Памва Бярында

Па́мва Бяры́нда, сьвецкае імя Па́вал Бяры́нда (1550—1570-я, Галіцыя — 13 ліпеня [ст. ст. 23] 1632, Кіеў) — дзяяч усходнеславянскай культуры^[1], лексыкограф, паэт, перакладнік, гравэр і выдавец. Адзін зь першых друкароў на Русі.

Памва Бярында
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	1550—1570-я Галічына, Польшча
Памёр	13 ліпеня 1632 Кіеў
Пахаваны	Кіева-Пячэрская ляўра
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	пісьменьнік, паэт, лексыкограф
Кірунак	барока
Памва Бярында ў Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Атрымаў выдатную адукацыю. Валодаў старажытнагрэцкай, лацінскай, стараславянскай, старажытнагабрэйскай, беларускай, украінскай мовамі^[1]. У сярэдзіне 1590-х гадоў зблізіўся з Львоўскім япіскапам Гедэонам Балабанам(uk), які адкрыў у сваім маёнтку ў Страціне(ru) друкарню і запрасіў Бярынду арганізаваць яе работу. У 1597 року Бярында пераехаў у Страцін і прыступіў да выдавецкай дзейнасьці. У 1604 сумесна з Сімяонам Будзынам выдаў «Служэбнік», а ў 1606 — «Трэбнік». У тым жа 1606]] року Бярында пераехаў са Страціну ў Перамышль(ru), працаваць у тамтэйшага праваслаўнага япіскапа Міхаіла Капысьценскага, а дзейнасьць страцінскай друкарні прыпынілася.

Між 1610 і 1613 рокамі Памва Бярында аўдавеў і прыняў манаства. Сьвецкім імем Бярынды было Павал, але пры пострыгу ў манахі(ru) ён атрымаў імя Памва. У 1614—1616 роках служыў у друкарні(ru)^[1] львоўскага Ўсьпенскага брацтва(ru) і выкладаў у брацкай школе(ru).

У 1615 року Кіева-Пячэрскі архімандрыт Елісей Плецянецкі(ru) набыў непрацоўную страцінскую друкарню і зноў запрасіў туды працаваць Памву Бярынду. Пасьля Плецянецкі вывез друкарню цалкам са Страціну ў Кіеў, дзе на ейнай аснове была створаная друкарня Кіева-Пячэрскай лаўры. У 1619 Бярында разам з сынам Лукашам пераехаў у Кіеў і працаваў у гэтай друкарні да канца жыцьця, а ў пэрыяд з 1627 па 1629 рокі і ўзначальваў. У 1620 ерусалімскі патрыярх Феафан III(ru) удастоіў Памву Бярынду званьня пратасінкела(ru). Памёр Памва Бярында 13 ліпеня 1632 року ў Кіеве.

Дзейнасьць

Першая старонка аднаго з найстарэйшых слоўнікаў беларускай і ўкраінскай моваў — «Лексіконъ славенорωсскїй и именъ Тлъкованїє» Памвы Бярынды

«Лексіконъ славенорωсскїй и Именъ тлъкованїє»

Асноўны артыкул: Лексікон Памвы Бярынды

«Лексіконъ славенорωсскїй и Именъ тлъкованїє» Памвы Бярынды, над якім ён працаваў 30 гадоў^[1] — значнае дасягненьне старабеларускага і стараўкраінскага слоўніцтва. Складаецца зь дзьвюх частак: «лексыкон» — царкоўнаслав.-бел.-ўкр.^[2] слоўнік; і «…Імёны ўласныя» — збор тлумачэньняў тапонімаў і антрапонімаў, а таксама агульных назваў неславянскага паходжаньня. У памятцы амаль 7000 артыкулаў (каля 5000 у 1-й частцы, 2000 — у 2-й, сярод якіх каля 1400 уласных імёнаў).

Літаратурная творчасьць

Памва Бярында быў адным з пачынальнікаў паэзіі і школьнай драмы ва Ўкраіне.

У 1616 року Бярында надрукаваў у Львове свой першы твор — калядны дыялёг з пралёгу, прамоваў сямі хлопцаў і эпілёгу «На Рождѣство Хрыста вѣршѣ для утѣхы православнимъ христианамъ»^[1]. Разам з дыялёгам там былі й іншыя вершы на царкоўныя тэмы. Вершы выкарыстоўваліся для дэклямацыі вучнямі брацкіх школаў і мелі вялікую папулярнасьць — іх перапісвалі ў XVII стагодзьдзі ў Маскве. У разьвіцьці жанраў украінскай літаратуры гэтыя вершы былі пераходным этапам ад паэзіі да драмы.

Працы

У розны час Бярында працаваў над напісаньнем, рэдагаваньнем і выданьнем такіх кніг і ксыляграфіі, як:

• «Служэбнік» (Страцін, 1604)
• «Трэбнік» (Страцін, 1606)
• «Яна Златавуста кніга пра святарства» (Львоў, 1614)
• Ксыляграфія з выявай эвангеліста Яна (Львоў, 1616)
• «Віршы на Каляды Госпада Бога і Спаса нашага Ісуса Хрыста» (Львоў, 1616)
• «Анфалягіён» (Кіеў, 1619)
• «Намаканон» (Кіеў, 1620)
• «Гутаркі Яна Златавуста на 14 пасланьняў апостала Паўла» (Кіеў, 1623)
• «Гутаркі Яна Златавуста на Дзеі апосталаў» (Кіеў, 1624)
• «Тлумачэньне на „Апакаліпсыс Андрэя Кесарыйскага“» (Кіеў, 1625)
• «Трыёда(ru) посная» (Кіеў, 1627)
• «От Отечьника скитскаго повесть удивителна о диаволе» (Кіеў, 1627) (прыпісваецца)
• «Лексыкон славенароскі й імёнаў тлумачэнне» (Кіеў, 1627) — першы слоўнік царкоўнаславянскіх словаў зь перакладам на ўкраінскую^[3].
• «Павучаньні авы Дарафея» (Кіеў, 1628)
• «Любомудрейшаго кир Агапита главизны поучителны» (Кіеў, 1628)
• Ксыляграфія «Вязьніца богаўгодных сьвятых асуджанік» (Кіеў, 1629)
• «Імналёгіі» (Кіеў, 1630) — панегірык-акраверш, прысьвечаны Пятру Магіле
• «Трыёда каляровая»

Памяць

Дрэварыт з партрэтам Памвы Бярынды стварыў мастак Васіль Перавальскі(uk).