Крапіўніцкі

Крапіўні́цкі^[2][3] (па-ўкраінску: Кропивницький, да 1924 року — Лізаветград, у 1924—1934 роках — Зіноўеўск, у 1934—1939 роках — Кірава, у 1939—2016 гадах — Кіраваград) — места на поўдні цэнтральнай часткі Ўкраіны, на рацэ Інгуле. Адміністрацыйны цэнтар Кіраваградзкай вобласьці і Крапіўніцкага раёну. Плошча 103 км². Насельніцтва 220 000 чал.

Крапіўніцкі лац. Krapiŭnicki
укр. Кропивницький
Герб Крапіўніцкага Сьцяг Крапіўніцкага
Першыя згадкі:	1754
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Кіраваградзкая
Плошча:	103 км²
Вышыня:	124 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць:	229 632 чал. (2017)[1]
шчыльнасьць:	2229,44 чал./км² (2017)
нацыянальны склад:	украінцы — 85,8% расейцы — 12,0% беларусы — 0,5% (2001)
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Тэлефонны код:	+380-522
Паштовыя індэксы:	25000—25490
Геаграфічныя каардынаты:	48°30′37″ пн. ш. 32°16′0″ у. д.
Крапіўніцкі на мапе Ўкраіны Крапіўніцкі
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.kr-rada.gov.ua/

Знаходзіцца за 250 км на поўдзень ад Кіева. Вузел аўтамабільных шляхоў, чыгуначная станцыя на лініі Чарналеская — Памочная, аэрапорт.

Этымалёгія назвы

У 1934—2016 гадах горад меў назву ў гонар расейскага савецкага палітычнага дзеяча Сяргея Кірава, які ніколі ў ім ня быў і ніякім чынам зь ім не зьвязаны.

У грамадзкасьць уздымала пытаньне пра неабходнасьць перайменаваньня места, у 2001 праводзіўся адпаведный мескій рэфэрэндум.

14 ліпеня 2016 году горад быў перайменаваны ў Крапіўніцкі^[4], у гонар Марка Крапіўніцкага — аднаго з заснавальнікаў украінскага прафэсійнага тэатру.

Гісторыя

• 1754: заснаваньне фартэцыі Сьв. Лізаветы, зь якім зьвязваюць пачатак гісторыі сучаснага места.
• 1775: мястэчка вакол фартэцыі пачало звацца Лізаветградам (дагэтуль, на думку шэрагу ўкраінскіх гісторыкаў, яно мела назву Новаказачын).
• 1784: атрымаў статус места, цэнтар павету.
• 1797: у Наварасейскай губэрні, з 1802 — у Мікалаеўскай, а з 1803 — у Хэрсонскай губэрні
• 1919: у складзе ЎССР.
• 1932: у Адэскай вобласьці.
• 1939: цэнтар вобласьці.
• 5 жніўня 1941 — 5 студзеня 1943: знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.

Насельніцтва

• 1939—103 тыс. чал.
• 1959—132 тыс. чал.
• 1972—201 тыс. чал.^[5]
• 1991—277,9 тыс. чал.^[6]
• 2001—254 тыс. чал.^[7]

Мова

Насельніцтва па роднай мове (2001)

украінская мова	расейская	армянская	беларуская
79,43%	19,91%	0,16%	0,10%

Эканоміка

Прадпрыемствы машынабудаваньня, лёгкай, харчовай і горнай прамысловасьці.

Асноўныя заводы: ЗАТ «Гідрасіла Груп» (па-ўкраінску: ЗАТ «Гідросила Груп», распрацоўка і вытворчасьць гідраўлічных сілавых машынаў і кампанэнтаў гідрамашынаў), ААТ «Чырвоная Зорка» (па-ўкраінску: ВАТ «Червона зірка», вытворчасьць засевак і тэхнікі па апрацоўцы глебы), ЗАТ НВП «Радый» (па-ўкраінску: ЗАТ НВП «Радій», электроніка, сыстэмы абароны і кіраваньня для атамных электрастанцыяў).

Славутасьці

Да гістарычна-архітэктурных помнікаў Крапіўніцкага належаць:

• Катэдральны сабор Раства Багародзіцы (Грэцкая царква, 1805—1812);
• Рэшткі Фартэцыі Сьв. Лізаветы (XVIII ст.);
• Комплекс збудаваньняў вайсковага мястэчка (кан. 1840-х — пач. 1850-х);
• Сабор Праабражэньня Гасподняга (XVIII—ХІХ стагодзьдзі);
• Царква Покрыва Прасьв. Багародзіцы (1850—1875);
• Харальная сынагога (1853).

Галерэя

• 
  Сабор Праабражэньня Гасподняга
• 
  Збудаваньне ў стылі мадэрн
• 
  Мастацкі музэй
• 
  Інгул у Крапіўніцкім
• 
  Вуліца Кірава
• 
  Стадыён «Зірка»
• 
  Пешы мост праз Інгул
• 
  Меская рада

Месты-сябры

• Добрыч, Баўгарыя

Асобы

• Уладзімер Віньнічэнка (1880—1951) — украінскі дзяржаўны дзяяч, літаратар і публіцыст
• Мозэс Гомбэрг (1866—1947) — амэрыканскі хімік-арганік, вядомы як «бацька хіміі радыкалаў»
• Яраслаў Івашкевіч (1894—1980) — польскі пісьменьнік, паэт, драматург, перакладнік
• Іван Карпенка-Карый (Табілевіч) (1845—1907) — украінскі драматург і артыст
• Марка Крапіўніцкі (1840—1910) — украінскі драматург, артыст, рэжысэр і адзін з заснавальнікаў сталага прафэсійнага ўкраінскага тэатру ў Лізаветградзе
• Ігар Крутой (нар. 1954) — расейскі кампазытар
• Генрых Нэйгауз (1888—1964) — піяніст, пэдагог і публіцыст
• Караль Шыманоўскі (1882—1937) — польскі кампазытар, піяніст, пэдагог, музычны крытык, адзін з найбольш відных дзеячоў польскай музычнай культуры першай паловы XX ст.