Магілёўскі замак

Магілёўскі замак — помнік архітэктуры XVI—XVII стагодзьдзяў у Магілёве. Знаходзіўся на высокім узгорку пры ўтоку ракі Дубравенкі ў Дняпро, на месцы бескурганнага могільніка XII—XIII стагодзьдзяў. Твор архітэктуры рэнэсансу. Да нашага часу захаваліся падмуркі. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Помнік абарончай архітэктуры
Магілёўскі замак
Магілёўскі замак. В. Вашчанка, 1702 г.
Краіна	Беларусь
Места	Магілёў
Каардынаты	53°53′38.15″ пн. ш. 30°19′39.79″ у. д.
Дата заснаваньня	1526 г.
Статус	Ахоўная зона
Магілёўскі замак на мапе Беларусі Магілёўскі замак
Магілёўскі замак на Вікісховішчы

Гісторыя

Руіны замка (на пярэднім пляне). М. Львоў, каля 1800 г.

Вялікае Княства Літоўскае

Паводле Баркулабаўскага летапісу, замак у Магілёве збудавалі ў 1526 годзе: «Лета 1526 большой замок зароблен и принято много горы Могилы, на которой теперь замок Могилев стоит». Гэта пацьвярджаюць археалягічныя зьвесткі. У XVI ст. замак меў драўляныя ўмацаваньні зрубнай канструкцыі, цэйхгаўз для зброі і вайсковага рыштунку. Уначы яго ахоўвала варта. У ваенны час замак абаранялі жыхары Магілёва і воласьці^[1].

13 снежня 1595 году замак спалілі ў час выступленьня С. Налівайкі, аднак хутка аднавілі, пра што сьведчыць інвэнтар Магілёва за 1604 год. У 1633 годзе замак згарэў. У 1638 годзе яго аднавілі, меў выгляд астрога з 2 брамамі.

У час вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў з 6 лютага да 1 траўня 1655 году замак вытрымаў аблогу казацкіх войскаў, ад падкопаў замкавы вал моцна пацярпеў. У 1655—1660 гадох замак аднавілі і рэканструявалі: з трох бакоў збудавалі бастыёны, на дзядзінцы — разнастайныя гаспадарчыя пабудовы. У 1664 і 1708 гадох пацярпеў ад пажараў^[2].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па першым падзеле Рэчы Паспалітай (1772 год), калі Магілёў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, замак інтэнсіўна разбураўся. У пачатку XIX ст. ліквідавалі бастыённыя ўмацаваньні. Неўзабаве на месцы замка разьбілі Сад Дэмбавецкага.

Найноўшы час

У 1982 годзе археалягічныя дасьледаваньні замка праводзіў М. Ткачоў, у 1990 годзе — З. Яцкевіч, у 1992—1996 гадох — І. Марзалюк^[3].

У 2007 годзе ў ходзе няўзгодненага з археолягамі будаваньня «храма-помніка» ў імя «Святых царственных мучеников и новомучеников и исповедников XX века» будаўнікі зьнішчылі культурны слой замка^[4].

Архітэктура

Дзядзінец замка меў форму, блізкую да чатырохкутніка (плошча больш за 1 га). З захаду пляцоўка дзядзінца ўзвышалася над далінай Дубравенкі на 20 м, з поўдня — над далінай Дняпра на 25 м, з усходу — на 14 м, з поўначы ўмацоўваўся ровам^[5]. Умацаваны пэрымэтрам пяскова-гліняным абарончым валам (вышынёю 5 м, шырынёю ў аснове каля 16 м), на якім паводле інвэнтару 1604 году стаялі 7 вежаў (зь іх 2 вежы-брамы з пад’ёмнымі мастамі), злучаных сьценамі-гароднямі, накрытымі гонтавымі стрэшкамі. Вежы (тры 5-ярусныя, чатыры 4-ярусныя; ніжнія ярусы 4-гранныя, верхнія — 8-гранныя) былі накрытыя 4-схільнымі дахамі з драніц. Сьцены гародняў і вежаў мелі таўшчыню ў 1—2—3 бервяны, з боку поля іх рабілі больш магутнымі і звычайна абмазвалі глінай. На адной зь вежаў быў бронзавы звон. З замка вялі патаемныя хады да Дняпра і Дубравенкі.