Таварыства «Мон Пелерын»

Таварыства «Мон Пелерын» («Mont Pelerin Society», (MPS) (анг.)) — міжнароднае акадэмічнае таварыства эканамістаў, палітычных філёзафаў і іншых інтэлектуалаў, якія падзяляюць клясычныя лібэральныя погляды, заснаванае ў 1947 годзе^[1]. Яго штаб-кватэра знаходзіцца ў Тэхаскім тэхнічным унівэрсытэце ў Лабаку, штат Тэхас, ЗША. Таварыства выступае за свабоду выказваньня меркаваньняў, свабодную рынкавую эканамічную палітыку й адкрытае грамадзтва. Акрамя таго, таварыства імкнецца знайсьці спосабы, з дапамогай якіх прыватны сэктар можа замяніць многія функцыі, якія ў цяперашні час выконваюць дзяржаўныя органы.

Таварыства «Мон Пелерын» (ТМП)
«Mont Pelerin Society», (MPS) (анг.)
Выгляд на Мон-Пелерын з Вэвэ
Дата ўтварэньня	10 красавіка 1947
Штаб-кватэра	The Mont Pelerin Society, Texas Tech University, Box 45059
Месцазнаходжаньне	Lubbock, TX 79409-5059, USA
Сайт	https://montpelerin.org/

Назва

Першапачаткова ТМП плянавалася назваць Таварыствам Актона—Таквіля. Фрэнк Найт пратэставаў супраць прысваеньня групе імёнаў двух «рыма-каталіцкіх арыстакратаў», а Людвіг фон Мізес выказаў занепакоенасьць тым, што памылкі, дапушчаныя Актонам і Таквілем, будуць зьвязаныя з таварыствам^[2].

Гісторыя

Таварыства Актона-Таквіля было створана 10 красавіка 1947 году на канфэрэнцыі, арганізаванай Фрыдрыхам Хаекам ля падножжа гары Мон-Пелерын на Жэнеўскім возеры. Удзельнікі канфэрэнцыі сустрэліся ў той час, калі на процілеглым канцы возера ў Жэнэве, Швайцарыя, рыхтаваўся статут Сусьветнай гандлёвай арґанізацыі па-ангельску: International Trade Organization(ITO).

У сакавіку 1947 году аўстрыйскі эканаміст Фрыдрых Аўгуст фон Хаек сабраў групу з 39 удзельнікаў з 10 розных краін у гатэлі «Пелерын Палац» у швайцарскім мястэчку Мон-Пелерын, недалёка ад Вэвэ ў Швайцарыі. Ідэя заключалася ў стварэньні нефармальнай сеткі навукоўцаў і палітыкаў, якія падзялялі б веру ў лібэралізм і лічылі, што свабода знаходзіцца пад сурʼёзнай пагрозай, альбо з боку сацыялізму, альбо з боку кейнсіянскіх ідэяў. Удзельнікі, якія былі выключна адабраны Хаекам, лічылі, што ня толькі верылі ў сілы свабоднай рынкавай эканомікі, але і пацярпелі ад сурʼёзнага ўдару падчас эканамічных крызісаў 1930-х гадоў, але й, што ня менш трывожна, ваенны вопыт многіх заходніх краін пераканаў палітычныя эліты, што цэнтралізаванае плянаваньне зьяўляецца жыцьцяздольным варыянтам. Дэмакратыі сутыкнуліся ня толькі зь зьнешняй пагрозай з боку камунізму, але і з экзістэнцыяльнай пагрозай з боку калектывісцкіх ідэй сваіх уласных кіруючых эліт^[3]. Фінансаваньне канфэрэнцыі паступіла з Фонду Ўільяма Фолькера дзякуючы Гаральду Лухнову, Банка Англіі дзякуючы дапамозе Альфрэда Суэнсана-Тэйлара, Фонду эканамічнай адукацыі ў Нью-Ёрку й Швайцарскага крэдытнага банку, якія аплацілі 93 працэнты агульных выдаткаў на канфэрэнцыю, 18062,08 швайцарскіх франкаў^[4].

