Нэльсан Мандэла

Нэ́льсан Раліхла́хла Мандэ́ла (па-афрыкаанс: Nelson Rolihlahla Mandela; 18 ліпеня 1918, Куну, каля Умтаты — 5 сьнежня 2013, Яганэсбург, ПАР) — з 10 траўня 1994 па 14 ліпеня 1999 — прэзыдэнт Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі, адзін з самых вядомых актывістаў у барацьбе за правы чалавека ў пэрыяд існаваньня апартэіду, за што 27 гадоў правёў у турме. Ляўрэат Нобэлеўскай прэміі міру ў 1993 годзе.

Нэльсан Раліхлахла Мандэла
коса: Nelson Rolihlahla Mandela
11-ы прэзыдэнт ПАР
27 красавіка 1994 — 14 чэрвеня 1999
Папярэднік	Фрэдэрык Вілем дэ Клерк
Наступнік	Таба Мбэкі
Генэральны сакратар Руху недалучэньня
3 верасьня 1998 — 14 чэрвеня 1999
Папярэднік	Андрэс Пастрана Аранга
Наступнік	Таба Мбэкі
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	18 ліпеня 1918(1918-07-18)[1][2][3][…] Мвэза[d], Капская правінцыя[d], Паўднёва-Афрыканскі Саюз[d][1][4][5][…]
Памёр	5 сьнежня 2013 Яганэсбург
Партыя	Афрыканскі нацыянальны кангрэс
Адукацыя	Унівэрсытэт Ўітўотэрсрэнду[d] Унівэрсытэт Форт-Гэйр[d] Унівэрсытэт Паўднёвай Афрыкі[d] Лёнданскі ўнівэрсытэт[d]
Сужэнец	Эвэлін Мэйз Ўіні Мандэла Граса
Дзеці	2 сыны і 3 дачкі
Бацька	Гадла Генры Мфаканьісўа[d][1]
Маці	Nosekeni Fanny[d][6]
Узнагароды	Нобэлеўская прэмія міру Кавалер ордэна сьвятога Олафа
Подпіс
Сайт	nelsonmandela.org (афрыкаанс)​ (анг.)​ (коса)

Біяграфія

У студэнцкія гады ўдзельнічаў у страйку, пазьней быў карэспандэнтам у Яганэсбургу і паступіў у Унівэрсытэт Вітватэрсранда.

У 1944 удзельнічаў у стварэньні моладзевай лігі Афрыканскага нацыянальнага кангрэса (АНК). Пазьней, з-за абвастрэньня дужаньня, распрацаваў так званы «плян М», паводле якога прапанаваў дзейнасьць АНК на выпадак сыходу ў падпольле.

З 1948 году — нацыянальны сакратар Моладзевай ліі АНК. З 1949 году — чалец Нацыянальнага выканкама АНК. З 1950 году — нацыянальны прэзыдэнт Моладзевай лігі АНК.

У 1952 годзе Мандэла сумесна са сваім сябрам Олівэрам Тамба адкрыў першую легальную фірму, кіраваную чарнаскурымі.

З 1952 году — віцэ-прэзыдэнт АНК.

У 1956 годзе арыштаваны, а з 1960 году знаходзіўся ў падпольлі.

У 1961 годзе ўзначаліў радыкальнае крыло АНК, «Умкхонта вэ сызвэ», пачаўшы палітыку сабатажу супраць ураду. Праз год Мандэла зьехаў у Альжыр для вербаваньня новых чальцоў крыла, але па вяртаньні быў затрыманы за нібы нелегальны выезд з краіны і за падбухторваньне да пратэсту. У лістападзе 1968 году Мандэла быў арыштаваны і першапачаткова прысуджаны да пажыцьцёвага зьняволеньня ў турме Робэн Айлэнд. 18 лютага 1990 году Мандэла быў вызвалены, 11 лютага абвясьціў аб перамір’і й спыненьні ўзброенага дужаньня.

1991—1997 — прэзыдэнт АНК.

З 10 траўня 1994 па 14 чэрвеня 1999 — прэзыдэнт ПАР.

З 3 верасьня 1998 па 14 чэрвеня 1999 — генэральны сакратар Руху недалучэньня.

Марка СССР, 1988 г.

Ганаровы чалец больш чым 50 міжнародных унівэрсытэтаў. Пасьля таго, як у 1999 годзе Мандэла пакінуў пост прэзыдэнта ПАР, ён стаў актыўна заклікаць да больш актыўнага асьвятленьня праблем ВІЧ і СНІДа. Па адзнаках экспэртаў, у ПАР цяпер каля пяці мільёнаў носьбітаў ВІЧ і хворых на СНІД — больш, чым у любой іншай краіне.

Калі Макгаха, старэйшы сын Нэльсана Мандэлы, памёр ад СНІДу, Мандэла заклікаў дужацца з распаўсюджваньнем гэтага сьмяротнага захворваньня.

Сям’я

• Макгаха Мандэла — старэйшы сын — памёр ад СНІДу ў 2005 годзе ва ўзросьце 54 гадоў.
• Тэмбэкіле, малодшы сын Мандэлы, загінуў у аўтакатастрофе. У часы рэжыму апартэіду Мандэла правёў за кратамі 27 гадоў. Калі Тэмбэкіле загінуў, улады не дазволілі Нэльсану Мандэлу нават наведаць яго пахаваньне^[7].
• Цяпер у Мандэлы засталіся тры дачкі: адна — ад першай жонкі Эвэлін, якая сканала ў 2004 годзе, і дзьве — ад другой жонкі Ўіні.
• Эвэлін была маці Макгаха. Таксама ў 2004 годзе сканала жонка Макгаха — Зондзі^[8].

Узнагароды

• Ордэн Мапунгубвэ ў плаціне (1 ступень) (ПАР, 2002)^[9]
• Ордэн Сяброўства (Расея) (1995) ^[10]
• Ордэн Плая Хірон (Куба, 1984)
• Зорка Сяброўства народаў (НДР, 1984)
• Прэмія імя Андрэя Сахарава (Эўрапейскі парлямэнт, 1988)
• Ордэн заслуг (Вялікабрытанія, 1995)
• Кавалер Вялікага крыжа Нацыянальнага ордэна Малі (Малі, 1996)
• Ланцуг ордэна Нілу (Эгіпет, 1997)
• Кампаньён ордэну Канады (1998)^[11]
• Кавалер Вялікага крыжа ордэну Сьвятога Олафа (Нарвэгія, 1998)
• Ордэн князя Яраслава Мудрага 1 ступені (Украіна, 1999)
• Кампаньён ордэну Аўстраліі (1999)
• Кавалер Вялікага крыжа ордэна Залатога Льва Аранскага дому (Нідэрлянды, 1999)
• Прэзыдэнцкі мэдаль волі (ЗША, 2002)
• Бальі-кавалер Вялікага крыжа ордэны Сьвятога Іяана Ерусалімскага (Вялікабрытанія)
• Кавалер ордэны Слана (Данія)
• Ордэн «Стара Планіна» (Баўгарыя)

Творы

Прыведзеныя арыгінальныя назвы.

• па-ангельску: «Long Walk to Freedom» (аўтабіяграфія)
• па-ангельску: «The Struggle Is My Life»
• па-ангельску: «Nelson Mandela Speaks: Forging a Democratic, Nonracial South Africa»