзе староста ўпіцкі Яўстах Курч і яго жонка Сузанна з Тышкевічаў фундавалі ў Горадні кляштар францішканаў. Неўзабаве яны збудавалі драўляны касьцёл. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1659 годзе касьцёл спалілі захопнікі. У 1660—1697 гадох вялося будаваньне мураванага касьцёла.

Па пажары кляштар аднавілі, а 22 лістапада 1744 году кансэкравалі касьцёл. У 1759 годзе праводзілася рэканструкцыя касьцёла.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Плян кляштару, 1850-я гг.

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Горадня апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл і кляштар працягвалі дзеяць. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) ў 1832 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар. Касьцёл працягваў дзеяць як парафіяльны, а ў кляштарных мурах разьмясьцілася расейская турма.

Найноўшы час

За савецкім часам касьцёл не зачыняўся. У 1988—1989 гадох пробашчам парафіі быў ксёндз Тадэвуш Кандрусевіч, першы арцыбіскуп Беларусі.

Архітэктура

Касьцёл

Касьцёл — помнік архітэктуры барока. Гэта 3-нэфавая базыліка зь вялікай паўцыркулярнай апсыдай. Цэнтральны нэф і апсыда накрываюцца агульным 2-схільным дахам, а больш нізкія бакавыя нэфы — 1-схільным дахам. Галоўны фасад, які інтэрпрэтуе рымскі езуіцкі касьцёл Іль-Джэзу, мае выгляд 3-яруснай роўніцы з трыкутным франтонам у завяршэньні і плаўнымі схіламі пераходнага яруса, інтэнсіўным падзелам пілястрамі і гарызантальнымі прафіляванымі карнізамі. На ім выразна адзначаецца вось сымэтрыі — разьмешчаныя на ярусах аркавыя галоўны ўваход, ніша, вялікае акно хораў. Бакавыя фасады і апсыда маюць лучковыя і прастакутныя вокны, падзяляюцца здвоенымі лапаткамі і завяршаюцца карнізным пасам. Апсыдная частка аздабляецца паліхромным росьпісам па шкле. Асноўныя матывы, якія выкарастоўваюцца ў вітражы: расьлінны і геамэтрычны арнамэнт, сюжэтныя кампазыцыі на новазапаветнія тэмы жыцьця Хрыста і Панны Марыі. Да паўночнага боку галоўнага фасада далучаецца квадратная 3-ярусная вежа-званіца. Першы ярус мае агульную зь першым ярусам касьцёла плястыку XVII ст., вокны маленькія паўцыркулярныя, падзяляюца шырокімі пілястрамі і карнізнымі пасамі. Другі і трэці ярусы перабудоўваліся ў насычанай рэльефнай плястыцы позьняга барока, што выяўляецца ў выразных буйных падзелах і маляўнічым сылюэце. У сьценах разьмяшчаюцца вялікія паўцыркулярныя і круглыя вокны, самі сьцены падзяляюцца рэльефнымі лапаткамі і разьвітым карнізам. Званіца завяршаецца высокім фігурным купалам.

Цэнтральны нэф аддзяляецца ад бакавых 6 слупамі і перакрываецца крыжовымі скляпеньнямі. Бакавыя нэфы раскрываюцца ў цэнтральны невялікімі аркавымі праёмамі і перакрываюцца цыліндрычнымі скляпеньнямі. Скляпеньні прэзьбітэрыюму і цэнтральнага нэфу аздабляюцца росьпісамі. Пры ўваходзе разьмяшчаюцца хоры. У цэнтральны нэф выходзіць разны драўляны амбон, аздоблены гарэльефнымі выявамі чатырох эвангелістаў, акантам і валютамі. У інтэр’еры 7 алтароў. Галоўны алтар драўляны, выкананы ў стылі позьняга барока. Мае 2-ярусную кампазыцыю, аздабляецца скульптурай і накладной разьбой, асноўным матывам якой ёсьць акант, архітэктурныя дэталі імітуюць мармур. Складаецца з двух ярусаў портыкаў, сярод калянадаў якіх зьмяшчаюцца скульптурныя выявы Сьвятых Францішка і Антонія (унізе) і двух біскупаў (уверсе). Анёлы падтрымліваюць франтоны, аздабляюць іх тымпанамі і прастору над імі. Фонавыя часткі алтара запаўняюцца накладной пазалочанай разьбой на тэму выгінаў акантавага лісьця. Галоўная алтарная кампазыцыя «Ўшанаваньне Маці Божай» займае трыюмфальную арку 4-калённага барокавага портыка, у цэнтры другога яруса карціна «Стыгматызацыя Сьвятога Францішка». Завяршае вышыннае алтарнае збудаваньне зьмешчаная ў люнэце скляпеньня гарэльефная выява «Ўсхваленьне Марыі», над якой лунае голуб — сымбаль Сьвятога Духа. Астатнія кулісныя стукавыя алтары мураваныя, тынкаваныя, аздобленыя барокавымі скульптурамі, алтарнымі вазамі. У правым бакавым альтары знаходзіцца цудоўны абраз Маці Божай Анёльскай^[1].

Кляштар

З паўднёвага боку да касьцёла далучаецца кляштарны корпус. Гэта 2-павярховы П-падобны няправільны ў пляне аб’ём, што ўтварае замкнёны ўнутраны дворык, у які выходзіць абхадная кельлямі скляпеністая галерэя, злучаная з паўднёвай закрысьціяй касьцёла. Плястыка фасада стрыманая, сьцены маюць невялікія прастакутныя вокны, падзяляюцца пілястрамі (якія ствараюць манатонны рытм) і завяршаюцца карнізамі. Плян галерэйны, калідор праходзіць ўсім пэрымэтрам будынка. У паўднёва-заходнім баку будынка знаходзіцца вялікі ў форме рызаліта аб’ём, у якім былі бібліятэка і трапезная (выступае знадворку самастойным аб’ёмам).

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Н. Орда, 1861—1869 гг.
• 
  Н. Орда, 20 верасьня 1867 г.
• 
  Г. Штрук, 1916 г.
• 
  А. Ман, 1920 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1910 г.
• 
  да 1915 г.
• 
  да 1915 г.
• 
  2 верасьня 1915 г.

• 
  1915—1918 гг.
• 
  1916 г.
• 
  сакавік 1926 г.
• 
  да 1939 г.

• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.

• 
  да 1939 г.
• 
  Д. Анэрык, да 1939 г.
• 
  Я. Булгак, да 1939 г.
• 
  Я. Булгак, да 1939 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Агульны выгляд
• 
  Галоўны фасад
• 
  З боку апсыды
• 
  Унутраны дворык

• 
  Інтэр'ер
• 
  Галоўны алтар
• 
  Хоры
• 
  Амбон

Заўвагі

1. Цяперашні афіцыйны адрас — вуліца Агародная, 2