ТМП імкнулася «садзейнічаць абмену ідэямі паміж аднадумцамі-навукоўцамі ў надзеі ўмацаваць прынцыпы й практыку свабоднага грамадзтва, а таксама вывучаць функцыянаваньне, перавагі й недахопы рынкава-арыентаваных эканамічных сыстэм». ТМП працягвае рэгулярна зьбірацца: на агульным сходзе кожныя два гады й на рэгіянальных сустрэчах штогод. ТМП падтрымлівае цесныя сувязі зь сеткай аналітычных цэнтраў, якія часткова спансуюцца Фондам Атляса Эканамічных Дасьледаваньняў^[4].

Уплыў ТМП

Сярод вядомых членаў ТМП, якія прасунуліся да палітычных пасад, былі канцлер Заходняй Нямеччыны Людвіг Эрхард, прэзыдэнт Італіі Люіджы Эйнаудзі, старшыня Фэдэральнай рэзэрвовай сыстэмы Артур Ф. Бэрнс і дзяржаўны сакратар Джордж Шульц. Сярод вядомых сучасных палітычных дзеячаў былы прэзыдэнт Чэскай Рэспублікі Вацлаў Клаўс і дзеючыя палітыкі, такія як прэмʼер-міністар Шры-Ланкі Раніл Вікрэмасінгхе, былы канцлер казначэйства Вялікабрытаніі сэр Джэфры Хаў, былы міністар замежных спраў і міністар абароны Італіі Антоніа Мартына, міністар фінансаў Чылі Карлас Касерэс і былая міністарка фінансаў Новай Зэляндыі Рут Рычардсан, усе яны зьяўляюцца членамі ТМП. З 76 эканамічных дарадцаў у штабе перадвыбарчай кампаніі Рональда Рэйгана ў 1980 годзе 22 былі сябрамі ТМП.

Некаторыя вядучыя журналісты, у тым ліку ляўрэат Пулітцэраўскай прэміі, аглядальнік Ўолтэр Ліпман, былы радыкал Макс Істман (тады вандроўны рэдактар Readerʼs Digest), Джон Чэмберлен (былы рэдакцыйны аўтар часопіса Life), Гэнры Хэзьліт (былы фінансавы рэдактар The New York Times і аглядальнік Newsweek), Джон Дэвенпорт (займаў рэдакцыйныя пасады ў Fortune і Barronʼs) і Фелікс Морлі (ляўрэат Пулітцэраўскай прэміі, рэдактар The Washington Post). Сябры ТМП таксама былі шырока прадстаўлены ў Камітэце па прэміі па эканамічных навуках памяці Альфрэда Нобэля.

Восем сябраў ТМП: Фрыдрых Хаек (1974), Мілтан Фрыдман (1976), Джордж Стыглер (1982), Марыс Але (1988), Джэймз М. Бʼюкенен (1986), Рональд Коўз (1991), Гэры Бэкер (1992) і Вернан Сьміт (2002), атрымалі Нобэлеўскую прэмію па эканамічных навуках.

Былыя прэзыдэнты

Шматлікія вядомыя эканамічныя/палітычныя тэарэтыкі займалі пасаду прэзыдэнта ТМП^[4].

Фрыдрых Аўгуст фон Хаек — Аўстрыя Навука (эканоміка), 1948—1960 Вільгельм Рэпке — Нямеччына Навука (эканоміка), 1960—1961 Джон Юкс — Вялікабрытанія Навука (эканоміка), 1962—1964 Фрыдрых А. Луц — Нямеччына Навука (эканоміка), 1964—1967 Бруно Леоні — Італія, 1967—1968, Даніэль Вілей — Францыя Навука (эканоміка), 1967—1968 Гюнтэр Шмёльдэрс — Нямеччына, 1968–1970 Мілтан Фрыдман — ЗША Навука (эканоміка), 1970—1972 Артур А. Шэнфілд — Вялікабрытанія Аналітычны цэнтар (эканоміка), 1972—1974 Гастон Ледук — Францыя Навука (эканоміка), 1974—1976 Джордж Дж. Стыглер — ЗША Навука (эканоміка), 1976—1978 Мануэль Аяу — Гватэмала (бізнэс), 1978—1980 Чыакі Нісіяма — Японія Навука (эканоміка), 1980—1982 Ральф Харыс — Вялікабрытанія, аналітычны цэнтар, 1982—1984 Джэймз М. Бʼюкенен — ЗША Навука (эканоміка), 1984—1986 Гэрберт Х. Гірш — Нямеччына Навука (эканоміка), 1986—1988 Антоніа Мартына — Італія Навука (эканоміка) / палітыка, 1988—1990 Гэры Бэкер — ЗША Навука (эканоміка), 1990—1992

