Купалінка

«Купалі́нка» — беларуская народная песьня пра жанчыну на імя Купаліна, чыя дачка пляце купальскі вянок у ноч на Йвана. Набыла шырокую папулярнасьць з пачатку 1920-х гадоў пасьля паэтычнай апрацоўкі тэксту Міхасём Чаротам і пакладаньня на музыку Ўладзімера Тэраўскага.

«Купалінка»
Песьня
Мова	беларуская
Жанр	народная песьня
Аўтар(ы)	Міхась Чарот
Кампазытар(ы)	Уладзімер Тэраўскі

Купалінка-купалінка, цёмная ночка,
Цёмная ночка, а дзе ж твая дочка,
Цёмная ночка, а дзе ж твая дочка.

Мая дочка у садочку ружу, ружу поліць,
Ружу, ружу поліць, белы ручкі коліць,
Ружу, ружу поліць, белы ручкі коліць.

Кветачкі рвець, кветачкі рвець,
Вяночкі звівае,
Вяночкі звівае, слёзкі пралівае,
Вяночкі звівае, слёзкі пралівае.

Купалінка-купалінка, цёмная ночка,
Цёмная ночка, а дзе ж твая дочка,
Цёмная ночка, а дзе ж твая дочка.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Купалінка (неадназначнасьць).

Міхась Чарот		Уладзімер Тэраўскі

Гісторыя стварэньня

У 1921 року паэт Міхась Чарот напісаў музычную п’есу «На Купальле» для Беларускага драматычнага тэатру, якому ў той час быў патрэбны нацыянальны рэпэртуар. Музыку да п’есы стварыў кампазытар Уладзімер Тэраўскі. Чарот уставіў у п’есу шмат народных песень ва ўласнай апрацоўцы, у тым ліку і «Купалінку». Толькі ў 1920-х роках п’еса прайшла больш як 400 разоў, і многія песьні зь яе сталі вельмі папулярнымі ў народзе^[1][2][3][4].

Песьню «Купалінка», якая зьяўляецца фрагмэнтам музычнага суправаджэньня спэктаклю, выконвала галоўная гераіня Алеся. Яе іграла непрафэсійная акторка Аляксандра Александровіч, у якую Міхась Чарот быў неўзаемна закаханы і якой хацеў прысьвяціць гэтую песьню^[2].

Абодва стваральнікі песьні — і Міхась Чарот, і Ўладзімер Тэраўскі — былі забітыя ў час сталінскіх рэпрэсій 1937—1938 рокаў, пасьля чаго п’есу зьнялі з рэпэртуару тэатру, а імёны паэта і кампазытара доўгія гады замоўчваліся^[1][3][4][5].

Імаверныя фальклёрныя крыніцы

Не адмаўляючы магчымасьць непасрэднага знаёмства М. Чарота зь нейкай вэрсіяй народнай песьні пра Купалінку, варта адзначыць вэрсіі песень з падобнымі матывамі, зафіксаваныя дасьледчыкамі ХІХ — пачатку ХХ ст. і апублікаваныя ў выданьнях Паўла Шэйна (1874), Уладзімера Дабравольскага (1903), Еўдакіма Раманава (1912).

Са зборніка П. Шэйна[6]	Са зборніка У. Дабравольскага[7]	Са зборніка Е. Раманава[8]
*** «Купаленька, цёмная ночка! Идзѣ твоя дочка?» — Моя дочка ў городзѣ, Рожу полиць, руки колиць, Цвяточки рвець, Вяночки вьець, Звиўши вяночикъ, Пошла ў таночикъ. Сураскі павет, в. Казловічы *** Купаленка Ночь маленька, Да удаленька, — Цёмная ночка! — Дзѣ твоя дочка? — «Моя дочка Ў садочку, Рожу полиць, Руки колиць, Красочки рвець, Вяночки вьець. Ўсимъ дзѣвочкамъ По вяночку, Молодушкамъ По платочку, А мальчикамъ По брилечку, Старымъ бабамъ По кіечку». Віцебскі павет, в. Васьковічы	*** Купалинка — ночь малинька. Тёмная ночка, йдѣ твая дочка? — У гароди, ў гароди Гряды полить, руки колить, Крапивыю стрыкливыю. Чей жа лён пад балотымъ, Ни полатый, Травой заросъ, макрицыю? Паўликыў лёнъ падъ балотамъ, Ни полатый, Травой заросъ, макрицыю. Парэцкі павет, с. Інькава	*** Купалинка, ночь малинька, Тёмная ночка, гдѣ твая дочка? — Мая дочка у садочку, Рожу полить, бѣлы ручки колить, Цвяточки рветь, вяночки ўеть. Усимъ дѣўкамъ па вяночку, А мальчыкамъ па цвяточку, Старым дидамъ па кіёчку, А старушкамъ по чепчику, Маладушкамъ по хусточки. Віцебскі павет, в. Дзервягі *** Купалинка, тёмная ночка, А гдѣ твая дочка? — Мая дочка у садочку, У садочку гряды полить, Рожу щиплить, вяночки ўеть. Вяночки звиўши, ны галоўку кладеть. Ны галоўку ўсклаўшы, на вулку идеть. А на дѣўки вянокъ вянить, У маладца серце ныить. Вяліскі павет, с. Казакова *** Купальня, тёмная ночка, дѣ твая дочка? У садочку на задочку лѣхи полить, руки колить, Лѣхи папалола, руки пакалола. Гарадоцкі павет, с. Хвошна

Вядомасьць

Песня стала адной з самых папулярных і вядомых у Савецкай Беларусі і іншых рэспубліках СССР.

«Купалінку» выконвалі практычна ўсе беларускія музычныя калектывы^[1], у тым ліку Песьняры^[9] і Сябры^[10], а таксама мноства выканаўцаў з іншых краін — напрыклад, Deep Purple^[11], Тар’я Турунэн^[12], журналіст ББС Стыў Розэнбэрг^[13].

У фільме «Выклік» (2008 год) пра партызанскі атрад братоў Бельскіх партызаны па сцэнарыі мусілі сьпяваць песню «Чорны крумкач», але ў канчатковым варыянце яе замянілі на «Купалінку»^[14][15].