Касьцёл Сьвятога Яна і кляштар баніфратаў (Менск)

Касьцёл Сьвятога Яна і кляштар баніфратаў — помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя ў Менску. Знаходзіўся на Цёмных Крамах, у пачатку Казьмадзям'янаўскай вуліцы^[a], непадалёк ад Менскага Замчышча. Твор архітэктуры барока.

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Сьвятога Яна і кляштар баніфратаў
Касьцёл Сьвятога Яна. Б. Лявэрнь, 1840
Краіна	Беларусь
Места	Менск
Каардынаты	53°54′22″ пн. ш. 27°33′18″ у. д.
Заснавальнік	Тэадор Антоні Ваньковіч
Дата заснаваньня	XVII ст.
Касьцёл Сьвятога Яна і кляштар баніфратаў на мапе Беларусі Касьцёл Сьвятога Яна і кляштар баніфратаў

Комплекс складаўся з касьцёла, кляштарных карпусоў, будынка шпіталя, а таксама гаспадарчых пабудоваў і саду^[2] і злучаўся з суседнім бэрнардынскім кляштарам праз падземны тунэль. У 2-й палове XIX ст. улады Расейскай імпэрыі зруйнавалі касьцёл і кляштар. Да нашага часу захаваліся падмуркі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1700 року стольнік і падстароста менскі Тэадор Антоні Ваньковіч ахвяраваў баніфратарам 10 тыс. злотых і вялікі пляц на Старым (Нізкім) Рынку пад будаваньне касьцёла, кляштару, шпіталя і інш., а таксама фальварак Кальварышкі (за местам, на беразе ракі Сьвіслачы), які меў 1 валоку і 15 моргаў ворнай зямлі і комплекс жылых і гаспадарчых пабудоваў. Адначасна стольнік старадубскі М. Радкевіч падараваў кляштару 2 сенажаці над Сьвіслаччу^[2]. У 1709 року А. Т. Ваньковіч ахвяраваў кляштару маёнтак Саковічы, а касьцёлу — убраньне. У 1750 року Аўгустын Антон Любінецкі адпісаў братам 3 тыс. злотых.^[3].

Будаваньне касьцёла вялося ў пачатку XVIII ст. Сьвятыня моцна пацярпела ад мескага пажару 1762 року. З гэтае прычыны ў 1764 року прыёр Клемэнс Вільчэўскі склаў дамову з майстрамі менскага мулярскага цэху Антоніем Каплінскім і Пятром Макарэвічам на аднаўленьне і разбудову касьцёла.

Пры кляштары дзеяў шпіталь на 18 ложкаў^[2], у якім у пачатку XIX ст. лекаваліся ня толькі ўбогія, але і вязьні. Браты-баніфратары забясьпечвалі пацыентаў лекамі і прадуктамі харчаваньня^[4]. Апроч таго, існавала невялікая бібліятэка, якая мела каля 50 кніжак і рукапісаў на лацінскай мове^[2].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793) касьцёл і кляштар працягваў дзеяць. У 1796 року ў кляштары знаходзіліся 4 манахі. Да 1824 року сюды далучылі Менскі кляштар рохітаў^[5].

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня 1830—1831 рокаў у 1836 року ўлады Расейскай імпэрыі канфіскавалі касьцёл і кляштар у манахаў^[2]) і прадалі іх з публічнага торгу^[6]. У 1860-я рокі касьцёл зруйнавалі, а кляштарныя карпусы прыстасавалі пад жытло^[2].

Архітэктура

Касьцёл

Касьцёл — прастакутны ў пляне 1-нэфавы будынак, які галоўным 2-вежавым фасадам выходзіў на пляц Нізкага Рынку.

У інтэр'еры касьцёла, часткова перакрытага крыжовым скляпеньнем, знаходзіліся 3 драўляныя алтары. У галоўным 2-ярусным алтары, які ўпрыгожвалі 4 ліхтары, знаходзіліся абразы Сьвятога Яна Божага, Сьвятога Аўгустына і Езуса Хрыста^[2]. У бакавых алтарах — цудоўны абраз Маці Божай, аздоблены срэбнымі шатамі і каронай^[6], а таксама фігура ўкрыжаванага Хрыста^[2].

Кляштар

Драўляны 2-павярховы кляштарны корпус выходзіў на вуліцу Казьмадзям’янаўскую. На першым паверсе знаходзіліся 18 крамаў, якія здаваліся ў арэнду, а на другім жылі манахі. На вуліцу Зыбіцкую выходзіла 2-павярховая камяніца, у якой на першым паверсе было 7 крамаў, на другім — жылыя пакоі і кухня^[2].

Заўвагі

1. Касьцёл стаяў пасярод сучаснай вуліцы Нямігі, насупраць прыпынку грамадзкага транспарту «вуліца Максіма Багдановіча»^[1]