Макс Хартвел — Вялікабрытанія Навука (гісторыя), 1992—1994 Паскаль Салін — Францыя Навука (эканоміка), 1994—1996 Доктар Эдвін Дж. Фойльнер — ЗША, аналітычны цэнтар, 1996—1998 Доктар Рамон П. Дыяс — Уругвай Навука (эканоміка), 1998—2000 Крысьціян Ватрынь — Нямеччына Навука (эканоміка), 2000—2002 Леанард П. Ліджыа — ЗША Навука (права) / аналітычны цэнтар, 2002—2004 Вікторыя Керзон-Прайс — Швайцарыя Навука (эканоміка), 2004—2006 Грэг Ліндсэй — Аўстралія Аналітычны цэнтар, 2006—2008 Дыпак Лал — ЗША, 2008—2010 Кенэт Міноўг — Вялікабрытанія, 2010—2012 Алан Х. Мельцэр — ЗША, 2012—2014 Педра Шварц — Гішпанія, 2014—2016 Пітэр Бётке — ЗША, 2016—2018 Джон Б. Тэйлар — ЗША, 2018—2020 Лінда Ўэтстан — Вялікабрытанія, 2020—2021 Габрыэль Кальсада — Гішпанія, 2021—2024

Іншыя вядомыя ўдзельнікі

Марыс Але — францускі фізык і эканаміст Карл Брандт — нямецка-амэрыканскі эканаміст-аграрнік Гётц Брыфс — нямецкі эканаміст Эд Крэйн — заснавальнік Інстытуту Катона Аарон Дырэктар — прафэсар Юрыдычнай школы Чыкаскага ўнівэрсытэта Людвіг Эрхард — міністар эканомікі і канцлер пасьляваеннай Заходняй Нямеччыны Фрэнк Грэм — амэрыканскі эканаміст Ф. А. Харпер — амэрыканскі эканаміст Гэнры Хазьліт — амэрыканскі журналіст Трыгве Хоф — нарвэскі эканаміст і журналіст Бертран дэ Жувенель — францускі філёзаф і палітычны эканаміст Вацлаў Клаўс — чэскі эканаміст і палітык Фрэнк Найт — эканаміст Чыкаскай школы Фрыц Махлуп — аўстрыйска-амэрыканскі эканаміст

Сальвадор дэ Мадарʼяга — гішпанскі дыплямат і пісьменьнік Лорэн Мілер — амэрыканскі грамадзянскі рэфарматар і лібэртарыянскі актывіст Людвіг фон Мізес — аўстрыйскі эканаміст[32] Фелікс Морлі — амэрыканскі журналіст Майкл Паланьі — вугорска-брытанскі хімік, эканаміст і філёзаф навукі Карл Попер — аўстрыйска-брытанскі філёзаф Ўільям Рапард — амэрыканскі навуковец і дыплямат Леанард Рыд — амэрыканскі заснавальнік Фонду эканамічнай адукацыі Лайанэл Робінс — брытанскі эканаміст Белікот Рагхунат Шэной — індыйскі эканаміст Пітэр Тыль — нямецка-амэрыканскі прадпрымальнік Гэрберт Тынгстэн — швэдзкі палітоляг і журналіст Сісілі Веджвуд — брытанскі гісторык